Έρχεται πανδημία υπερχρέωσης και πτωχεύσεων στον Τρίτο Κόσμο

Πέρασε στα ψιλά –όπως και πολλά άλλα– όμως είναι πέρα για πέρα ενδεικτικό του τι μέλλει γενέσθαι. Μια χώρα της υποσαχάριας Αφρικής, η Ζάμπια, μπήκε οριστικά σε χρεοστάσιο όταν οι κάτοχοι των κρατικών ομολόγων της αρνήθηκαν να δώσουν περίοδο χάριτος, όπως είχε ζητήσει η κυβέρνηση, για την αποπληρωμή δόσης 42,5 εκατ. δολαρίων για ομόλογο Eurobond (ξένου νομίσματος).

Κατά τραγική ειρωνεία, λίγες ημέρες πριν, στις 13 Νοεμβρίου, οι G20 είχαν ανακοινώσει τη δημιουργία μηχανισμού αναδιάρθρωσης για το δημόσιο χρέος των φτωχότερων κρατών του κόσμου. Η μία μετά την άλλη, αναπτυσσόμενες χώρες, ιδίως αφρικανικές, βρίσκονται ένα βήμα πριν τη χρεοκοπία, καθώς οι επιπτώσεις της πανδημίας και των περιοριστικών μέτρων ήρθαν να προστεθούν στα οικονομικά προβλήματα που ήδη αντιμετώπιζαν.

Η Ζάμπια, ένα κράτος 17 εκατομμυρίων κατοίκων, είναι η πρώτη αφρικανική χώρα που πτωχεύει στο δημόσιο χρέος της, ύψους 12 δισ. δολαρίων και το οποίο κινείται στα όρια άνω του 100% του ΑΕΠ. Η κυβέρνησή της, που αντιμετώπιζε δημοσιονομικό πρόβλημα εδώ και αρκετό καιρό, προσπαθούσε να κερδίσει χρόνο ώστε να έλθει σε συνολική συμφωνία με τους πιστωτές της για αναδιάρθρωση του χρέους.

Το παράδειγμα της Ζάμπια είναι μόνο η αρχή, εκτιμούν οι οικονομολόγοι και διεθνείς οργανισμοί όπως το ΔΝΤ. Σύμφωνα με το τελευταίο, μόνο τα κράτη της υποσαχάριας Αφρικής θα χρειαστούν χρηματοδότηση ύψους 890 δισεκατομμυρίων δολαρίων ως το 2023, την ώρα που η πιστοληπτική δυνατότητα αυτών των χωρών δεν θα μπορέσει να καλύψει πάνω από μισό αυτού του ποσού.

Υπερχρέωση και πτωχεύσεις στον Τρίτο Κόσμο

Μέχρι το τέλος του 2020 αναμένεται να αυξηθεί δραματικά ο αριθμός των χωρών που το χρέος του θα εκτοξευθεί. Τα αίτια είναι πια γνωστά: η άνευ προηγουμένου επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας εν μέσω πανδημίας και η αύξηση του κόστους εξυπηρέτησης του χρέους σε ξένο νόμισμα (δολάριο, ευρώ, γουάν). Το Διεθνές Χρηματοπιστωτικό Ινστιτούτο (IIF), δηλαδή η παγκόσμια ένωση τραπεζών, ανέφερε ότι το παγκόσμιο χρέος αυξήθηκε φέτος κατά 15 τρισ. και θα φτάσει ως το τέλος του χρόνου τα 277 τρισεκατομμύρια.

Το ποσό αυτό αντιστοιχεί στο 365% του παγκόσμιου ΑΕΠ, δηλαδή 45 ποσοστιαίες μονάδες παραπάνω από ό,τι ήταν το 2019. Ιδίως οι αναπτυσσόμενες χώρες απειλούνται να καταλήξουν με «τράπεζες ζόμπι και εταιρείες ζόμπι που εμποδίζουν την ανάπτυξη», κατά σχόλιο αναλυτή της JPMorgan. Ο οίκος Fitch υποβάθμισε φέτος το χρέος 29 χωρών και θα ακολουθήσουν ακόμα δεκάδες. Από τον Ισημερινό ως το Λίβανο και το Σουρινάμ, στο “κόκκινο” βρίσκονται η Μοζαμβίκη, η Γκαμπόν, η Σρι Λάνκα, το Κονγκό και η Ανγκόλα.

