Ενιαία Εποπτεία του χρηματοοικονομικού τομέα – Τραπεζίτες και πολιτικό σύστημα

Μια θεμελιακή μεταρρύθμιση τεράστιας σημασίας, την συγκρότηση μιας Ενιαίας Εποπτείας του χρηματοοικονομικού τομέα –η οποία, εάν είχε υλοποιηθεί, θα είχε αποτρέψει την καταστροφή της ελληνικής οικονομίας– εισηγείται ο παλαίμαχος τραπεζίτης Κωνσταντίνος Καρατζάς με το δεύτερο βιβλίο του που εκδόθηκε πρόσφατα από την “Οικονομική Βιβλιοθήκη” με τίτλο “Για μια αποτελεσματικότερη εποπτεία του χρηματοοικονομικού τομέα”.

Ο Κωνσταντίνος Καρατζάς, είχε προειδοποιήσει από το 2008 για την επικείμενη τότε κρίση. Ισχυρίζεται πως εάν υπήρχε μια ενιαία εποπτεία-έλεγχος του χρηματοοικονομικού τομέα (τράπεζες, χρηματιστηριακές, ασφαλιστικές, κεφαλαιαγορά κλπ), αντί της τότε πολυδιασπασμένης, θα μπορούσε να αποτρέψει την χρεοκοπία της ελληνικής οικονομίας.

Επιπλέον θα μπορούσε να είχε εμποδίσει τα λάθη και τις παραλείψεις των τραπεζών που συνέβαλαν στην εκτροπή της δημοσιονομικής κατάστασης της χώρας και οδήγησαν στην κρίση του χρέους. Εμείς θα προσθέταμε πως μια τέτοιου τύπου εποπτεία, κατά πάσα πιθανότητα, θα είχε αποτρέψει και το χρηματιστηριακό κραχ του 1999-2000, το οποίο ο αείμνηστος αδελφός του Θόδωρος, ως πρόεδρος της Εθνικής Τράπεζας, είχε αποκαλύψει.

Η αποστολή των τραπεζών

Ο Καρατζάς υπονοεί ευθέως ότι το πολιτικό και τραπεζικό σύστημα γνώριζε τις πιθανότητες της χρεοκοπίας, καθώς αυτοί που έπρεπε να ξέρουν, είχαν προειδοποιηθεί και ήξεραν. Όμως, ούτε τόλμησαν, ούτε μπόρεσαν να πράξουν –πλην ελαχίστων σποραδικών εξαιρέσεων– με αποτέλεσμα να οδηγηθεί η χώρα στα βράχια. Στην αρθρογραφία του πριν την κρίση επαναλάμβανε ότι οι τραπεζίτες πρέπει να επανακτήσουν τον κοινωνικό τους ρόλο και αποστολή.

Η τραπεζική λειτουργία είναι μια λειτουργία εκχωρημένη από την πολιτεία. Αποβλέπει στην καλύτερη αξιοποίηση των πλεοναζόντων πόρων μιας οικονομίας, μέσω επενδύσεων και εργαλείων προώθησης εμπορικών και άλλων δραστηριοτήτων και συνεπώς εμπεριέχει κοινωνικό ρόλο. O σύγχρονος τραπεζίτης πρέπει να επιδιώκει το κέρδος, αλλά μέσα από την ικανοποίηση των παραπάνω στόχων.

Όλα αυτά όχι μόνο δεν έγιναν, αλλά οι τράπεζες ενεπλάκησαν στο κυνήγι των μεριδίων της αγοράς και στο εύκολο κέρδος. Όλα αυτά οδήγησαν σε μια επικίνδυνη χαλάρωση των κριτηρίων αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας των δανειοληπτών, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί η βάση για τα σημερινά “προβληματικά” δάνεια των ιδιωτών, αλλά και των επιχειρήσεων.

Η αδιαφορία του πολιτικού συστήματος

Αξίζει να σημειωθεί ότι από το 2009 (8 Δεκεμβρίου, ΤΟ ΒΗΜΑ) ο Κωνσταντίνος Καρατζάς έθετε δημόσια το ζήτημα μιας αποτελεσματικής εποπτείας του χρηματοπιστωτικού τομέα.  Είχαν ήδη αρχίσει οι αναφορές γύρω από την αρχιτεκτονική της ρυθμιστικής παρέμβασης της πολιτείας στην λειτουργία φορέων παροχής χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, τόσο ως αποτέλεσμα των ρυθμιστικών παρεμβάσεων σε επίπεδο ΕΕ, όσο και διεθνώς.

Από το 2010 είχε ετοιμάσει μία επεξεργασμένη σε αρκετό βαθμό πρόταση για την δημιουργία Ενιαίας Εποπτείας του χρηματοοικονομικού τομέα και κατά περιόδους βολιδοσκοπούσε μέχρι και το 2014 κυβερνητικούς και τραπεζικούς παράγοντες, προκειμένου να εκτιμήσει αν είναι πρόσφορο το έδαφος για ένα τέτοιο εγχείρημα. Δυστυχώς, εισέπραττε ενδοιασμούς και δυσφορία.

Η έναρξη των διαπραγματεύσεων, που ξεκίνησε η τότε νέα ελληνική κυβέρνηση τον Φεβρουάριο του 2015, ήταν καταλυτικής σημασίας για το μέλλον της χώρας. Ο Κωνσταντίνος Καρατζάς, μόλις υπογράφτηκε το πλαίσιο συνεννόησης με το Eurogroup που ανέδειξε ως μείζον ζήτημα την κατάθεση από ελληνικής πλευράς μεταρρυθμιστικών προτάσεων και μάλιστα εντός μιας εβδομάδας, θεώρησε ότι ήταν σκόπιμο να μεταβιβάσει στην κυβέρνηση την ιδέα της Ενιαίας Εποπτείας.

