Γιατί η Μεσόγειος κρύβει τεράστια ενεργειακά κοιτάσματα

Τις προσεχείς δεκαετίες το “μπλε υδρογόνο”, που παράγεται από φυσικό αέριο, αλλά και το ίδιο το φυσικό αέριο αναμένεται να αποτελέσουν τo κύριo στήριγμα στην πράσινη ενέργεια κατά την διάρκεια της μεταβατικής περιόδου 2021-2050. Σύμφωνα με εκτιμήσεις μας η Μεσόγειος κρύβει πλούσια κοιτάσματα. Αναφορικά με την Ελλάδα, σύμφωνα με εκτιμήσεις του 2018, μία συστηματική έρευνα πετρελαιοπιθανών περιοχών θα μπορούσε, σε ορίζοντα 35-45 χρόνων, να αποδώσει (50% πιθανότητα) εκμεταλλεύσιμα αποθέματα κοιτασμάτων υδρογονανθράκων της τάξης των 19,5 δισ. ισοδυνάμων βαρελιών πετρελαίου (πετρέλαιο+φυσικό αέριο), ή εάν πρόκειται αποκλειστικά για φυσικό αέριο περίπου 2,7 δισ. m3.

Να σημειώσουμε ότι οι αναλογικές αυτές εκτιμήσεις μας θα μπορούσαν να θεωρηθούν αρκετά συντηρητικές δεδομένου ότι –λόγω έλλειψης επαρκών στοιχείων την εποχή εκείνη– δεν έλαβαν υπ’ όψη τους τις δυνατότητες παρουσίας υποθαλάσσιων κοιτασμάτων υφαλογεννών ασβεστολίθων (δηλ. στόχων κοιτασμάτων φυσικού αερίου “τύπου Zohr”) εντός της ελληνικής ΑΟΖ. Να υπενθυμίσουμε ότι τoν Σεπτέμβριο 2015 ανακαλύφθηκε στη Μεσόγειο το 20ο μεγαλύτερο σε μέγεθος κοίτασμα φυσικού αερίου στον κόσμο το Zohr.

Από γεωλογική άποψη πρόκειται για ταμιευτήρα καρστικού σπηλαιώδους ασβεστολίθου που καλύπτεται από παχιά στρώματα αλάτων της “εποχής του Μεσσηνίου”, τα οποία είναι τελείως αδιάβροχα στο φυσικό αέριο. Aποδείχθηκε ότι περιέχει 800 δισ. m3 φυσικού αερίου και 1 δισ. βαρέλια (bbl) συμπυκνωμάτων πετρελαίου. Από όλες τις υπάρχουσες μέχρι σήμερα νέες χαρτογραφήσεις και ανακαλύψεις νέων κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο έχει προκύψει ότι το κοίτασμα Zohr δεν είναι μοναδικό στην μείζονα περιοχή, αλλά μπορεί να θεωρηθεί επαναλαμβανόμενο από την υπεράκτια περιοχή του Λιβάνου μέχρι και την υπεράκτια περιοχή μεταξύ Λιβύης, Κρήτης και Πελοποννήσου.

Κοίτασμα Zohr

Μετά την ανακάλυψη του κοιτάσματος Ζohr αποδείχθηκε επίσης ότι η δημιουργία του οφείλεται  στην αποκαλούμενη “Κρίση Αλατότητας του Μεσσηνίου” (Messinian Salinity Crisis), η οποία πριν από περίπου 5-7 εκατομμύρια χρόνια οδήγησε στην εξάτμιση της Μεσογείου θαλάσσης, αφήνοντας πίσω της λιμνοθάλασσες και καταρράκτες ποταμών επί σχεδόν δύο εκατομμύρια χρόνια.

