Γιατί διευρύνθηκαν οι κοινωνικές ανισότητες στην Ελλάδα

Ανεξάρτητα από τις διάφορες φάσεις της διεθνούς, ευρωπαϊκής και εθνικής καπιταλιστικής δραστηριότητας, διαπιστώνεται ότι οι οικονομικοί και κοινωνικοί σχηματισμοί χαρακτηρίζονται, κατά βάση, από την ιδιωτική ιδιοκτησία και από την ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών μεταξύ των ατόμων με την χρήση των μηχανισμών της αγοράς για τον έλεγχο της παραγωγής και της διανομής τους (J.Muller, 2013).

Έτσι, στην πορεία εξέλιξης τους οι οικονομικοί και κοινωνικοί σχηματισμοί από τον 17ο αιώνα μέχρι σήμερα, αναζητούν εντός των ορίων των συστημικά εγγενών αντιφάσεων, την διευρυμένη αναπαραγωγή τους, η οποία είναι συνυφασμένη, κατά βάση, με τη συσσώρευση του κεφαλαίου, την κερδοφορία, τις ανισότητες και την ανάλωση των φυσικών πόρων. Αυτό σημαίνει ότι η παρατηρούμενη μείωση των ανισοτήτων σε συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους (1914-1980) του “βιομηχανικού καπιταλισμού”, ιδιαίτερα στις αναπτυγμένες χώρες, ήταν το αποτέλεσμα κοινωνικών και πολιτικών κινητοποιήσεων και διεκδικήσεων για την αντιμετώπιση όλων των διαστάσεων των ανισοτήτων (εισόδημα, περιουσία, πλούτος, κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα, φύλο, εθνικότητα, κ.λ.π.).

Επιπλέον, οι όποιες συντελούμενες εξελίξεις στο πεδίο της αντιμετώπισης των ανισοτήτων σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, από την Γαλλική Επανάσταση (1789) μέχρι σήμερα, σηματοδοτούν ότι η αναγκαιότητα στο παρόν και το μέλλον των συλλογικών κινητοποιήσεων και διεκδικήσεων στην κατεύθυνση προς την ισότητα θα έχει αποδεδειγμένη ιστορική αφετηρία. Πράγματι, η συντελούμενη μείωση των ανισοτήτων, κατά την προαναφερόμενη περίοδο, βασίσθηκε, κατά βάση, σε τρείς θεμελιώδεις πυλώνες (Thomas Piketty, Alternatives Economiques, 5/2/2022) στρατηγικής και πολιτικής:

• Σύσταση και ανάπτυξη του κοινωνικού κράτους, δηλαδή κοινωνικοποίηση ενός αυξανόμενου τμήματος του εθνικού εισοδήματος για την χρηματοδότηση της υγείας, της εκπαίδευσης, της κοινωνικής ασφάλισης, της πρόνοιας, των κοινωνικών υποδομών, κλπ.
• Προοδευτικότητα της φορολογίας.
• Δημόσια ιδιοκτησία, διοίκηση και διαχείριση παραγωγής και διανομής δημόσιων αγαθών και υπηρεσιών (ενέργεια, υδάτινοι πόροι, μεταφορές, αναπτυξιακές υποδομές, κ.λ.π.).

Οι πολιτικές μετά το 1990

Όμως, μετά το 1990 οι ασκούμενες πολιτικές νεοκεϋνσιανής και νεοφιλελεύθερης έμπνευσης ανέτρεψαν και οδήγησαν, κατά βάση, τους προαναφερόμενους βασικούς πυλώνες στην κατεύθυνση: α) της εμπορευματοποίησης και ιδιωτικοποίησης της παραγωγής δημόσιων αγαθών, υπηρεσιών και δικτύων, β) της διεύρυνσης των φορολογικών απαλλαγών στην κερδοφορία του κεφαλαίου και γ) της συρρίκνωσης του κοινωνικού κράτους με την μείωση των κοινωνικών δαπανών και την εμπορευματοποίηση φορέων άσκησης κοινωνικής πολιτικής.

Ακριβώς, κατά την περίοδο των τελευταίων τριών δεκαετιών, είμαστε μάρτυρες σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο της διεύρυνσης των ανισοτήτων και της φτωχοποίησης του πληθυσμού, της απομείωσης της εργασίας και της συρρίκνωσης των εργασιακών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Στις συνθήκες αυτές, όπως προκύπτει εκ του αποτελέσματος, η προαναφερόμενη περίοδος ήταν κατεξοχήν περίοδος διεύρυνσης των ανισοτήτων και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Κι’ αυτό γιατί το 1% των πλουσιότερων Αμερικανών που κατέχει στις μέρες μας το 20% του εισοδήματος θα κατέχει στο μέλλον το 30% του εισοδήματος.

Παράλληλα, το 1% των πλουσιότερων ευρωπαίων κατέχει το 12% του εισοδήματος με προοπτική περαιτέρω διεύρυνσης στο μέλλον των εισοδηματικών ανισοτήτων. Το ίδιο, σύμφωνα με την Έκθεση (2021) του Εργαστηρίου των Παγκόσμιων ανισοτήτων, το κατώτατο 50% της εισοδηματικής κλίμακας σε παγκόσμιο επίπεδο κατέχει το χαμηλό μερίδιο (2%-7%) του συνολικού πλούτου, ενώ το πλουσιότερο 10% κατέχει το υψηλό μερίδιο (60%-80%) του συνολικού πλούτου. Ειδικότερα, σήμερα σε διεθνές επίπεδο το πλουσιότερο 10% κατέχει το 52% του εισοδήματος, το 76% του πλούτου και εκπέμπει το 48% του παγκόσμιου διοξειδίου του άνθρακα, ενώ το 50% του φτωχότερου τμήματος του πληθυσμού κατέχει μόνο το 8,5% του εισοδήματος, το 2% του πλούτου και εκπέμπει μόνο το 12% του διοξειδίου του άνθρακα.

