Γιατί οι επιδοτήσεις στραγγαλίζουν αντί να στηρίζουν την ύπαιθρο
13/07/2025
Η κρίση στον ΟΠΕΚΕΠΕ δεν είναι ένα μεμονωμένο οργανωτικό ατύχημα, αλλά η αναμενόμενη κατάληξη ενός συστήματος που, επί δεκαετίες, ευνοεί τις απάτες και απονευρώνει την παραγωγική βάση της υπαίθρου. Η απονομή δικαιοσύνης για τις παρανομίες στον ΟΠΕΚΕΠΕ αποτελεί θεσμική αναγκαιότητα και κεντρική προτεραιότητα. Όμως, το πρόβλημα είναι βαθύτερο. Το σκάνδαλο είναι η κορυφή ενός παγόβουνου που ακουμπά τον ίδιο τον πυρήνα του μηχανισμού των αγροτικών επιδοτήσεων.
Διότι, οι επιδοτήσεις -όπως έχουν διαμορφωθεί- δεν στηρίζουν την ύπαιθρο, την στραγγαλίζουν. Παράγουν ένα πλέγμα στρεβλώσεων, τις οποίες καταγράφουν πλέον με ακρίβεια διεθνείς οργανισμοί, οι ευρωπαϊκές αρχές και πληθώρα επιστημονικών μελετών.
Αναλυτικώς:
1. Παράγουν πεδία διαφθοράς: Η κατανομή των ενισχύσεων γίνεται με χαλαρό έλεγχο και ελλιπή διαφάνεια. Όπως επισημαίνεται στην έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Where Does the EU Money Go? (2021), σε χώρες όπως η Ουγγαρία και η Βουλγαρία, οι επιδοτήσεις καταλήγουν σε πολιτικά προσκείμενους επιχειρηματίες και όχι στους ενεργούς αγρότες. Η Ελλάδα δεν αποτελεί εξαίρεση.
2. Στρεβλώνουν την αγορά και τον ανταγωνισμό: Αντί να ενισχύονται αποδοτικοί και δυναμικοί κλάδοι, ευνοούνται όσοι πληρούν τυπικά κριτήρια “επιλεξιμότητας”. Ο ΟΟΣΑ επισημαίνει ότι οι επιδοτήσεις εκτρέπουν κεφάλαια από παραγωγικές σε χαμηλής απόδοσης χρήσεις (OECD, Subsidies, Competition and Trade, 2022).
3. Αποθαρρύνουν την παραγωγή: Οι ενισχύσεις συχνά αποσυνδέονται από τη σημερινή παραγωγική δραστηριότητα και βασίζονται σε ιστορικά δικαιώματα. Αντί να επιβραβεύουν την καινοτομία, συντηρούν τη στασιμότητα.
4. Διογκώνουν τη γραφειοκρατία και το κόστος: Σύμφωνα με έκθεση του ΟΟΣΑ για την Ελλάδα (2014), το διοικητικό κόστος συμμόρφωσης με τις υποχρεώσεις της ΚΑΠ υπερβαίνει τα 289 εκατ. ευρώ ετησίως.
5. Αυξάνουν τις τιμές των εισροών: Η μαζική εισροή δημοσίου χρήματος αυξάνει τεχνητά τη ζήτηση για μηχανήματα, λιπάσματα, φυτοφάρμακα και συμβούλους. Το αποτέλεσμα είναι η αύξηση του κόστους παραγωγής, χωρίς ανάλογη αύξηση της αποδοτικότητας.
6. Εκτοξεύουν την αξία της γης: Η σύνδεση των ενισχύσεων με την καλλιεργούμενη έκταση μετατρέπει τη γη σε εργαλείο είσπραξης, όχι παραγωγής. Οι νέοι και μικροί αγρότες αποκλείονται σταδιακά από την πρόσβαση.
7. Ωφελούν τους ιδιοκτήτες, όχι τους καλλιεργητές: Οι ενισχύσεις βάσει έκτασης ανεβάζουν τις τιμές ενοικίασης της γης. Το μεγαλύτερο μέρος της επιδότησης δεν καταλήγει στον παραγωγό, αλλά στον ιδιοκτήτη. Μελέτες του ΟΟΣΑ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επιβεβαιώνουν ότι οι ενισχύσεις δεν ωφελούν εκείνον που καλλιεργεί, αλλά εκείνον που κατέχει.
Πολιτική ευκαιρία – όχι μόνο δικαστική υπόθεση
Η κρίση στον ΟΠΕΚΕΠΕ δεν είναι απλώς σκάνδαλο κακοδιαχείρισης· είναι ευκαιρία για πολιτικό αναστοχασμό. Δεν αρκεί η μεταφορά αρμοδιοτήτων από έναν οργανισμό σε άλλον. Απαιτείται ριζική αναθεώρηση του ίδιου του μοντέλου ενισχύσεων. Αντί για επιδοτήσεις με πελατειακούς μηχανισμούς, απαιτούνται εγγειοδιαρθρωτικά μέτρα που να στηρίζουν οριζόντια όλους τους παραγωγούς, ανεξαρτήτως πολιτικών ή τοπικών διασυνδέσεων.
Η απονομή δικαιοσύνης είναι μόνο η αρχή. Η κατάργηση του υπάρχοντος συστήματος επιδοτήσεων -όχι η μεταρρύθμισή του- είναι το ηλεκτροσόκ που μπορεί να επαναφέρει στη ζωή τις αγροτικές κοινωνίες. Διότι αυτές, ως θεμελιώδεις ανθρωπογεωγραφικές οντότητες του εθνικού χώρου, έχουν χάσει τις βασικές τους λειτουργίες: παραγωγή, ανανέωση, συγκράτηση πληθυσμού, αξιοπρέπεια.
Και μαζί τους, την ελπίδα.
* Ο Σπύρος Καχριμάνης είναι Γεωργός, πρόεδρος του Αγροτικού Συνεταιρισμού “ΗΛΙΟΣ” και του Κέντρου Αγροτικής Επιχειρηματικότητας. Έχει συγγράψει τα βιβλία: “Γόνιμη Χώρα – Άγονη Πολιτική” (Παπασωτηρίου, 2012), “Το Ναρκοπέδιο της Αγροτικής Επιχειρηματικότητας” (Παπασωτηρίου, 2014) και «”Γιατί οι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί Αποτυγχάνουν στην Ελλάδα;” (e-book, ΚΑΕΠ, 2019).