Από το έτος 2000 και μέχρι τον Σεπτέμβριο 2015, στην Ανατολική Μεσόγειο υπεγράφησαν αρκετές υπεράκτιες συμβάσεις έρευνας και παραγωγής υδρογονανθράκων μεταξύ πετρελαϊκών εταιρειών (Noble Energy, Delek, Avner, BP, SHELL, TOTAL, ΕΝΙ κ.λπ.) και χωρών όπως η Κύπρος, η Αίγυπτος και το Ισραήλ. Οι συμβάσεις αυτές ορίζουν τις τεχνικές, οικονομικές και νομικές λεπτομέρειες των δικαιωμάτων που παρέχονται στις πετρελαϊκές εταιρείες, προκειμένου να εντοπίσουν, να ανακαλύψουν, να αναπτύξουν και να παράξουν κοιτάσματα φυσικού αερίου ή πετρελαίου που ανακαλύπτονται εντός των συμβατικών παραχωρηθέντων ερευνητικών περιοχών (Blocks).

Μέχρι το Σεπτέμβριο 2015, οι ερευνητικές επενδύσεις στην περιοχή μεταξύ Κύπρου και Ισραήλ επέτρεψαν στις πετρελαϊκές εταιρείες να ανακαλύψουν σημαντικά κοιτάσματα φυσικού αερίου όπως το Dalit, Tamar, Leviathan και “Αφροδίτη”, καθώς και να εντοπίσουν ορισμένους παρόμοιους γεωλογικούς γεωτρητικούς στόχους κοιτασμάτων του ίδιου τύπου στην ίδια περιοχή (Εικ.1). Οι ανακαλύψεις αυτές αποθεμάτων ενός τρισ. m3 μέχρι τον Σεπτέμβριο 2015 αφορούσαν αποκλειστικά κοιτάσματα ταμιευτήρων ψαμμιτικού τύπου.

Μετά τον  Σεπτέμβριο 2015 το ερευνητικό παίγνιο (exploration play) στην Ανατολική Μεσόγειο άλλαξε ριζικά, όταν την 1η Σεπτεμβρίου 2015 η πετρελαϊκή ιταλική εταιρεία ΕΝΙ ανακοίνωσε την ανακάλυψη του πρώτου υπεργιγαντιαίου κοιτάσματος φυσικού αερίου νότια της Κύπρου και νοτιοανατολικά της Κρήτης, του κοιτάσματος Zohr που βρίσκεται εντός της ΑΟΖ της Αιγύπτου (Εικ.1).

Επιστημονική επιτυχία

Υπολογίζεται ότι τα απολήψιμα αποθέματα του κοιτάσματος αυτού θα μπορούσαν να φτάσουν τα 800 δισ. m3 φυσικού αερίου, γεγονός που σε ποσότητα αντιπροσωπεύει τις σημερινές ανάγκες της Ελλάδας σε φυσικό αέριο για 200 χρόνια. Η ανακάλυψή του δεν ήταν μόνο μία σημαντική εμπορική επιτυχία, αλλά και επιστημονική, επειδή άνοιξε νέους ερευνητικούς δρόμους για τον εντοπισμό και την αξιοποίηση νέου τύπου κοιτασμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο. Δηλαδή, ταμιευτήρων καρστικών υφαλογεννών ασβεστολιθικών κοιτασμάτων (reefs)   φυσικού αερίου, ενώ μέχρι τότε η έρευνα κοιτασμάτων φυσικού αερίου εστιάζονταν αποκλειστικά σε κοιτάσματα ταμιευτήρων ψαμμιτικού τύπου.

Το υποθαλάσσιο κοίτασμα Zohr βρίσκεται μόλις 150 χλμ από την αιγυπτιακή ακτή σε βάθος θαλάσσιου ύδατος 1.450 μέτρων, η δε παραγωγή του έχει ήδη αρχίσει από το 2018 μέσω υποθαλάσσιων φρεάτων που το γεωτρητικό τους βάθος φθάνει τα 4.300 μέτρα κάτω από τον πυθμένα της θάλασσας. Η εταιρεία ENI έχει ανακοινώσει ότι από γεωλογική άποψη η ανακάλυψη αυτού του τύπου κοιτάσματος (περιέχει βιογενές αέριο) ήταν ένα γεγονός, που συνέβη για πρώτη φορά στη Μεσόγειο.