Τα εκατοντάδες δισεκατομμύρια που έριξαν στην αγορά οι κεντρικές τράπεζες ανά τον κόσμο πίεσαν τα επιτόκια προς τα κάτω, δίνοντας ρευστότητα μέσω φθηνού δανεισμού. Ο δανεισμός αυτός, ωστόσο, δεν διοχετεύτηκε στην πραγματική οικονομία και τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, ενώ δεν εξισορρόπησε την κατάρρευση των φορολογικών εσόδων των κρατών και τη μείωση του εισοδήματος των νοικοκυριών.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η διαφαινόμενη παγκόσμια οικονομική κρίση δεν οφείλεται αποκλειστικά στην πανδημία, αλλά ξεκίνησε αρκετά νωρίτερα (αν σταμάτησε ποτέ): «Από το 2016 ως το Σεπτέμβριο του 2020, το παγκόσμιο χρέος αυξήθηκε κατά 52 τρισ. δολαρία, ενώ την περίοδο 2012-2016 η αντίστοιχη αύξηση ήταν 6 τρισ.», κατά το IIF. Μάλιστα, στην περίοδο πριν την πανδημία ο ρυθμός ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας έμεινε αμετάβλητος.

Αυτό σημαίνει ότι «μειώθηκε δραματικά η δυνατότητα του χρέους να παράγει ΑΕΠ». Δεν είναι τυχαίο ότι ολοένα και περισσότεροι οικονομολόγοι προτείνουν τη δημιουργία εργαλείων όχι απλά αναδιάρθρωσης αλλά ακόμα και διαγραφής χρέους. Όσο καθυστερεί κάτι τέτοιο τα πράγματα θα γίνονται χειρότερα.

Οι G20 και η ανταπόκριση της Κίνας

Είναι γεγονός ότι η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ έχουν ήδη προβεί σε διευκολύνσεις, επιτρέποντας σε ορισμένες φτωχές χώρες να καθυστερήσουν την αποπληρωμή δόσεων, όμως κατά πάσα πιθανότητα αυτό δεν είναι αρκετό για να αποτρέψει τις χρεοκοπίες. Η πρωτοβουλία των G20 έχει επιτρέψει σε 46 χώρες να καθυστερήσουν 5 δισεκατομμύρια δολάρια, συνολικά, σε πληρωμές χρέους που έληγαν φέτος. Το ποσό αυτό είναι πολύ μικρό, όμως, και δεν έχει αποσαφηνιστεί κατά πόσο θα ανακουφίσει αυτές τις χώρες μεσοπρόθεσμα ο νέος μηχανισμός.

Διότι σημαντικό μερίδιο του δημοσίου χρέους τους διακρατείται από funds και άλλους ιδιώτες επενδυτές, που δεν είναι διατεθειμένοι να καθίσουν στο τραπέζι μιας διαπραγμάτευσης με τις κυβερνήσεις και συνεπώς το χρεοστάσιο είναι για αυτές μονόδρομος. Ταυτόχρονα δεδομένου ότι αρκετές είναι “δεμένες” στο άρμα του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας, πιέζονται για “μεταρρυθμίσεις” με στόχο τη βιωσιμότητα του χρέους, ήτοι μέτρα λιτότητας και εκποίηση δημόσιας περιουσίας.

Ο Γερμανός οικονομολόγος Γίργκεν Κάιζερ, ανέφερε στην Deutsche Welle ότι εκτιμά σενάριο με μπαράζ πτωχεύσεων, όπου «τα κράτη θα πάψουν να εξυπηρετούν βασικές ανάγκες: εκπαίδευση, περίθαλψη, ασφάλεια», δημιουργώντας παράλληλα ένα νέο κύμα μετανάστευσης από την αφρικανική ήπειρο. Το ζήτημα του χρέους έχει όμως και τη γεωστρατηγική του διάσταση, καθώς δανειοδότριες χώρες όπως η Κίνα επιδιώκουν την αύξηση της επιρροής τους πάνω στη λογική του win-win. Ήδη, στο παράδειγμα της Ζάμπια, από τα 12 δισ. του δημοσίου χρέους της, τα 3 δισ. τα χρωστάει σε κινεζικά πιστωτικά ιδρύματα, την China ExΙm Bank και την China Development Bank, οι οποίες δέχθηκαν παράταση αποπληρωμής διάρκειας έξι μηνών.

Με την άρνηση των Ευρωπαίων ή Αμερικανών πιστωτών να παράσχουν την ίδια διευκόλυνση, διαμορφώνεται μια πολιτική διελκυστίνδα που πιέζει ασφυκτικά τις κυβερνήσεις σαν της Ζάμπια, να διεκδικήσουν ίση μεταχείριση όλων των πιστωτών για να μη “δυσαρεστηθούν” εκείνοι που δείχνουν διαλλακτικότητα. Αυτός είναι και ο λόγος που οι “Δυτικοί” ομολογιούχοι επικαλέστηκαν αδιαφάνεια εκ μέρους της Ζάμπια ως προς τις δανειακές συμφωνίες της με τους Κινέζους.