Η ελληνική μεταποίηση σε στενωπό

Η ελληνική μεταποίηση βρίσκεται σε δύσκολη θέση πρωταρχικά επειδή η χρησιμοποιούμενη τεχνολογία ανήκει σε αυτό που θα ονομάζαμε μέση τεχνολογία. Αυτό στις σημερινές συνθήκες σημαίνει ότι απέχει πολύ από τις προηγμένες τεχνολογίες που χρησιμοποιούν οι αναπτυγμένες χώρες της Δύσης, αλλά και ορισμένες αναδυόμενες οικονομίες σε επιλεγμένους τομείς.

Παράλληλα, δέχεται σοβαρές πιέσεις από τις αναδυόμενες οικονομίες που πλέον έχουν ενσωματώσει σε σημαντικό βαθμό τεχνολογίες μέσου επιπέδου. Λόγω, όμως, του χαμηλότερου εργασιακού κόστους αποκτούν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Χαρακτηριστικά είναι τα στοιχεία της Γραφικής παράστασης.

Η ελληνική μεταποίηση δέχεται πιέσεις και από το θεσμικό περιβάλλον του ευρωπαϊκού πλαισίου. Οι περιορισμοί που αυτό επιβάλλει φαίνεται ότι δεν έχουν συνειδητοποιηθεί από τις κυβερνήσεις. Η Ελλάδα διατρέχει κίνδυνο από την εδραίωση ανταγωνιστικών συνθηκών στις αγορές, την ίδια στιγμή που το εγχώριο επιχειρηματικό περιβάλλον παραμένει εχθρικό είτε λόγω ρυθμιστικών αστοχιών του κράτους, είτε λόγω του ότι η Ελλάδα θεωρείται χώρα υψηλού ρίσκου, είτε λόγω υψηλού κόστους χρηματοδότησης.

Ο κίνδυνος είναι η Ελλάδα να χάσει την παραγωγική βάση που της απομένει, καθώς τα εμπορεύσιμα προϊόντα πλέον θα εισάγονται, υποκαθιστώντας τα μη ανταγωνιστικά εγχώρια παραγόμενα προϊόντα. Όμως, η παραγωγική –κυρίως μεταποιητική– βάση είναι ο πυρήνας της μηχανής που μπορεί διαχρονικά να εξασφαλίσει την προσέγγιση του επιπέδου διαβίωσης των ανεπτυγμένων χωρών, καθώς και την ποιοτική απασχόληση.

Η εικόνα του κλάδου

Οι ελληνικές παραγωγικές επιχειρήσεις έχουν εκτεθεί στην πίεση του ευρωπαϊκού ανταγωνισμού. χωρίς να μπορούν να ανταποκριθούν στοιχειωδώς ακόμη και σε όσα κίνητρα αυτός δίνει για βελτίωση των προϊόντων και των παραγωγικών υπηρεσιών. Τα βασικά χαρακτηριστικά της κεφαλαιακής συσσώρευσης την περίοδο 1993-2016 είναι τα ακόλουθα:

1. Η επενδυτική δραστηριότητα σημείωσε ικανοποιητική εξέλιξη την περίοδο 1995-2007 (1995: 22 δισ ευρώ, 2007: 60,5 δισ ευρώ). Από το 2008 αρχίζει η σταδιακή μείωση (57,6 δισ ευρώ). Επέρχεται η κατάρρευση στη συνέχεια.

Ακαθάριστος Σχηματισμός Παγίου Κεφαλαίου (σε τρέχουσες τιμές)

Έτος       Δισ. ευρώ
2007       60,5
2010       39,7
2013       21,9
2016       18,5
Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

2. Οι ακαθάριστες επενδύσεις κεφαλαίου του ιδιωτικού τομέα (νοικοκυριά και μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις) συρρικνώθηκαν σημαντικά την τελευταία δεκαετία από 21% του ΑΕΠ το 2006 σε 7% του ΑΕΠ το 2016 σε τρέχουσες τιμές. Το μεγαλύτερο ποσοστό της μείωσης αυτής οφείλεται σε συρρίκνωση των επενδύσεων των νοικοκυριών (από 14% του ΑΕΠ το 2006 σε 2% του ΑΕΠ το 2016 σε τρέχουσες τιμές), κυρίως για κατοικίες. Οι επιχειρηματικές επενδύσεις παρουσίασαν μικρή μείωση, από 7% του ΑΕΠ το 2006 σε 5% του ΑΕΠ το 2016 σε τρέχουσες τιμές, παραμένοντας ωστόσο σε ανησυχητικά χαμηλά επίπεδα, αν ληφθεί υπόψη η τρομακτική μείωση του ΑΕΠ τη συγκεκριμένη περίοδο. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το 2016 οι ακαθάριστες επενδύσεις κεφαλαίου των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων στη ζώνη του ευρώ αντιστοιχούσαν σε 12% του ονομαστικού ΑΕΠ.
3. Παράλληλα, η συνολική χρηματοδότηση του ιδιωτικού τομέα συρρικνώθηκε ραγδαία από 34% του ΑΕΠ το 2006 σε 2% του ΑΕΠ το 2016 σε τρέχουσες τιμές. Η μεγάλη αυτή μείωση προήλθε τόσο από τον περιορισμό της “εσωτερικής χρηματοδότησης” του ιδιωτικού τομέα από ιδίους πόρους (ακαθάριστη αποταμίευση), όσο και από την κατάρρευση της “εξωτερικής χρηματοδότησής” του από την εγχώρια χρηματοπιστωτική αγορά. Ιδιαίτερα έντονη ήταν η μείωση της χρηματοδότησης με τη μορφή δανείων, κυρίως από τα εγχώρια τραπεζικά ιδρύματα, με την πιστωτική επέκταση να παρουσιάζει αρνητικό ρυθμό από το 2010.
4. Ο προσανατολισμός των επενδύσεων δεν οδήγησε σε αποφασιστική αναδιάρθρωση του παραγωγικού δυναμικού της οικονομίας. Σημαντικό τμήμα των πόρων κεφαλαίου κατευθύνθηκαν και δεσμεύτηκαν στον τομέα της κατοικίας (2007: 27 δις ευρώ ).
5. Σημαντικό τμήμα του παραγωγικού δυναμικού της μεταποίησης βρίσκεται σε στενή εξάρτηση από την οικοδομική δραστηριότητα (χαλυβουργία, επιπλοποιία, μη μεταλλικά ορυκτά, ηλεκτρικά είδη, μεταλλικά προϊόντα κτλ). Ο συμπληρωματικός χαρακτήρας αυτής της διαδικασίας εμποδίζει σημαντικά μια πολιτική αυτονόμησης των βιομηχανικών δραστηριοτήτων από την οικοδομή.
6. Οι βιομηχανικές επενδύσεις στηρίχτηκαν σε μεγάλο βαθμό στην εισαγωγή ξένης τεχνολογίας και ημικατεργασμένων. η εισαγωγική διείσδυση, δηλαδή το μερίδιο των εισαγωγών μεταποιητικών προϊόντων στην εγχώρια αγορά, όπως αυτή αντανακλάται στο μέγεθος της φαινόμενης κατανάλωσης, ενισχύθηκε ελαφρά έναντι της περιόδου (2000-2009) που προηγήθηκε της κρίσης.

