Γιατί η Κλιματική Αλλαγή οφείλεται στον άνθρωπο

Τα πρόσφατα ακραία καιρικά φαινόμενα στην Ευρώπη και οι μεγάλες πυρκαγιές στις ΗΠΑ και στη Σιβηρία επανέφεραν στο προσκήνιο της ειδησεογραφίας τη συζήτηση για την Κλιματική Αλλαγή. Περισσότερο ως εκφάνσεις ενός φυσικού φαινομένου παρά ως αποτέλεσμα ανθρωπογενών δραστηριοτήτων. Αλλά ακόμη και σε αυτό το πλαίσιο, η συζήτηση ως προς το μέγεθος του κινδύνου παραμένει ατελής. Επιστημονικές έρευνες και προειδοποιήσεις, ακόμη κι όταν επαληθεύονται, δεν οδηγούν στις αναγκαίες αποφάσεις.

Μία κυρίαρχη αντίληψη στρουθοκαμηλισμού, με υπόβαθρο την διασφάλιση κοντόφθαλμων οικονομικών συμφερόντων, οδηγεί στην αντιμετώπιση της συμβαίνουσας, κλιμακούμενης και μη αναστρέψιμης καταστροφής με την άρνηση παραδοχής της. Μία διαρκώς αυξανόμενη κατηγορία ανθρώπων υφίσταται τις αρνητικές συνέπειες του φαινομένου, αγνοώντας τα αίτια που το προκαλούν. Μία άλλη κατανοεί το φαινόμενο, αλλά με επιστημονικοφανή επιχειρήματα, υποστηρίζει ότι πρόκειται για περιοδικές φυσικές μεταβολές του κλίματος.

Υπάρχουν αυτοί που συγχέουν τα προβλήματα του περιβάλλοντος με αυτά της Κλιματικής Αλλαγής, αυτοί που δέχονται πως το πρόβλημα αφορά τον πλανήτη και όχι την ανθρωπότητα και τέλος αυτοί που δέχονται ότι ο κίνδυνος είναι υπαρκτός, αλλά όχι άμεσος. Δεν αφορά αυτούς, αλλά τις επόμενες γενιές. Πρόκειται για μελλοντική απειλή που θα αντιμετωπισθεί όταν εμφανισθεί.

Δυστυχώς, τίποτε από όλα αυτά δεν ισχύει. Η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Ο κίνδυνος είναι υπαρκτός και άμεσος. Η κατανόηση του, έστω και καθυστερημένα, θα επιτρέψει αφενός τη μείωση (mitigation) και όχι στην εξάλειψη του, αφετέρου την προσαρμογή (adaptation) στις επερχόμενες καταστροφές. Καθώς τα χρονικά περιθώρια στενεύουν απελπιστικά, η ανάγκη για ένα δημόσιο διάλογο βασισμένο στις αρχές που διέπουν την επιστημονική έρευνα είναι η μόνη οδός για την λήψη και ταχεία εφαρμογή αποφάσεων που θα μειώσουν το μέγεθος της καταστροφής, η oποία όλα δείχνουν πως άρχισε.

Χωρίς αμφιβολία, ένας τέτοιος διάλογος δεν εξαντλείται στα πλαίσια ενός άρθρου. Όμως, καθώς τα περιθώρια στενεύουν ως αρχή μπορεί να είναι μία προσπάθεια να συμφωνηθεί ο ορισμός του όρου Κλιματική Αλλαγή. Ως Κλιματική Αλλαγή ορίζεται η αλλαγή του κλίματος που αποδίδεται άμεσα ή έμμεσα στην ανθρώπινη δραστηριότητα, η οποία μεταβάλλει τη σύνθεση της παγκόσμιας ατμόσφαιρας με αποτέλεσμα την αύξηση της θερμοκρασίας της και η οποία είναι επιπλέον της φυσικής μεταβλητότητας του κλίματος που παρατηρείται σε συγκρίσιμες χρονικές περιόδους.

