Η εφορία συρρικνώνει την αυτοαπασχόληση – Η φοροδιαφυγή ως κοινωνικό αμορτισέρ

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως είναι ορθή η στροφή της δημοσιονομικής πολιτικής προς την αύξηση των φορολογικών εσόδων από την πάταξη της φοροδιαφυγής. Οι πρόσφατες μελέτες της Τράπεζας της Ελλάδος και της Eurobank για την παραοικονομία προετοιμάζουν πολιτικά το έδαφος, ενώ αναγγέλθηκαν ήδη έλεγχοι στα δηλωθέντα εισοδήματα μέχρι 10.000 ευρώ, δηλ. στο 59% των φορολογουμένων (3,82 εκατ.), εκ των οποίων 287.000 είναι ελεύθεροι επαγγελματίες.

Το ανομολόγητο σχέδιο δεν περιορίζεται μόνο στην αύξηση των φορολογικών εσόδων, αλλά και στη ριζική αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου. Σύμφωνα με ορισμένους αναλυτές οι 700.000 ελληνικές επιχειρήσεις (ατομικές και μη) πρέπει να περιοριστούν σε 70.000, έτσι ώστε να αυξηθεί η παραγωγικότητα, να προκύψει μια πολύ μεγάλη οικονομία κλίμακος που θα έχει θετική επίπτωση στις τιμές, αλλά και εγκυρότεροι όροι χρηματοδότησης, καθώς και να περιοριστεί η παραοικονομία και η φοροδιαφυγή.

Γι΄ αυτό και νομοθετούνται κίνητρα συγχωνεύσεων και συνεργατικής οικονομίας. Είναι προφανές πως ο στόχος αυτός και λογικός και αναγκαίος είναι, υπό τον όρο ότι η ατομική επιχείρηση και η πολύ μικρή δεν θα συνθλιβούν. Επίσης, η υπαλληλοποίηση που αναπόφευκτα θα προκύψει με την επικράτηση ενός τέτοιου μοντέλου θα πρέπει να οδηγήσει σε μισθούς Βρυξελλών… Διαφορετικά το όλο εγχείρημα θα οδηγήσει σε νέες ανισότητες και στρεβλώσεις.

Τεράστια η φοροδιαφυγή

Από τη βιωματική εμπειρία όλων μας, εκεί, στους ελευθεροεπαγγελματίες (γιατρούς, δικηγόρους, οδοντογιατρούς, υδραυλικούς, ηλεκτρολόγους, τεχνικούς κ.ά.) κρύβεται ένα μεγάλο τμήμα της παραοικονομίας και ως εκ τούτου της φοροδιαφυγής. Οι νέες μελέτες αν και επιφέρουν ορισμένες ουσιαστικές διορθώσεις σε αυτές που είχαν προηγηθεί  εξακολουθούν να αποφεύγουν τη δομική ουσία του προβλήματος, με αποτέλεσμα τα προτεινόμενα μέτρα να αποτελούν και πάλι …ασπιρίνες. Επίσης, απουσιάζει από τους υπολογισμούς των δύο μελετών η μεγάλη “μαύρη τρύπα” του λαθρεμπορίου πετρελαίου…

Η μεν Τράπεζα της Ελλάδος θεωρεί την φοροδιαφυγή τεράστια, καθώς τα δηλωθέντα εισοδήματα το 2022 είναι 80 δισ. ευρώ, αλλά η κατανάλωση έφθασε τα 140 δισ. ευρώ. Συνεπώς, λέει ο κ. Στουρνάρας, δεν δηλώθηκαν  60 δισ. ευρώ, τα οποία με ένα μέσο συντελεστή φόρου 30%, σημαίνουν για το κράτος 18 δισ. ευρώ απώλεια εσόδων, περίπου 10% του ΑΕΠ ή 32% των φορολογικών εσόδων. Ο κ. Στουρνάρας είχε διευκρινίσει πως η κατανάλωση των 60 δισ. ευρώ δεν τροφοδοτήθηκε από την αποταμίευση, αφού αυτή αυξήθηκε την ίδια περίοδο. Δεν μας είπε όμως η ΤτΕ αν αυτά τα 60 δισ. ευρώ ήταν μόνο κατανάλωση των νοικοκυριών ή σε αυτό το ποσό περιλαμβάνεται και ένα τμήμα τουλάχιστον της κατανάλωσης των επιχειρήσεων.

