Γιατί δεν καταρρέει η τουρκική οικονομία

Ο ρυθμός μεγέθυνσης της τουρκικής οικονομίας κατά το τρίτο τρίμηνο του 2022 επιβραδύνθηκε στο 3,9% σε ετήσια βάση, μετά από μεγέθυνση 7,6% που παρουσίασε το πρώτο εξάμηνο του έτους, με αποτέλεσμα το ενιάμηνο ο ρυθμός να κυμανθεί στο 6,2%. Για το σύνολο του 2022 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι ο ρυθμός μεγέθυνσης θα επιβραδυνθεί σε 5%, από 11,4% το 2021.

Η τουρκική οικονομία μεγεθύνεται, παρά τις γεωπολιτικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει, την αβεβαιότητα, τη χαμηλή καταναλωτική εμπιστοσύνη και τον παρατεταμένα υψηλό πληθωρισμό. Η ιδιωτική κατανάλωση, στηριζόμενη στη μεγάλη αύξηση των ονομαστικών αποδοχών (96,2%) την συγκεκριμένη περίοδο, φέρει το βάρος της μεγέθυνσης. Ο Ακαθάριστος Σχηματισμός Παγίου Κεφαλαίου (ΑΣΠΚ) βαίνει μειούμενος, μαζί με τις εξαγωγές, ενώ αντίθετα αυξάνουν οι εισαγωγές (Γράφημα 1).

Το ΑΕΠ αυξήθηκε, ωθούμενο από την ευνοϊκή επίδραση που ασκεί στην εγχώρια δαπάνη και η διατήρηση των έντονα αρνητικών πραγματικών επιτοκίων, αλλά και από την ισχυρή ανάκαμψη του τουρισμού (21 εκατομμύρια τουρίστες το επτάμηνο του 2022, σε σύγκριση με οκτώ εκατομμύρια την αντίστοιχη περίοδο του 2021).

Αναφέρω ότι, το μέσο επιτόκιο χορηγήσεων των καταναλωτικών-προσωπικών δανείων ανέρχεται στο 27,0%, ενώ το αντίστοιχο των επιχειρηματικών στο 14%. Υπενθυμίζω ότι ο πληθωρισμός σε ετήσια βάση το Νοέμβριο 2022, ήταν 84,36%. Παρά τον κίνδυνο διαμόρφωσης μονιμότερων προσδοκιών υψηλού πληθωρισμού, η Κεντρική Τράπεζα της Τουρκίας μείωσε το επιτόκιο πολιτικής τέσσερις φορές εντός του 2022 (τον Αύγουστο, το Σεπτέμβριο, τον Οκτώβριο και το Νοέμβριο), από 14% σε 9,0%.

Αύξηση του κατώτατου μισθού

Ως συνέπεια του ακολουθούμενου υποδείγματος της νομισματικής πολιτικής, η τουρκική λίρα υποχώρησε έντονα κατά 21,2% έναντι του ευρώ και 27,8% έναντι του αμερικανικού δολαρίου το ενδεκάμηνο του 2022. Η μεταβολή της πιστωτικής επέκτασης αναμένεται να φθάσει στο 65,0% το 2022, έναντι 22,0% το 2021. Παράλληλα, την περασμένη Πέμπτη η τουρκική προεδρία ανακοίνωσε νέα σημαντική αύξηση (κατά 55%) του κατώτατου μισθού, σε μια προσπάθεια να περιορίσει το κόστος ζωής σε εκατομμύρια ανθρώπους, λίγους μήνες πριν από τις προεδρικές εκλογές.

Η αύξηση αυτή θα φέρει τον κατώτατο μισθό στις 8.500 τουρκικές λίρες, (455 δολάρια ΗΠΑ) απολαβές που θα είναι αυξημένες κατά 55% σε σχέση με τον περασμένο Ιούλιο και κατά 100% σε σχέση με τον Ιανουάριο του 2022. Την ανακοίνωση έκανε ο Τούρκος πρόεδρος, σημειώνοντας ότι ο κατώτατος μισθός μπορεί να αυξηθεί ξανά στη διάρκεια του έτους, εάν χρειαστεί. Πρόκειται για την τρίτη αύξηση που ανακοινώνει η Άγκυρα. Προηγήθηκαν δύο αυξήσεις που σχεδόν διπλασίασαν φέτος τον κατώτατο μισθό.

Σύμφωνα με τον υπουργό Εργασίας, περισσότερο από το ένα τρίτο του εργατικού δυναμικού αμοίβεται επίσημα με τον κατώτατο μισθό. Η κρίση κόστους ζωής στην Τουρκία αποτελεί απειλή για τον Ερντογάν, ο οποίος σε περίπου μισό χρόνο θα ζητήσει την ψήφο τους στις εκλογές. Η τελευταία αύξηση είναι μια προσπάθεια να μετριαστούν οι συνέπειες του υψηλού πληθωρισμού σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις.

Έλλειμα και εξωτερικό χρέος

Το δημοσιονομικό έλλειμμα αναμένεται να φθάσει το 2022 στο 3,5% και ο λόγος του δημοσίου χρέους προς το ΑΕΠ στο 40,0%.Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών ανήλθε σε 38,176 δισ. δολάρια ΗΠΑ την περίοδο Ιανουαρίου-Οκτωβρίου 2020 ή στο 4,0% του ΑΕΠ. Αν αφαιρεθούν οι συναλλαγές που αφορούν την ενέργεια και τον χρυσό, το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, την ίδια περίοδο, παρουσιάζει πλεόνασμα 43,041 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ.

Το συνολικό εξωτερικό χρέος της Τουρκίας ανήλθε τον Οκτώβριο σε 444,3 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ. Το βραχυπρόθεσμο εξωτερικό χρέος της Τουρκίας τον Οκτώβριο 2022, ήταν 186,3 δισ. δολάρια ΗΠΑ και συνεχίζει να προκαλεί σημαντική ανησυχία και να απειλεί τη μακροοικονομική σταθερότητα και την ικανότητα αντιμετώπισης πιθανής κρίσης, δεδομένου ότι τα συναλλαγματικά διαθέσιμα εξαντλούνται ραγδαία και οι ανάγκες για εξωτερική χρηματοδότηση παραμένουν μεγάλες.

Για το 2023 αναμένεται περαιτέρω οικονομική επιβράδυνση, καθώς η συγκυρία θα πλήξει τόσο την εγχώρια όσο και τη διεθνή ζήτηση, παρά την προβλεπόμενη αύξηση των δημόσιων δαπανών, εν όψει των προεδρικών και βουλευτικών εκλογών του Ιουνίου 2023. Η Τουρκία είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένη στην άνοδο του ενεργειακού κόστους, καθώς καλύπτει το 74% των ενεργειακών της αναγκών με εισαγωγές.

Μετά τη ρωσική εισβολή, το κόστος ενέργειας έχει πολλαπλασιαστεί, γεγονός που έχει συμβάλει αρνητικά στο ισοζύγιο πληρωμών. Η τουρκική κυβέρνηση επιδίωξε να επιτύχει εκπτώσεις, δεδομένου ότι το ήμισυ του φυσικού αερίου της προέρχεται από τη Ρωσία, και εξασφάλισε να πληρώσει μόνο το 25% των εισαγωγών της σε ρούβλια.