Εμπορικό πόλεμο στην Κίνα με έμφαση στις σπάνιες γαίες κήρυξε ο Μπάιντεν

Όμως, σε αυτούς περιλαμβάνονται ο υπερτριπλασιασμός των δασμών στις μπαταρίες ιόντων λιθίου για ηλεκτρικά αυτοκίνητα, ο τετραπλασιασμός των δασμών στα κινεζικά εισαγόμενα ηλεκτρικά οχήματα και ο διπλασιασμός του εισαγωγικού φόρου στις κινεζικές ηλιακές κυψέλες. Δηλαδή των προϊόντων που κατασκευάζονται από τις σπάνιες γαίες, ένα νέο πεδίο στον ανταγωνισμό ΗΠΑ-Κίνας.

Η Κίνα μονοπωλεί τις αγορές σπάνιων γαιών, καθώς της αναλογεί το 90% της παγκόσμιας επεξεργασμένης παραγωγής. Στα τέλη του  2023 προχώρησε σε απαγόρευση της εξαγωγής τεχνολογίας για την κατασκευή μόνιμων μαγνητών από σπάνιες γαίες, απαραίτητης για την τεχνολογία της ηλεκτροκίνησης (αξιοποιείται για την κατασκευή μικροτσίπ, όπως και μαγνητών που χρησιμοποιούνται μεταξύ άλλων στα ηλεκτρομοτέρ και στις γεννήτριες των EV, στις μπαταρίες τους, αλλά και εφαρμογές τους, όπως οθόνες, αισθητήρες, καταλυτικούς μετατροπείς, παρμπρίζ κτλ). Και το Πεκίνο είχε τότε επικαλεστεί “θέματα ασφαλείας”.

Τον Μάρτιο του 2022 ο Τζο Μπάιντεν είχε ζητήσει μια 100ήμερη αναθεώρηση των στρατηγικών αλυσίδων εφοδιασμού των ΗΠΑ (και με σπάνιες γαίες), προκειμένου να τονωθεί η εγχώρια παραγωγή. Η παρέμβαση εκείνη είχε δείξει ότι η Ουάσινγκτον αρχίζει να παίρνει πιο σοβαρά από ποτέ τον κίνδυνο η Κίνα σχεδόν να μονοπωλήσει κρίσιμα ορυκτά, όπως οι σπάνιες γαίες. Η στροφή στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα και η μεγαλύτερη εξάρτηση από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αύξησαν τον ανταγωνισμό για σπάνιες γαίες. Εκτός των ηλεκτρικών αυτοκινήτων, είναι ζωτικής σημασίας για την κατασκευή των κινητών τηλεφώνων, μπαταριών (που χρησιμοποιούν τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα και οι ανεμογεννήτριες) και ευρύτερα σε όλα σχεδόν τα υψηλής τεχνολογίας ηλεκτρονικά συστήματα.

Στην πραγματικότητα, πολλά από τα ορυκτά που χαρακτηρίζονται σπάνιες γαίες δεν είναι στην πραγματικότητα τόσο σπάνια όσον αφορά τα παγκόσμια αποθέματα. Η εξόρυξή τους, όμως, είναι δύσκολη, δαπανηρή και οικολογικά “βρώμικη”. Η ειρωνεία είναι ότι οι σπάνιες γαίες είναι απαραίτητες για πολλές από τις τεχνολογίες καθαρής ενέργειας που προωθούνται αυτήν τη δεκαετία! Στην κατηγορία αυτή υπάγονται τα ακόλουθα χημικά στοιχεία που μόνο για λόγους ευκολίας υποδιαιρούνται σε τρεις υποομάδες.

Η πρώτη υποομάδα περιλαμβάνει τα λανθάνιο, δημήτριο, πρασεοδύμιο, νεοδύμιο, προμήθειο και σαμάριο. Κύριες πηγές των στοιχείων αυτής της υποομάδας είναι τα ορυκτά μοναζίτης, τσερίτης και αλλανίτης. Η δεύτερη υποομάδα περιλαμβάνει τα ευρώπιο, γαδολίνιο και τέρβιο. Κύριες πηγές των στοιχείων αυτής της υποομάδας είναι τα ορυκτά σαμαρσκίτης και μερικά είδη ξενοτίμου. Η τρίτη υποομάδα περιλαμβάνει τα δυσπρόσιο, όλμιο, ύττριο, έρβιο, θούλιο, υτέρβιο και λουτέτσιο. Κύριες πηγές των στοιχείων αυτής της υποομάδας είναι τα ορυκτά γαδολινίτης, ξενότιμο, ευξενίτης και φεργκιουσονίτης.

Ηγεμόνας η Κίνα στις σπάνιες γαίες

Πριν από έναν αιώνα, το πετρέλαιο αναδιάρθρωσε τη γεωγραφία της παγκόσμιας ισχύος, μετατρέποντας την περιοχή του Περσικού Κόλπου σε κέντρο του ενεργειακού εφοδιασμού του κόσμου και ταυτόχρονα σε ένα καζάνι συγκρούσεων. Στον 20ο αιώνα, ο “μαύρος χρυσός” μετέτρεψε τους φυλάρχους σε άνακτες και τις ερήμους σε πλούσια βασίλεια. Στον 21ο αιώνα, οι σπάνιες γαίες και άλλα ορυκτά, που είναι ζωτικής σημασίας για τις νέες τεχνολογίες μπαταριών (όπως το λίθιο και το κοβάλτιο) είναι έτοιμα να ανακατατάξουν κατά παρόμοιο τρόπο τον χάρτη της παγκόσμιας ισχύος.