Διότι αν ισχύει κάτι τέτοιο τότε το γενικό συμπέρασμα είναι λάθος. Πχ., έρχεται ο καυτηρατζής που είναι συμβεβλημένος με ένα δίκτυο που έχει τη μορφή ΑΕ. Σου χρεώνει την επίσκεψη 25 ευρώ, αλλά είναι δύο, οπότε 50. Διαπιστώνει πρόβλημα και χρειάζεται αλλαγή κάποιων ανταλλακτικών που συνήθως έχει στο βανάκι από κάτω. Κόστος 80 ευρώ. Σύνολο 130 ευρώ χωρίς ΦΠΑ  ήτοι πάνω από 15% του κατώτατου μισθού. Συν 31 ευρώ ΦΠΑ. Οπότε το deal είναι απλό: σου κόβει απόδειξη επίσκεψης 25 ευρώ συν ΦΠΑ και τα ανταλλακτικά μαύρα. Εκτός κι αν τα έχει αγοράσει με ΦΠΑ, οπότε στα κόβει. Αλλά αυτό συμβαίνει σπάνια γιατί κι αυτά είναι μαύρη συναλλαγή. Όλοι κάτι κόβουν, όπως στα μπαρ, το πρώτο ποτό έχει την απόδειξη κάτω από τους ξηρούς καρπούς, αλλά τα υπόλοιπα είναι στο μιλητό…  Στα εστιατόρια παίζει συχνά η “ψευτοαπόδειξη” από τον ηλεκτρικό παραγγελιοδόχο…

20 δισ. απόκλιση

Το ενδιαφέρον με τη μελέτη της Eurobank είναι ότι υπολογίζει πως «μία αδρή εκτίμηση για το μέγεθος της παραοικονομίας κινείται περί τα €40 δισ. ετησίως». Δηλαδή, 20 δισ. ευρώ μικρότερη από την ΤτΕ.

Βέβαια, σε κάποιο σημείο η έκθεση επισημαίνει ότι τη μόνιμη αβεβαιότητα του υπολογισμού και ότι υπάρχουν ενδείξεις πως είναι υψηλότερη, καθώς δεν περιλαμβάνεται η φοροδιαφυγή και φοροαποφυγή των νομικών προσώπων, οι ληξιπρόθεσμες οφειλές προς την ΑΑΔΕ, οι οποίες αν και τυπικά δεν αποτελούν τμήμα της σκιώδους οικονομίας, επιδεινώνουν τις συνέπειές της και φυσικά, το μέγεθος του αποκαλούμενου “κενού ΦΠΑ”, το οποίο -παρά την αισθητή υποχώρησή του την περασμένη δεκαετία- παραμένει αναλογικά το τρίτο υψηλότερο στην ευρωζώνη και υπερδιπλάσιο του μέσου όρου της ΕΕ27. Είναι σαφές πως και οι δύο μελέτες έχουν στόχευση τους ελευθεροεπαγγελματίες.

Η εν λόγω μελέτη επισημαίνει ότι στη βιβλιογραφία η παραοικονομία κινείται μεταξύ 20%-30% του ΑΕΠ, ότι μόλις το 5% των δηλωθέντων εισοδημάτων προέρχονται από επιχειρηματική δραστηριότητα και ότι το “κενό ΦΠΑ” είναι δυσθεώρητο. Κάνει επίσης τις ακόλουθες διαπιστώσεις:

• Η δημιουργία νέων ληξιπρόθεσμων οφειλών προς το Δημόσιο τονώνει την κατανάλωση, ενώ είναι καταγεγραμμένη φορολογική υποχρέωση.
• Δεν ισχύει ότι η κατανάλωση είναι μεγαλύτερη λόγω τουριστών γιατί καταγράφεται στις εξαγωγές.
• Η κατανάλωση τροφοδοτείται από μετρητά εκτός τραπεζικού συστήματος, αν και τα μετρητά είναι λίγα από την πανδημία και μετά.
• Διαπιστώνεται διαφορά 17% μεταξύ του ύψους της απασχόλησης της ΕΛΣΤΑΤ και της απασχόλησης που συσχετίζεται με το ΑΕΠ.
• Τα δηλούμενα εισοδήματα δεν συσχετίζονται με τις διακυμάνσεις της οικονομικής δραστηριότητας, αλλά αντανακλούν την ελαχιστοποίηση της φορολογικής επιβάρυνσης που επιτρέπει το νομικό καθεστώς και όχι το μέγεθος της οικονομικής δραστηριότητας.
• Από τα 84 δισ. ευρώ (2021) των δηλωθέντων από τα φυσικά πρόσωπα, τα €66 δισ. (78%) προήλθαν από μισθούς και συντάξεις και μόλις τα €4,3 δισ. (5%)  από επιχειρηματική δραστηριότητα(7%, αν συμπεριληφθεί και η αγροτική επιχειρηματική δραστηριότητα).
• Το 80% των νοικοκυριών που έχουν επιχειρηματική δραστηριότητα δηλώνει εισοδήματα μικρότερα από €10.000. Αυτή η στρέβλωση δημιουργεί με τη σειρά της μια νέα: τη μετατόπιση της οικονομίας σε ένα μοντέλο βασισμένο υπέρμετρα στην αυτοαπασχόληση.

