Φορολογικοί συντελεστές και δημόσια έσοδα – Η νεοφιλελεύθερη παγίδα

Αν και πρέπει να περιμένουμε μέχρι την κατάθεση του νέου προϋπολογισμού για να αποφανθούμε με βεβαιότητα για την οικονομική πολιτική που έχει εξαγγείλει η νέα κυβέρνηση, αυτή φαίνεται να στηρίζεται στη δραστική μείωση του φορολογικού βάρους των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών. Ενώ η μείωση των φορολογικών συντελεστών σε σειρά δραστηριότητες κρίνεται αναγκαία και επιθυμητή εν τούτοις θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη οι υπάρχοντες περιορισμοί της οικονομίας, αλλά και της οικονομικής θεωρίας και εμπειρίας.

Υπάρχει ο περιορισμός που θέτει η δέσμευση για πρωτογενές πλεόνασμα ύψους 3,5% μέχρι και το 2022. Δυστυχώς πρέπει να επιτυγχάνεται και αποτελεί τον αρνητικό υπερκαθορισμό της ελληνικής οικονομίας που στενεύει τα όρια άσκησης της δημοσιονομικής πολιτικής. Μάλιστα, σύμφωνα με τις προβλέψεις της ΕΕ, αλλά και της Τραπέζης της Ελλάδος, η Ελλάδα κινδυνεύει να μην εκπληρώσει την υποχρέωσή της ως προς το στόχο του πρωτογενούς πλεονάσματος για το 2019, μετά τα δημοσιονομικά μέτρα που ψηφίστηκαν την 15η Μαΐου 2019.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις, προκύπτει δημοσιονομικό κενό ύψους 0,6% του ΑΕΠ και επομένως το πρωτογενές πλεόνασμα θα διαμορφωθεί σε 2,9%, έναντι στόχου 3,5% του ΑΕΠ. Η εκτιμώμενη μεγέθυνση για το 2019 (ΕΕ: 2,1%, ΤτΕ 1,9%, ΙΟΒΕ 1,8%) υπολείπεται σημαντικά  του μεγέθους που υπάρχει στον προϋπολογισμό του 2019 (2,5%). Δυσκολεύεται έτσι περαιτέρω η εκτίναξη του ΑΕΠ σε σχεδόν διπλάσια μεγέθη που επιθυμεί και διακηρύττει η νέα κυβέρνηση για το 2020.

Η αυξημένη εξωστρέφεια καθιστά την ελληνική οικονομία περισσότερο ευάλωτη στην επιβράδυνση της ευρωπαϊκής οικονομίας, γεγονός που αποτυπώνεται, μεταξύ άλλων, και στη στασιμότητα των διεθνών τουριστικών αφίξεων στο πρώτο τετράμηνο του 2019. Οι τουριστικές εισπράξεις, μετά από ένα εντυπωσιακό ξεκίνημα το πρώτο τρίμηνο του 2019 (αύξηση 37,7% ετησίως) επιβραδύνθηκαν στο 6,7% ετησίως τον Απρίλιο (23,3% ετησίως το τετράμηνο), λόγω κόπωσης της γερμανικής αγοράς. Το πιθανότερο σενάριο προβλέπει μηδενική αύξηση στα τουριστικά έσοδα το 2019.

Για να πάμε από το 2% στο 4%, που είναι ο στόχος της νέας κυβέρνησης, δεν αρκούν οι φοροελαφρύνσεις. Χρειάζεται και δομικός μετασχηματισμός της οικονομίας, που μόνο σε μικρό βαθμό έχει επιτευχθεί την τελευταία δεκαετία. Μετά δέκα χρόνια εφαρμογής των μνημονίων, το παραγωγικό υπόδειγμα εξακολουθεί να έχει όλα ή σχεδόν όλα τα χαρακτηριστικά της προ κρίσεως εποχή.

Η ζόρικη πρόκληση

Αποτελεί πρόκληση η διατήρηση ρυθμών ανάπτυξης ύψους 2% ετησίως, ή υψηλότερων, τα επόμενα χρόνια. Για να επιτευχθεί προϋποθέτει: Πρώτον, υγιή αύξηση των επενδυτικών δαπανών και του παραγωγικού δυναμικού, ιδίως σε κλάδους υψηλής παραγωγικότητας. Δεύτερον, ποιοτική αναβάθμιση της εργασίας. Τρίτον, ενίσχυση του ποσοστού των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών που συμμετέχουν ενεργά στην οικονομική ανάκαμψη.

Όλα αυτά δεν μπορούν να προέλθουν μόνο από τη μείωση των φορολογικών συντελεστών.
Η αγαπητή ιδέα της νεοκλασικής-νεοφιλελεύθερης σκέψης ότι οι μειώσεις των συντελεστών φορολογίας και συνεπώς οι μειώσεις των συνολικών φορολογικών εσόδων καλύπτονται μέσω της μεγέθυνσης του ΑΕΠ που δημιουργούν, δεν επιβεβαιώνεται εμπειρικά, όπως έδειξε και η περίπτωση των ΗΠΑ.

Για να καλυφθεί η “τρύπα” που ανοίγει η μείωση των φορολογικών συντελεστών η ελληνική οικονομία θα πρέπει να μεγεθύνεται με ρυθμό πάνω από 4%! Ένας ρυθμός που καθόλου δεν φαντάζει εφικτός, δεδομένου ότι σήμερα βρίσκεται η μεγέθυνση είναι στο 1,9%, που αποτελεί έναν ρυθμό καθόλου ευκαταφρόνητο, αν αναλογιστούμε ότι η Ευρωζώνη εκτιμάται ότι θα αναπτυχθεί με ρυθμό 1,2% (2019) και 1,4% (2020).

Στις ΗΠΑ με ρυθμό μεγέθυνσης 2,9% (2019) μόνο το 0,3% μπορεί να αποδοθεί στη μείωση των φορολογικών συντελεστών. Συνεπώς, θα πρέπει να δούμε στην πράξη το πως θα λειτουργήσει  η μείωση των φορολογικών συντελεστών στο ρυθμό μεγέθυνσης του ΑΕΠ και πως στη συνέχεια αυτή η μεγέθυνση στην αύξηση των φορολογικών εσόδων, ώστε να καλυφθεί η φορολογική “τρύπα”.

Πάντως, είναι σχεδόν σίγουρο ότι οι αυτοματισμοί που υποτίθενται στη νεοκλασική θεωρία μεταξύ μείωσης των φορολογικών συντελεστών και αύξησης του ΑΕΠ (άρα και αύξησης των εσόδων) πάσχουν θεωρητικά και εμπειρικά. Η επιτυχημένη άσκηση της οικονομικής πολιτικής προϋποθέτει την χρήση όλων των διαθέσιμων οικονομικών μέσων σε κατάλληλους συνδυασμούς, ανάλογα με την προκύπτουσα  οικονομική συγκυρία.