Η ΕΝΙ δήλωσε ότι το κοίτασμα Zohr δημιουργήθηκε σε ακτές παλαιο-λιμνοθαλασσών της ύστερης εποχής του Μειόκαινου (late Miocene era) προ 5-7 εκατομμυρίων ετών. Η ανακάλυψη έδωσε μία νέα και ισχυρή ώθηση στις προοπτικές ανακάλυψης νέων γιγαντιαίων στόχων κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην Μεσόγειο. Οι στόχοι εντοπίζονται σε παλαιο-υψηλά ασβεστολιθικών ακτών παλαιο-λιμνοθαλασσών, που κάποια χρονική στιγμή καλύφθηκαν με στρώματα άλατος (αδιάβροχα στο φυσικό αέριο) την εποχή του Μεσσηνίου.

Μεσόγειος και γεωλογικά μοντέλα

Οι παραπάνω διαπιστώσεις έχουν ήδη συναρπάσει μεγάλο αριθμό επιστημόνων, οι οποίοι έχουν αρχίσει να αναθεωρούν παλαιότερα γεωλογικά μοντέλα της ανώτερης Μειοκαινικής περιόδου στην Ανατολική Μεσόγειο. Η περίοδος αυτή αφορά την λεγόμενη “Κρίση Αλμυρότητας του Μεσσηνίου”, κατά την οποία, υπό την πίεση της αφρικανικής πλάκας, το στενό του Γιβραλτάρ έκλεισε, και η σταδιακή εξάτμιση της Μεσογείου Θαλάσσης οδήγησε σε πτώση της στάθμης της θάλασσας κατά 2.500-3.000 μέτρα περίπου.

Το γεγονός οδήγησε σε μία εκτεταμένη περιβαλλοντολογική καταστροφή, με σημαντικές εναποθέσεις αλάτων, ιδιαίτερα στην Ανατολική Μεσόγειο το πάχος των οποίων σε ορισμένες περιοχές ξεπερνά συχνά τα 2.500 μέτρα. Τα αλάτια αυτά καλύφθησαν στη συνέχεια  από νεώτερα ιζήματα. Η ανωτέρω διαδικασία εναπόθεσης αλάτων και ιζημάτων προκάλεσε επιστημονικές διαμάχες που διήρκεσαν 35 χρόνια περίπου.

Οι γεωφυσικές καταγραφές και τα δείγματα γεωτρήσεων του βυθού της Μεσογείου (πρόγραμμα Οcean Deep Drilling ή ODP κ.λ.π.) οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι η ποσότητα αλάτων που υπάρχει στην Μεσόγειο ανταποκρίνεται στην εξάτμιση του περιεχομένου της επί οκτώ φορές! Το γεγονός αυτό οδήγησε τους επιστήμονες στο συμπέρασμα ότι κατά την διάρκεια της “Κρίσης Αλμυρότητας του Μεσσηνίου” υπήρξε ωκεάνια –κατά περιόδους–  προσφορά ύδατος προς την Μεσόγειο από τον Ατλαντικό Ωκεανό.

Ως εκ τούτου επί μεγάλα χρονικά διαστήματα στη Μεσόγειο φαίνεται ότι κατά την διάρκεια της εξάτμισης διατηρήθηκαν παλαιο-λιμνοθάλασσες τόσο στα βαθύτερα σημεία της όσο και σε ορισμένα οροπέδια της (Εικόνα 2). Λόγω της γενικότερης δε πτώσης της στάθμης της Μεσογείου οι ποταμοί μεταβλήθηκαν σε καταρράκτες, οι οποίοι διάβρωσαν δραστικά τους ασβεστολιθικούς ταμιευτήρες μετατρέποντάς τους σε σπηλαιώδεις, ικανούς να εγκλωβίσουν πολύ μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού  αερίου.