Το στοίχημα για την Κίνα είναι να διατηρήσει την πρωτοκαθεδρία σε αυτά ορυκτά, την στιγμή που μαίνεται ο εμπορικός πόλεμος με τις ΗΠΑ και όχι μόνο. Για παράδειγμα και παλαιότερα το Πεκίνο είχε επιβάλλει αυστηρότερους ελέγχους στις κινέζικες εξαγωγές σπανίων γαιών, συγκεκριμένα το 2010, όταν είχε περιορίσει για πρώτη φορά τις εξαγωγές του στην Ιαπωνία, λόγω μιας εδαφικής διαμάχης κοντά στα επί μακρόν αμφισβητούμενα νησιά Senkaku/Diaoyu. Από τότε, το μερίδιο της Κίνας στην παγκόσμια αγορά παραγωγής σπάνιων γαιών έχει μειωθεί κατά 40%, καθώς οι αγοραστές είχαν σπεύσει να διαφοροποιήσουν τις αλυσίδες εφοδιασμού τους. Κάθε κίνηση του Πεκίνου για αυστηρότερους ελέγχους στις εξαγωγές σπανίων γαιών θορυβεί τις αγορές προς αυτήν την κατεύθυνση.

Καθώς η Κίνα αυξάνει την παραγωγή ηλεκτρικών οχημάτων, προσανατολίζεται προς ένα μοντέλο ζήτησης για παραγωγή σπάνιων γαιών προσαρμοσμένο στην δική της ζήτηση. Αυτό, με τη σειρά του, ενισχύει την αποφασιστικότητα των ΗΠΑ να διαφοροποιήσουν τις αλυσίδες εφοδιασμού σπανίων γαιών, αναζητώντας νέους προμηθευτές (βλ. και την συμφωνία του Πενταγώνου το 2022 με τον μεγαλύτερο εκτός Κίνας παραγωγό σπάνιων γαιών, Lynas Corporation για την ανάπτυξη διυλιστηρίου σπάνιων γαιών στις ΗΠΑ).

Σημείο ενδιαφέροντος των ΗΠΑ είναι σίγουρα το λεγόμενο τρίγωνο του λιθίου στη Νότια Αμερική (Αργεντινή-Βολιβία-Χιλή). Η βιομηχανία λιθίου της  Αργεντινής σημειώνει ρεκόρ εξαγωγών και ακραιφνής φιλοδυτική της κυβέρνηση διευκολύνει σχετικά σχέδια συνεργασίας. Οι ΗΠΑ μπορούν επίσης να εστιάζουν πιο μακριά προς τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και τη Μαδαγασκάρη, που και οι δύο έχουν σημαντικά αποθέματα κοβαλτίου. Ιστορικά, οι άμεσες ξένες επενδύσεις σε εξορυκτικές βιομηχανίες υπονόμευσαν την πολιτική σταθερότητα σε χώρες σε ολόκληρο το νότιο ημισφαίριο.

Σπάνιες γαίες και στην Ελλάδα

Σε μια συνάντηση το 2014 του τότε Έλληνα υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας με μέλη κινεζικής αντιπροσωπείας, ο Γιάννης Μανιάτης είχε αναφέρει ότι η Ελλάδα είναι μία από τις πέντε ευρωπαϊκές χώρες όπου –σύμφωνα με τις ενδείξεις– «υπάρχουν σημαντικά αποθέματα σπανίων γαιών». Τα σημαντικότερα αποθέματα σπάνιων γαιών, σύμφωνα με το ΙΓΜΕ (Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών) βρίσκονται κατά μήκος των ακτών της Βορειοανατολικής Ελλάδας μεταξύ της χερσονήσου της Χαλκιδικής και της Καβάλας και εκτείνονται 240 χιλιόμετρα κατά μήκος των ακτών αλλά και στην κεντρική Ελλάδα, στη Φωκίδα και στην περιοχή της Λοκρίδας.

Παρά την αξία που μπορεί να έχουν οι σπάνιες γαίες που βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια (κάποιοι τις ανεβάζουν στα 40 δισ. ευρώ) η εξόρυξη και η επεξεργασία τους είναι ιδιαίτερα δαπανηρή και ενέχει τεράστιους περιβαλλοντικούς κινδύνους. Πάντως, τον Ιούλιο του 2023 η γνωστή για την γραφειοκρατική της αβελτηρία Κομισιόν, προσέγγισε τη Mytilineos Energy & Metals και της ζήτησε να διερευνήσει την παραγωγή γαλλίου ως υποπροϊόντος στο διυλιστήριό της που μετατρέπει τον βωξίτη σε αλουμίνα, την πρώτη ύλη για το αλουμίνιο, στον Άγιο Νικόλαο της Κρήτης.