Η αποτίμηση της δεκαετίας των μνημονίων από τέσσερις υπουργούς

Την ημέρα (24.11.2020) που το Οικονομικό Επιμελητήριο της Ελλάδας παρουσίαζε διαδικτυακά την αποκαλυπτική μελέτη “Η μακροοικονομική και δημοσιονομική πορεία της Ελλάδας κατά τη διάρκεια των προγραμμάτων οικονομικής προσαρμογής: 2010-2018” με σχολιαστές της, τέσσερις υπουργούς Οικονομικών των μνημονίων, κατά διαβολική σύμπτωση η κυβέρνηση έδωσε στη δημοσιότητα το Σχέδιο Ανάπτυξης για την ελληνική οικονομία της “Επιτροπής Πισσαρίδη”.

Έτσι απομακρύνθηκαν οι προβολείς της δημοσιότητας από την τρομερή δεκαετία της χρεοκοπίας και τις πολιτικές ευθύνες του πολιτικού της προσωπικού. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι τη μελέτη που παρήγγειλε η Κομισιόν, εκπόνησαν η δεξαμενή σκέψης για τις ευρωπαϊκές υποθέσεις CEPS που ιδρύθηκε το 1983 στις Βρυξέλλες και το NIESR (National Institute of Economic and Social Research) που ιδρύθηκε στο Λονδίνο το 1938.

Τη μελέτη παρουσίασαν η Cinzia Alcidi, Director of Research CEPS και οι Corrado Macchiarelli, Principal Investigator NIESR και Cyrille Lenoel, Senior Economist NIESR. Σχολιαστές ήταν, οι Γιάννης Στουρνάρας, Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Χρήστος Σταϊκούρας,υπουργός Οικονομικών, Ευκλείδης Τσακαλώτος πρώην υπουργός Οικονομικών και Ευάγγελος Βενιζέλος,πρώην αντιπρόεδρος Κυβέρνησης και πρώην υπουργός Οικονομικών.

Η μελέτη μοιάζει αντικειμενική, αν και προσπερνά τις δραματικές κοινωνικές επιπτώσεις των τριών προγραμμάτων, αλλά παραδέχεται την αμηχανία του ευρωπαϊκού συστήματος μπροστά στη χρεοκοπία ενός κράτους-μέλους της ΕΕ και στην ανυπαρξία μηχανισμών διάσωσης. Αλλά, παραδέχεται και ότι τα μεγάλα λάθη έγιναν στο 1ο μνημόνιο, το οποίο δεν εστίασε στη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους, στο 2ο επιχειρήθηκε να δοθεί βάρος στη βιωσιμότητα με το PSI και τις ιδιωτικοποιήσεις που απέτυχαν, ενώ το 3ο εστίασε στη μακροχρόνια αποπληρωμή του χρέους, με ισχυρή φορολογική προσαρμογή που επέτρεψε την έξοδο στις αγορές.

Η μελέτη ξεκαθαρίζει ότι τα μνημόνια αγνόησαν την πραγματική κατάσταση της οικονομίας, τα προγράμματα δεν ήταν ελληνικής ιδιοκτησίας, προκαλώντας μείζονα εσωτερικά πολιτικά προβλήματα που οδήγησαν σε μακρά ύφεση και σε απώλεια της εμπιστοσύνης των επενδυτών και των νοικοκυριών. Επισημάνθηκε, πως η δημοσιονομική πίεση οδήγησε σε μεγάλη μείωση των δημοσίων επενδύσεων. Οι μεταρρυθμίσεις εστιάστηκαν στην αγορά εργασίας και στη μείωση μισθών που δεν απέδωσε, και όχι στις αγορές εμπορευμάτων. Επισημαίνεται η αυστηρότητα του ΔΝΤ και λανθασμένοι πολλαπλασιαστές…

Μνημόνια και λάθη

Ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας Γιάννης Στουρνάρας επεσήμανε δεκατρία λάθη των προγραμμάτων και της τρόικας:

1. Σχετικά με τη διαχείριση των προγραμμάτων και τις εκταμιεύσεις των δόσεων, υπήρξε η εμπλοκή πολλών μερών στις διαπραγματεύσεις, με συχνά αντικρουόμενα συμφέροντα και πολιτικές σκοπιμότητες.
2. Μια σημαντική διαφοροποίηση των ελληνικών προγραμμάτων προσαρμογής σε σχέση με αντίστοιχα προγράμματα άλλων χωρών, είναι οι αιρεσιμότητες που συνδέονταν με τις εκταμιεύσεις των δόσεων.
3. Η δημοσιονομική προσαρμογή ήταν πρωτοφανής σε μέγεθος και ταχύτητα.
4. Οι δημοσιονομικοί πολλαπλασιαστές αποδείχθηκαν υψηλότεροι από ότι είχε αρχικά προβλεφθεί από τους διεθνείς οργανισμούς, επιδεινώνοντας την ύφεση.
5. Λόγω της εκτεταμένης φοροδιαφυγής στην ελληνική οικονομία, τα φορολογικά βάρη αναλαμβάνονται κυρίως από τους μισθωτούς. Κατ’ επέκταση, η μεγάλη μείωση που επιβλήθηκε σε μισθούς τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα οδήγησε σε αντίστοιχα μεγάλη μείωση των φορολογικών εσόδων.
6. Τα δάνεια του πρώτου προγράμματος (κυρίως τα διμερή δάνεια από χώρες της ευρωζώνης) είχαν ιδιαίτερα υψηλό επιτόκιο και βραχυπρόθεσμη διάρκεια, με σκοπό να αντιμετωπιστεί ο λεγόμενος “ηθικός κίνδυνος” και να μετριαστούν οι ανησυχίες των υπολοίπων κρατών-μελών της ευρωζώνης.
7. Η χρονική σειρά με την οποία υλοποιήθηκαν οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις είχε ως αποτέλεσμα οι πραγματικές αποδοχές να μειωθούν περισσότερο από ότι είχε αρχικά σχεδιαστεί και να επιδεινωθεί η ύφεση.
8. Σχετικά με την πολιτική της εσωτερικής υποτίμησης, η μελέτη αναφέρει ότι η μείωση των μισθών και η αύξηση της ευελιξίας στην αγορά εργασίας, οδήγησαν σε αύξηση των περιθωρίων κέρδους, αλλά όχι σε αύξηση εξαγωγών, μείωση τιμών και αύξηση της απασχόλησης.
9. Μεγάλη απόκλιση υπήρξε επίσης στην επίτευξη των στόχων των εσόδων από αποκρατικοποιήσεις.
10. Η λογική των αναγκαίων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και τα μακροπρόθεσμα οφέλη τους δεν εξηγήθηκαν επαρκώς και με λεπτομέρεια στους πολίτες, ώστε να διαμορφωθούν ευρύτερες κοινωνικές και πολιτικές συμμαχίες.
11. Το πρόβλημα των μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ) απόρροια κυρίως της ύφεσης. Αν είχε θεσπιστεί μια συστημική λύση με τη μορφή μιας εταιρίας διαχείρισης στοιχείων ενεργητικού (bad bank) που θα αναλάμβανε την κεντρική διαχείριση των ΜΕΔ, όπως είχε γίνει σε άλλα κράτη-μέλη, το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε σήμερα θα ήταν πιο περιορισμένο.
12. Στην καθυστέρηση της ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο και οι πολιτικές συνθήκες και αντιπαραθέσεις σε επίπεδο  ζώνης του ευρώ.
13. Όταν ξέσπασε η ελληνική κρίση, η ζώνη του ευρώ δεν διέθετε εργαλεία για την αποτροπή και την αντιμετώπιση της κρίσης. Το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΣΣΑ) απέτυχε να περιορίσει τη συσσώρευση δημόσιου χρέους κατά την προ της κρίσης περίοδο.