7. Η αύξηση της εισαγωγικής διείσδυσης οφείλεται στο γεγονός ότι οι εισαγωγές, κυρίως μη διαρκών καταναλωτικών αγαθών και ενδιάμεσων προϊόντων, μειώθηκαν με βραδύτερο ρυθμό από ό,τι η φαινόμενη κατανάλωση (Την περίοδο 2010-2016 η φαινόμενη κατανάλωση και οι εισαγωγές κατέγραψαν μείωση με μέσο ετήσιο ρυθμό 3,5% και 2,5% αντίστοιχα). Η εισαγωγική διείσδυση στο σύνολο της μεταποίησης κέρδισε σχεδόν τρεις μονάδες, ενώ μόνο σε δύο κατηγορίες κλάδων σημειώθηκε οριακή υποχώρηση. Σημειώνεται ότι κλάδοι που ενίσχυσαν την εξαγωγική τους επίδοση κατέγραψαν ταυτόχρονα και σημαντική άνοδο της εισαγωγικής διείσδυσης των σχετικών προϊόντων, όπως αυτοί των καυσίμων, των φαρμακευτικών, των χημικών και της κλωστοϋφαντουργίας, γεγονός που συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με την αύξηση των εισαγωγών ενδιάμεσων αγαθών που χρησιμοποιούν οι επιχειρήσεις στην παραγωγή του τελικού τους προϊόντος. Ελαφρώς διαφοροποιημένη εικόνα δίνει η σύγκριση της υποπεριόδου 2015-2016 με την περίοδο 2010-2014, με τη συνολική εισαγωγική διείσδυση στη μεταποίηση να υποχωρεί κατά 3 περίπου ποσοστιαίες μονάδες, κυρίως λόγω της επιβολής των κεφαλαιακών περιορισμών και της μείωσης των τιμών του πετρελαίου. Τέλος, σημειώνεται ότι η προσαρμογή των βιομηχανικών επιχειρήσεων στα νέα δεδομένα που δημιούργησε η κρίση επέτεινε την εξαγωγική προσπάθεια, αλλά δεν οδήγησε σε υποκατάσταση των εισαγωγών από εγχωρίως παραγόμενα προϊόντα. Η εξάρτηση σημαντικών κλάδων της μεταποίησης από εισαγόμενες πρώτες ύλες και ενδιάμεσα αγαθά, όπως για παράδειγμα στα καύσιμα, στα φαρμακευτικά ή στον ηλεκτρονικό και ηλεκτρολογικό εξοπλισμό, καθώς και οι καταναλωτικές συνήθειες, ιδιαίτερα στην ένδυση και την υπόδηση, δυσχεραίνουν ενδεχομένως μια τέτοια εξέλιξη. (Τράπεζα της Ελλάδος, Ετήσια Έκθεση για το 2016, Φεβρουάριος 2017.σ 128).
8. Εμβάθυνε ο ευρωπαϊκός καταμερισμός εργασίας, σύμφωνα με τον οποίο οι βιομηχανικές ευρωπαϊκές χώρες ενισχύουν μέσω των δραστηριοτήτων των πολυεθνικών τους τη θέση τους ως κέντρων προσφοράς κεφαλαιουχικών αγαθών, ενδιάμεσων προϊόντων υψηλής τεχνολογίας, know-how, και λοιπών στοιχείων τεχνολογίας αιχμής.
9. Παράλληλα η δραστηριότητα των πολυεθνικών στην χώρα ήταν στραμμένη στο εσωτερικό.
10. Η ενσωμάτωση των δραστηριοτήτων των πολυεθνικών επιχειρήσεων στο εγχώριο παραγωγικό δυναμικό ήταν και είναι περιορισμένη.