Εντάθηκαν οι κοινωνικές ανισότητες

Στο διεθνές και ευρωπαϊκό αυτό περιβάλλον των ανισοτήτων, στην Γαλλία, για παράδειγμα παρατηρείται ότι από το 1983 μέχρι το 2015 το μέσο εισόδημα του πλουσιότερου 1% του πληθυσμού αυξήθηκε κατά 100%, έναντι της αύξησης κατά 25% του μέσου εισοδήματος του υπόλοιπου τμήματος του γαλλικού πληθυσμού. Έτσι, το 10% των πιο πλούσιων νοικοκυριών συγκέντρωνε το 55% του συνόλου των περιουσιακών στοιχείων και ιδιοποιήθηκε το 33% του συνόλου του εισοδήματος της χώρας (Th.Piketty, 2019). Παράλληλα, το επίπεδο του ορίου φτώχειας (2019) στην Γαλλία για κάθε άτομο ανέρχεται σε 1.015 ευρώ τον μήνα και σε σύνολο 17 εκατομμυρίων συνταξιούχων (2019), 1,4 εκατομμύρια συνταξιούχοι (8,3%) ζούσαν κάτω από το όριο φτώχειας.

Αντίστοιχα, η κατά κεφαλή κοινωνική δαπάνη στην ΕΕ -19 το 2000 σε σταθερές τιμές ήταν 6.600 ευρώ (Ελλάδα, 3.000 ευρώ) και το 2010 στην ΕΕ-19 7.928 ευρώ (Ελλάδα 5.170 ευρώ). Το 2018 στην Ε.Ε.-19 ήταν 8.500 ευρώ (Ελλάδα 4.330 ευρώ). Έτσι, από το 2010 μέχρι το 2018, στην Ε.Ε.-19 οι κατά κεφαλή κοινωνικές δαπάνες αυξήθηκαν κατά 6,92% και στην Ελλάδα μειώθηκαν κατά 19,17%.

Το αποτέλεσμα αυτών των περιοριστικών εξελίξεων των κοινωνικών δαπανών στην Ελλάδα ήταν και είναι η ανησυχητική συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους στην χώρα μας (διαρθρωτικές αδυναμίες του συστήματος δημόσιας υγείας κατά την περίοδο της πανδημίας Covid-19), η διεύρυνση των εισοδηματικών και κοινωνικών ανισοτήτων και η αύξηση σημαντικού τμήματος του πληθυσμού (28,9% του πληθυσμού – 3,05 εκατομμύρια άτομα (2020), έναντι 28,1% το 2008) να αντιμετωπίζει τον κίνδυνο φτωχοποίησης του.

Επιπλέον στην Ελλάδα κατά την περίοδο των τελευταίων τριών δεκαετιών παρατηρείται η εκτεταμένη εμπορευματοποίηση της παραγωγής και της διανομής δημόσιων αγαθών, υπηρεσιών και δικτύων, η οποία διαμέσου της ιδιωτικοποίησης δημόσιων επιχειρήσεων και οργανισμών ως κεντρικής πολιτικο-οικονομικής επιλογής αντιμετώπισης του δημόσιου χρέους, της ανάπτυξης και της βελτίωσης του επιπέδου ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, οδήγησε, μεταξύ των άλλων, στην περαιτέρω διεύρυνση των ανισοτήτων πλούτου ( ακίνητα, καταθέσεις, εισοδήματα, χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία).

Πιο συγκεκριμένα, οι ιδιωτικοποιήσεις σε επικοινωνίες, αερομεταφορές, αεροδρόμια, εμπορικούς λιμένες, τράπεζες, ξενοδοχεία, αυτοκινητόδρομους, ηλεκτρισμό, φυσικό αέριο, κ.λ.π., καθώς και η κεφαλαιοποίηση των ατομικών λογαριασμών της επικουρικής ασφάλισης στην χώρα μας, συνέβαλαν, μεταξύ των άλλων, στην απώλεια σημαντικών εργαλείων και κοινωνικο-οικονομικών πεδίων άσκησης δημόσιων πολιτικών, με αποτέλεσμα την πτώση του προστατευτικού αναχώματος διεύρυνσης των ανισοτήτων.

Κατά συνέπεια, η ουσιαστική αποτροπή στο μέλλον διεύρυνσης των ανισοτήτων και η επιβαλλόμενη από την κοινωνικο-οικονομική πραγματικότητα μείωσης τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τα κράτη-μέλη και την χώρα μας, προϋποθέτουν ως κεντρική πολιτική και κοινωνικο-οικονομική επιλογή (Th. Piketty,2022), την προοδευτική φορολογία, την αποεμπορευματοποίηση της παραγωγής δημόσιων αγαθών, υπηρεσιών και δικτύων και την ανασύσταση του κοινωνικού κράτους.