Τέλος η  Eurobank προτείνει μέτρα για τον περιορισμό της παραοικονομίας μέσω της ψηφιοποίησης διαδικασιών και ελέγχων και τη χρήση των ηλεκτρονικών μέσων πληρωμών και τονίζει ότι  τα νέα έσοδα από την πάταξη της φοροδιαφυγής δεν πρέπει να πάνε στην αύξηση των δημοσίων δαπανών, αλλά στη μείωση του φορολογικού βάρους επί της μισθωτής εργασίας, για την κινητροδότηση αλλαγής αναπτυξιακού προτύπου.

Φοροδιαφυγή ως κοινωνικό αμορτισέρ

Είναι προφανές πως η παραοικονομία και κατ’ επέκταση η φοροδιαφυγή παραμένει ένα από τα τρία κεντρικά διαρθρωτικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας (τα άλλα δύο είναι το δημόσιο και ιδιωτικό χρέος και η απουσία ανταγωνισμού στις αγορές). Η παραοικονομία αποτελεί κρίσιμη στρέβλωση της οικονομικής δραστηριότητας και αποτελεί βασικό πυλώνα του παραγωγικού μας μοντέλου (ο άλλος είναι το πελατειακό κράτος)  με ιστορικό βάθος που ξεκινά με τη δολοφονία του Καποδίστρια.

Το πρόβλημα έχει αναλυθεί, αλλά συστηματικά αποφεύχθηκε η προσέγγιση των ουσιαστικών κοινωνικών και οικονομικών διαστάσεών του. Οι μελέτες περιορίζονται στην προβολή της κυρίαρχης θέσης πως η μεγάλη φοροδιαφυγή συντελείται από τα “πιράνχας” και όχι από τις μεγάλες επιχειρήσεις (ενδο-ομιλικές συναλλαγές κλπ). Γιατί οι μελέτες δεν ασχολούνται με τις γενεσιουργές αιτίες της φοροδιαφυγής και τον πυρήνα της παραοικονομίας;

Η παραοικονομία της αυτοαπασχόλησης και των ΜμΕ είναι αποτέλεσμα της αδυναμίας του ιδιωτικού τομέα να καλύψει την  ανεργία και με μισθούς αξιοπρέπειας και να πληρώσει τους αναλογούντες φόρους. Μια άλλη έκφανση της αδυναμίας του ιδιωτικού τομέα είναι ότι έχουμε 30% μαύρη εργασία. Αυτά τα άθλια εισοδήματα δεν περιελήφθησαν στον υπολογισμό του ύψους της κατανάλωσης από τις μελέτες των δύο τραπεζών. Αυτή η αδυναμία του ιδιωτικού τομέα εξηγεί και την διόγκωση του δημόσιου τομέα, ο οποίος έπρεπε να καλύψει τμήμα της ανεργίας, χάριν της κοινωνικής ειρήνης που είναι και βασική προϋπόθεση της ανάπτυξης.

Με δυο λόγια, σε μεγάλο βαθμό η παραοικονομία έχει λειτουργήσει ως “κοινωνικό αμορτισέρ” και γιΑ αυτό άλλωστε η βιβλιογραφία ανέχεται ένα 15% του ΑΕΠ για την απορρόφηση της ανεργίας. Τώρα αν στην Ελλάδα η παραοικονομία ήταν 35% και τώρα είναι 20-30%, σημαίνει ότι παραμένει σταθερή παρά την δραματική απώλεια ΑΕΠ από τη χρεοκοπία.

Αν υποθέσουμε ότι “ω! του θαύματος” η παραοικονομία και η “μαύρη εργασία” μηδενίζονται, μπορεί να μας πει η ΤτΕ και η Eurobank που πρέπει να πάνε οι μισθοί και οι τιμές για να βγαίνει το μαγαζί “Ελλάς”; Το ρωτάμε γιατί ο Γ. Αλογοσκούφης είχε επιχειρήσει να εντάξει την πορνεία στο ΑΕΠ για να ρίξει το λόγο του χρέους, αλλά γίναμε διεθνώς περίγελος. Α! ξεχάσαμε να σημειώσουμε πως τα 60 δισ. ευρώ της διαφοράς δηλωθέντων-κατανάλωσης δεν περιλαμβάνονται τα εισοδήματα από το έγκλημα, τα ναρκωτικά κ.ο.κ. Άρα, τα συμπεράσματα των μελετών δεν είναι και τόσο αξιόπιστα…

Τώρα, σύμφωνα με την Διεθνή Διαφάνεια η Ελλάδα καταλαμβάνει την 58η θέση μεταξύ 180 χωρών στη διαφθορά και το μέγεθός της αντιστοιχεί με τις αναπτυσσόμενες και όχι τις ανεπτυγμένες χώρες. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι η παραοικονομία και η φοροδιαφυγή για να περιοριστούν πραγματικά πρέπει πρώτα να σπάσει ο γόρδιος δεσμός της διαφθοράς και του πελατειακού κράτους. Αλλά αυτό δεν είναι οικονομικό ζήτημα, ήταν και είναι πολιτικό.-