Αέρια του θερμοκηπίου

Ως εκ τούτου, θερμοκρασιακές αλλαγές που οφείλονται σε φυσικά αίτια, όπως αυξημένες εκπομπές ενέργειας από τον ήλιο, ταλαντώσεις του πλανήτη, ηφαιστειακή τέφρα κλπ, δεν περιλαμβάνονται στη συζήτηση. Ως αέρια του θερμοκηπίου ορίζονται τα αέρια στην ατμόσφαιρα που ευθύνονται για την υπερθέρμανση του πλανήτη και την Κλιματική Αλλαγή. Τα σημαντικότερα από αυτά είναι  το διοξείδιο του άνθρακα (CO2), το μεθάνιο (CH4) και το νιτρώδες οξείδιο (N2O).

Αέρια του θερμοκηπίου που έχουν εκπεμφθεί στην ατμόσφαιρα παραμένουν σε αυτή για δεκάδες αιώνες, ακόμη και χιλιετίες. Από μία ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα που εκπέμπεται σήμερα στην ατμόσφαιρα, το 50% θα μειωθεί μέσα σε 30 έτη και ένα 30% σε μερικούς αιώνες (Intergovernmental Panel for Climate Change). Με αυτήν την αφετηρία, τα πρώτα ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν είναι ποιες ανθρώπινες δραστηριότητες και από πότε, έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας και πως αυτό αποδεικνύεται.

Η έναρξη της βιομηχανικής επανάστασης τον 18ο αιώνα οριοθετεί την εντατική χρήση των ορυκτών καυσίμων –με την εφεύρεση της ατμομηχανής στην αρχή και των μηχανών εσωτερικής καύσης στη συνέχεια– για την κάλυψη των αναγκών ενός εκθετικά αυξανόμενου ανθρώπινου πληθυσμού.

Για πρώτη φορά στην ιστορία

Το 1804, μισό περίπου αιώνα μετά την έναρξη της βιομηχανικής επανάστασης, ο ανθρώπινος πληθυσμός έφθασε για πρώτη φορά στην ιστορία του το ένα δισεκατομμύριο. Χρειάσθηκαν 123 έτη για να φθάσει το 1927 τα δύο δισεκατομμύρια, 33 έτη για να φθάσει το 1960 τα τρία δισεκατομμύρια και μόλις 58 έτη το 2018 για να φθάσει τα 7.800.000 άτομα.

Αντίστοιχη υπήρξε και η εξέλιξη της συγκέντρωσης του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα όπως προκύπτει από συστηματικές επιστημονικές μετρήσεις στους αιώνιους παγετώνες των πόλων. Μέχρι τα μέσα του 18ου αιώνα και για τα προηγούμενα 400.000 έτη η συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα ποτέ δεν είχε υπερβεί την τιμή των 280 ppm (particles per million).

Τον Φεβρουάριο 2017 η τιμή έφθασε τα 405,61 ppm, ένα έτος μετά το 2018 τα 410,05 ppm (IPCC, NASA). Και αυτός ο ρυθμός αύξησης συνεχίζεται. Ας σημειωθεί ότι 1ppm διοξειδίου του άνθρακα αντιστοιχεί με 2,13 δισ. τόνους άνθρακα. Για να γίνουν κατανοητά τα μεγέθη 1 δισ. τόνοι διοξειδίου του άνθρακα είναι ισοδυναμεί με τις εκπομπές ενός έτους στις μεταφορές της ΕΕ περιλαμβανόμενων και των αερομεταφορών.

Τα πρώτα συμπεράσματα είναι ότι η κάλυψη των αναγκών ενός εκθετικά αυξανόμενου παγκόσμιου πληθυσμού προς τα 9,6 δισεκατομμύρια το 2040 οδηγεί σε αντίστοιχη αύξηση της συγκέντρωσης των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα. Αυτή με τη σειρά της έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της μέσης ατμοσφαιρικής θερμοκρασίας. Αυτή η διαδικασία έχει ανθρωπογενή αίτια και προκαλεί την Κλιματική Αλλαγή.

Αν ως κοινωνία μπορούμε να συμφωνήσουμε σε αυτό το πρώτο συμπέρασμα, τότε έχει ενδιαφέρον να εξετάσουμε σε επόμενα άρθρα τόσο τις προβλέψεις για το πώς θα εξελιχθεί το φαινόμενο όσο και για τις πολιτικές αντιμετώπισης του.