Χωρίς κοινό αφήγημα για τη χρεοκοπία

Ο υπουργός Οικονομικών Χρήστος Σταϊκούρας τόνισε ότι η κρίση 2007-2008 βρήκε την Ελλάδα ανοχύρωτη, επεσήμανε πως δεν υπάρχει κοινό αφήγημα από τα κόμματα για το πώς χρεοκοπήσαμε. Υπερασπίστηκε το 2ο μνημόνιο και τα επιτεύγματα της κυβέρνησης Σαμαρά έως το 2014, που είχαν επιτευχθεί οι περισσότεροι στόχοι. Ταυτόχρονα, τόνισε ότι η διαχείριση το α΄εξάμηνο του 2015 οδήγησε σε καθοδικό σπιράλ την οικονομία και στην τρίτη ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών που δεν ήταν αναγκαία.

Από την πλευρά του ο πρώην υπουργός Οικονομικών Ευκλείδης Τσακαλώτος εκτίμησε πως το προπατορικό αμάρτημα ήταν, ότι δεν έγινε από την αρχή αναδιάρθρωση του χρέους, όπως συνήθως γίνεται, αλλά δόθηκε προτεραιότητα στην διάσωση των τραπεζών της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Ολλανδίας, με αποτέλεσμα να χαθεί η εμπιστοσύνη των αγορών. Επέρριψε ευθύνες στην κυβέρνηση Γιώργου Παπανδρέου που έπρεπε, λόγω της έκθεσης των ξένων τραπεζών, να απαιτήσει εξ αρχής την αναδιάρθρωση.

Επίσης, ο Τσακαλώτος τόνισε ότι τα προγράμματα δεν έδωσαν καθόλου βάρος στη μικροοικονομία, έδωσαν βάρος στην απορρύθμιση της αγοράς εργασίας. Επεσήμανε, ότι η μείωση του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων επί των ημερών του δεν ήταν πραγματική. Υπήρχε υποεκτέλεση των προηγούμενων και δεν υπήρχε μηχανισμός παρακολούθησης. Τέλος, είπε πως η μελέτη δεν αποδίδει ευθύνες στο ΔΝΤ και στις χώρες του Βορρά.

Ο Ευάγγελος Βενιζέλος, επίσης πρώην υπουργός Οικονομικών, επεσήμανε πως η Ελλάδα έγινε δεκτή στην ευρωζώνη, με χαλαρά κριτήρια για να μπορέσει να μπει και η Ιταλία, που ήταν απαραίτητη λόγω ρευστότητας. Τόνισε, ότι ο τιμωρητικός ρόλος της Γερμανίας, οι δηλώσεις των ξένων παραγόντων και η φιλολογία περί Brexit προκάλεσαν κρίση εμπιστοσύνης. Επέκρινε το ότι δεν προηγήθηκε αναδιάρθρωση του χρέους πριν το PSI, ότι οι πολλαπλασιαστές ήταν λάθος και ότι όλα αυτά οδήγησαν στο να ανθίσει ο πολιτικός λαϊκισμός.

Συμπερασματικά, η απουσία κοινού αφηγήματος των κομμάτων για το πώς φτάσαμε στη χρεοκοπία και η απροθυμία τους, να μοιραστούν τις ευθύνες της διαχείρισης των προγραμμάτων λειτουργούν απαγορευτικά για μια εθνική συνεννόηση, που θα μπορούσε να υπερβεί την καταραμένη εθνική μειονεξία και να ανοίξει δρόμο για το μέλλον. Αν και η μελέτη και οι τοποθετήσεις των τεσσάρων υπουργών ήταν αρκετά ειλικρινείς, δεν προέκυψε θετικό αποτέλεσμα παρά μόνο ένας ανομολόγητος φόβος για το αύριο.