Η ΕΝΙ δήλωσε ότι το κοίτασμα Zohr δημιουργήθηκε σε  ακτές παλαιο-λιμνοθαλασσών της ύστερης εποχής του Μειόκαινου (late Miocene era) προ 5-7 εκατομμυρίων ετών. Η ανακάλυψη έδωσε μία νέα και ισχυρή ώθηση στις προοπτικές ανακάλυψης νέων γιγαντιαίων στόχων κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην Μεσόγειο. Οι στόχοι εντοπίζονται σε παλαιο-υψηλά ασβεστολίθικών ακτών παλαιο-λιμνοθαλασσών, που κάποια χρονική στιγμή καλύφθηκαν με στρώματα άλατος (αδιάβροχα στο φυσικό αέριο) την εποχή του Μεσσηνίου.

Σπηλαιώδεις ταμιευτήρες

Οι παραπάνω διαπιστώσεις έχουν ήδη συναρπάσει μεγάλο αριθμό επιστημόνων, οι οποίοι έχουν αρχίσει να αναθεωρούν παλαιότερα γεωλογικά μοντέλα της ανώτερης Μειοκαινικής περιόδου στην Ανατολική Μεσόγειο. Η περίοδος αυτή αφορά την λεγόμενη “Κρίση Αλμυρότητας του Μεσσηνίου”, κατά την οποία, υπό την πίεση της αφρικανικής πλάκας, το στενό του Γιβραλτάρ έκλεισε, και η σταδιακή εξάτμιση της Μεσογείου Θαλάσσης οδήγησε σε πτώση της στάθμης της θάλασσας κατά 2.500-3.000 μέτρα περίπου.

Το γεγονός οδήγησε σε μία εκτεταμένη περιβαλλοντολογική καταστροφή, με σημαντικές εναποθέσεις αλάτων, ιδιαίτερα στην Ανατολική Μεσόγειο το πάχος των οποίων σε ορισμένες περιοχές ξεπερνά συχνά τα 2.500 μέτρα. Τα αλάτια αυτά καλύφθησαν στη συνέχεια  από νεώτερα ιζήματα. Η ανωτέρω διαδικασία εναπόθεσης αλάτων και ιζημάτων προκάλεσε επιστημονικές διαμάχες που διήρκεσαν 35 χρόνια περίπου.

Οι γεωφυσικές καταγραφές και τα δείγματα γεωτρήσεων του βυθού της Μεσογείου (πρόγραμμα Οcean Deep Drilling ή ODP κ.λ.π.) οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι η ποσότητα αλάτων που υπάρχει στην Μεσόγειο ανταποκρίνεται στην εξάτμιση του περιεχομένου της επί οκτώ φορές! Το γεγονός αυτό οδήγησε τους επιστήμονες στο συμπέρασμα ότι κατά την διάρκεια της “Κρίσης Αλμυρότητας του Μεσσηνίου” υπήρξε ωκεάνια –κατά περιόδους–  προσφορά ύδατος προς την Μεσόγειο από τον Ατλαντικό Ωκεανό.

Ως εκ τούτου επί μεγάλα χρονικά διαστήματα στη Μεσόγειο φαίνεται ότι κατά την διάρκεια της εξάτμισης διατηρήθηκαν παλαιο-λιμνοθάλασσες τόσο στα βαθύτερα σημεία της όσο και σε ορισμένα οροπέδια της (βλ. Εικόνα 2). Λόγω της γενικότερης δε πτώσης της στάθμης της Μεσογείου οι ποταμοί μεταβλήθηκαν σε καταρράκτες, οι οποίοι διάβρωσαν δραστικά τους ασβεστολιθικούς ταμιευτήρες μετατρέποντας τους σε σπηλαιώδεις, ικανούς να εγκλωβίσουν πολύ μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού  αερίου.