Γιατί αυξήθηκε το ενεργειακό κόστος στην Ελλάδα

Η τελευταία (27 Δεκεμβρίου) έκθεση του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ) αναλύει στο Α΄μέρος της τις επιπτώσεις, αλλά και τα αίτια της υπέρογκης αύξησης του ενεργειακού κόστους στην οικονομία τόσο στην πατρίδα μας, όσο και διεθνώς, ενώ επικεντρώνεται όπως είναι φυσικό στα του οίκου μας.

Στις συμπερασματικές παρατηρήσεις του ΚΕΠΕ (το οποίο στο επόμενο δεύτερο μέρος της έκθεσης, θα αναλύσει τους κλάδους στους οποίους διαχέεται η κρίση) αναφέρεται ότι στην ανάλυση δεν ελήφθησαν υπ’ όψιν μόνον οι τεχνικές συνθήκες παραγωγής της ελληνικής οικονομίας, αλλά και οι κοινωνικές συνθήκες, ενώ έγινε λεπτομερής καταγραφή της εξέλιξης του ενεργειακού κόστους στη χώρα.

Ήδη από τον Ιούλιο άρχισε να καταγράφεται η αύξηση της προθεσμιακής τιμής του αερίου και γύρω στον Οκτώβριο σημειώθηκε μια μικρή πτώση. Αμέσως σχεδόν επανήλθε σε αυξητική πορεία. Αντίστοιχη πορεία κατέγραψε και η διεθνής τιμή του πετρελαίου Μπρεντ, το οποίο είχε σημειώνει εντυπωσιακή πτώση στις αρχές της πανδημίας, αλλά από τα τέλη του 2020 άρχισε να σκαρφαλώνει.

Παράλληλα με αυτή την αύξηση, άρχισε να παρουσιάζει συνεχή αυξητική τάση και η τιμή των δικαιωμάτων εκπομπών αερίων ρύπων. Αυτή η τιμή σε σύγκριση με το τέλος του 2020 έχει υπερδιπλασιαστεί, κάτι που επηρέασε άμεσα το κόστος παραγωγής στις βιομηχανίες αλλά και το κόστος παραγωγής ενέργειας από ορυκτά καύσιμα.

Στη χώρα μας σήμερα η ενέργεια βασίζεται σε μεγάλο ποσοστό στο φυσικό αέριο, ενώ ιδιαίτερα σημαντική παραμένει η χρήση ορυκτών καυσίμων. Όταν όμως η ποσοστιαία συμμετοχή του φυσικού αερίου έφθασε και ξεπέρασε το 40% στην ελληνική αγορά ενέργειας (όπως και σε άλλες χώρες) και το κόστος του ανέβηκε, οδήγησε σε αύξηση του κόστους του συνόλου της ηλεκτρικής ενέργειας.

Γιατί το ξαφνικό “μπαμ”

Η ξαφνική μεγάλη άνοδος των τιμών των ενεργειακών προϊόντων οφείλεται σε μια σειρά από παράγοντες, εκτιμά η έκθεσε του ΚΕΠΕ. Πρώτον, μετά τους εμβολιασμούς και την άρση των περιοριστικών μέτρων, αυξήθηκε ξαφνικά η ζήτηση ενέργειας, όμως συνεχίζονταν οι περιορισμοί στις μεταφορές και μετακινήσεις. Παράλληλα όλο αυτό το διάστημα είχαν μειωθεί οι επενδύσεις στην ενέργεια και στα δίκτυά της.

Ρόλο έπαιξε παράλληλα ο περιορισμός της διαθεσιμότητας του φυσικού αερίου, καθώς ήταν πολύ ψυχρός ο περσινός χειμώνας και η άνοιξη για τον βορρά. Ταυτόχρονα ήταν μειωμένη η παραγωγή αιολικής και υδροηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη, λόγω των κλιματικών συνθηκών που επικράτησαν. Μέσα σε όλα αυτά, είχαμε και την κατακόρυφη άνοδο της τιμής των δικαιωμάτων άνθρακα, ενώ ρόλο έπαιξαν και τα γεωπολιτικά παιχνίδια κυρίως (αλλά όχι μόνο) από την πλευρά της Ρωσίας.

Ενώ καταβάλλονται προσπάθειες στη χώρα μας να αντιμετωπισθεί το πρόβλημα, γεγονός παραμένει ότι συγκεκριμένα δομικά χαρακτηριστικά της αγοράς ενέργειας επηρεάζουν αρνητικά το κόστος, εκτιμά η έκθεση. Η χώρα μας έχει μεγάλη εξάρτηση από τις εισαγωγές ενεργειακών προϊόντων, ενώ η ευρωπαϊκή στρατηγική για χαμηλές εκπομπές άνθρακα δημιουργεί περιορισμούς στο ενεργειακό σύστημα. Αυτή η μετάβαση απαιτεί σημαντικές επενδύσεις σε συστήματα αποθήκευσης ενέργειας και κονδύλια για ενεργειακή αναβάθμιση και διαχείριση της ζήτησης, θέματα που βρίσκονται σε εμβρυικό στάδιο αντιμετώπισης.

Οι δύο καθοριστικοί παράγοντες

Όσον αφορά στη χώρα μας, προκύπτει ότι έχει επέλθει μια απότομη δομική αλλαγή όσον αφορά τον τομέα της ενέργειας. Συγκεκριμένα, η συμμετοχή των εγχώριων εξορύξεων, στον οποίο βασιζόταν παραδοσιακά η ελληνική οικονομία για την παραγωγή φτηνής ενέργειας, έχει μειωθεί αισθητά. Σε μεγάλο βαθμό έχει αντικατασταθεί με εισαγωγές φυσικού αεριού.

Συνεπώς, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο δύο παράγοντες, ο ένας ενδογενής και ο άλλος εξωγενής. Ο ενδογενής αφορά στην μεταβολή του μείγματος εισροών για την παραγωγή ενέργειας της χώρας, εις βάρος του κλάδου της εξόρυξης και υπέρ του εισαγόμενου φυσικού αερίου. Ο εξωγενής είναι η εκτίναξη των διεθνών τιμών φυσικού αερίου και πετρελαίου, που έχει δημιουργήσει την εκρηκτική αύξηση του ενεργειακού κόστους στην ελληνική οικονομία.

Τα ευρήματα αυτά συνεπάγονται ότι η χώρα μας όσον αφορά την ενέργεια είναι περισσότερο εκτεθειμένη σε σύγκριση με το πρόσφατο παρελθόν από τις εξελίξεις στις διεθνείς αγορές. Κατά συνέπεια, έχει ελάχιστα μέσα να αμυνθεί στις πρόσφατες αυξήσεις των τιμών του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, με αποτέλεσμα να έχουμε οδηγηθεί σε μια πρωτοφανή για τα σύγχρονα ελληνικά δεδομένα ενεργειακή κρίση. Παρατηρούνται συνάμα στρεβλώσεις του ελληνικού παραγωγικού υποδείγματος, το οποίο είναι πλήρως εξαρτημένο από τον εξωτερικό τομέα. Για την αποφυγή των στρεβλώσεων αυτών είναι απαραίτητος ένας συνεκτικός προγραμματισμός που θα αφορά σε πολιτικές με τομεακή και περιφερειακή διάσταση, καταλήγει η έκθεση.