Έτσι, την επομένη 21 Φεβρουαρίου 2015, απέστειλε σχετική επιστολή σε ανώτατο κυβερνητικό στέλεχος, με αποτέλεσμα η πρόταση για την Ενιαία Εποπτεία να περιληφθεί στη λίστα μεταρρυθμίσεων που απέστειλε η ελληνική πλευρά στους θεσμούς. Ένα γεγονός όμως που προκάλεσε εύλογες αντιδράσεις στο σύστημα που αντέδρασε, μέσω του τύπου και ακύρωσε τελικά την πρόταση. Μία πρόταση, που σε περίπτωση υλοποίησής της, θα αποκάλυπτε όλη την παρανομία…

Ο αναπτυξιακός χαρακτήρας της πρότασης

Έτσι η πρότασή του παρουσιάζεται σήμερα επικαιροποιημένη υπό μορφή βιβλίου. Πέρα από τον αυτονόητο σκοπό της προστασίας των καταναλωτών, της αποτροπής μιας νέας δημοσιονομικής εκτροπής, αλλά και μιας νέας φούσκας ιδιωτικού δανεισμού, έχει ένα έντονο αναπτυξιακό χαρακτήρα, καθώς: «Οι εποπτικές και κανονιστικές ρυθμίσεις παίζουν σημαντικό ρόλο στο σχεδιασμό και τις επιδόσεις των χρηματο-οικονομικών αγορών, για αυτό και η τροποποίηση της εποπτικής αρχιτεκτονικής είναι απαραίτητη».

Εμείς θα προσθέταμε, πως η κεντρική Τράπεζα της Ελλάδος που λογοδοτεί μόνο στην Φρανκφούρτη, δεν μπορεί να έχει πια τον πρώτο ρόλο στην εποπτεία του συστήματος, αλλά να αποτελεί μέρος μιας νέας αρχιτεκτονικής ελέγχου. Ο Καρατζάς, γνωρίζοντας ότι πρόκειται για ανατρεπτική μεταρρύθμιση, φρόντισε να προβλέψει μεταβατικά στάδια. Φρόντισε να προσδιορίσει ακόμη και το επίπεδο και το ήθος αλλά και τον τρόπο που πρέπει να προσληφθούν τα στελέχη.

Δεν είναι σκόπιμο εδώ να αναλυθεί το τεχνικό μέρος της πρότασης, απλώς θα επισημάνουμε τις σκοπιμότητες που εξυπηρετεί η υιοθέτησή της, έτσι ώστε: Πρώτον, να προστατευθούν οι εποπτικές αρχές από νεφελώδεις ερμηνείες των ρυθμίσεων σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Δεύτερον, να αξιολογηθούν τα όρια της ανεξαρτησίας των εποπτικών αρχών, εξαιρουμένης της αρμοδιότητας του ευρωσυστήματος περί νομισματικής πολιτικής, έναντι του δημοσίου συμφέροντος και των επιπτώσεων στην πραγματική οικονομία και στους πολίτες από άστοχες πρακτικές.

Τρίτον, να προσδιοριστούν τα όρια της παρέμβασης της πολιτείας σε θέματα προστασίας καταναλωτών χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών ώστε να μην επηρεάζονται υπέρμετρα οι παράμετροι που προσδιορίζουν τη συστημική σταθερότητα σε προβλεπτό ορίζοντα. Τέταρτον, να αναγνωριστεί η αρμοδιότητα της πολιτείας, που φέρει τελικά το δημοσιονομικό κόστος για τη θεσμοθέτηση της λειτουργίας των κανόνων των εποπτικών αρχών, αλλά με διασφάλιση της ανεξαρτησίας τους.

Η Ενιαία Εποπτεία διαπραγματευτικό χαρτί

Η βασικότερη όμως συμβολή της Ενιαίας Αρχής μπορεί να είναι στον τομέα της καταπολέμησης της φοροδιαφυγής, με διασταυρώσεις στοιχείων και άμεση πληροφόρηση ύποπτων πράξεων και συναλλαγών. Πολλές χώρες έχουν οργανώσει τα συστήματά τους στη βάση της μιας Ενιαίας Εποπτικής Αρχής (Αγγλία FSA, Γερμανία BAFin, Δανία Finanstilsynet, Νορβηγία, Ιαπωνία Financial Supervisory Authority κ.ά.

Η ασφάλεια που θα παρέχει η Ενιαία Εποπτεία στους επενδυτές, σε μια χώρα υψηλού γραφειοκρατικού και δικαστικού κινδύνου όπως η Ελλάδα, θα είναι κρίσιμη. Ιδιαίτερα για τις επενδύσεις των μεγάλων υποδομών διεθνούς χαρακτήρα, όπου η πολυπλοκότητα των εταιρικών και χρηματοδοτικών σχημάτων είναι δαιδαλώδης και ενίοτε ύποπτη.

Ως εκ τούτου, η πρόταση για Ενιαία Εποπτεία του χρηματοοικονομικού τομέα μπορεί να αποτελέσει διαπραγματευτικό χαρτί για την κυβέρνηση προκειμένου να τροποποιήσει τον ρόλο του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Είναι προφανές ότι μια νέα ενιαία εποπτική δομή επηρεάζεται από τα εποπτικά καθήκοντα που ανέλαβε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, όμως αυτό δεν  σημαίνει επ’ ουδενί ότι δεν χρειάζεται η εν λόγω εθνική δομή εποπτείας.