Η επόμενη μέρα στην Eυρωζώνη – Ξανασερβίρεται το “Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο”

Πριν ακόμα μπει στις “ράγες” το Ταμείο Ανάκαμψης της ΕΕ, ύψους 750 δισ. ευρώ, ορισμένοι οικονομολόγοι επαναφέρουν το πάγιο πρόβλημα των δημοσιονομικών κρίσεων ή “κρίσεων χρέους”, όπως ονοματίστηκαν, στην Ευρωζώνη. Ένας εξ αυτών, ο Ολλανδός Βίλεμ Μπάουτερ, θεωρεί ότι οι Ευρωπαίοι πρέπει να πάψουν να πανηγυρίζουν για τη συμφωνία του Ιουλίου, καθώς σύντομα θα χρειαστεί να ξαναχρησιμοποιήσουν τον διαβόητο Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, με ενισχυμένο, “ανανεωμένο” ρόλο. Οι λόγοι είναι πολλαπλοί.

Για παράδειγμα, όπως έχει επισημανθεί πολλές φορές ως σημαντικό μειονέκτημα του Ταμείου Ανάκαμψης, «τα χρήματα δεν θα είναι διαθέσιμα πριν το 2021, και η κατανομή των 750 δισ. θα διαρκέσει τρία χρόνια. Και ούτε από τον προϋπολογισμό της ΕΕ για την περίοδο 2021-2027 μπορούν να περιμένουν μεγάλη βοήθεια οι κυβερνήσεις, αφού δεν ξεπερνά το 1,1% του ετήσιου ΑΕΠ της Ένωσης».

Πέραν αυτού, ο Ολλανδός οικονομολόγος θεωρεί ότι τόσο οι επιχορηγήσεις όσο και τα δάνεια του Ταμείου θα έπρεπε να δοθούν υπό αυστηρούς όρους «δημοσιονομικής βιωσιμότητας». Κι αυτό, παρά το γεγονός ότι αυτοί οι όροι (conditionality) ήταν το ζήτημα που παραλίγο να τινάξει στον αέρα τις διαπραγματεύσεις μεταξύ των κρατών-μελών, τα περισσότερα από τα οποία θεώρησαν παράλογο να υπάρχει conditionality στην αντιμετώπιση μιας άνευ προηγουμένου κρίσης λόγω πανδημίας.

Για τον Μπάουτερ πάντως, το ιδανικό θα ήταν να λειτουργήσει το ταμείο Next Generation EU ως πρόεδρομος για «έναν υπερεθνικό δημοσιονομικό θεσμό», ο οποίος θα μπορεί να «δανείζεται να δαπανά και να φορολογεί με βάση ξεκάθαρους κανόνες, όντας υπόλογο στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και Κοινοβούλιο». Διότι, χωρίς έναν τέτοιο μηχανισμό, η ευρωζώνη (ή η ΕΕ, ανάλογα το εύρος του) «θα βρίσκεται σε συνεχή κίνδυνο εθνικών χρεοκοπιών».

Το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο

Ήδη, τα χρέη των δημοσιονομικά επιβαρυμένων κρατών αυξάνονται με σταθερό ρυθμό, ακόμα και πριν την πανδημία του κορωνοϊού. Συνεπώς το πρόβλημα μιας νέας κρίσης για κάποιο κράτος-μέλος είναι σχεδόν αναπόφευκτο, και για αυτό χρειάζεται «ένας μηχανισμός διευθέτησης του δημοσίου χρέους» για την ΕΕ. «Για να επιτευχθεί αυτό ο καλύτερος τρόπος είναι να μετατραπεί ο ΕΜΣ σε ένα Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο (ΕΝΤ), το οποίο θα είχε τη δικαιοδοσία να προσφέρει υπό όρους οικονομική στήριξη σε προβληματικά κράτη-μέλη, κατόπιν μελέτης βιωσιμότητας του χρέους».

Το ΕΝΤ θα είχε τη δυνατότητα να διαχειριστεί αναδιαρθρώσεις χρέους με «συντεταγμένο τρόπο, να επιβάλει πάγωμα στην εξυπηρέτηση του χρέους και να αναγκάσει τις μειονότητες των πιστωτών να δεχθούν μια συμφωνία που θα εγκριθεί με ενισχυμένη πλειοψηφία». Η εξυπηρέτηση των δανείων του ΕΝΤ θα είχε προτεραιότητα έναντι όλων των άλλων πιστωτών, ενώ η ρευστότητά του θα εξασφαλίζεται από πιστωτική γραμμή με την ΕΚΤ, με έγκριση του Eurogroup.

Πρέπει να σημειωθεί ότι η πρόταση του Μπάουτερ δεν είναι μεμονωμένες σκέψεις ή κάποια νέα θεωρία, αλλά συνάδουν με τη συζήτηση που εκτυλισσόταν στις Βρυξέλλες ως τα τέλη του 2020 για τη μεταρρύθμιση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας. Μια συζήτηση κατά την οποία προέκυψαν έντονες διαφωνίες, για παράδειγμα μεταξύ Ιταλίας και Γερμανίας, που προκάλεσε ακόμα και πολιτικούς τριγμούς στον ιταλικό κυβερνητικό συνασπισμό, και που πέρασε σχεδόν απαρατήρητη στην Ελλάδα.

Τα “αγκάθια” του νέου, μεταρρυθμισμένου ΕΜΣ περιελάμβαναν, για παράδειγμα, το γεγονός ότι μια χώρα δεν θα μπορούσε να δανειστεί από το Μηχανισμό χωρίς πρώτα να προχωρήσει σε κούρεμα του χρέους της. Αυτό θα επηρέαζε όμως όλους τους κατόχους κρατικών ομολόγων, από τους μικροομολογιούχους μέχρι τα ασφαλιστικά ταμεία και τις εγχώριες τράπεζες.

Ένα υποχρεωτικό “PSI” για χώρες των οποίων το χρέος διακρατείται από εγχώριους ομολογιούχους, όπως η Ιταλία, μοιάζει απαγορευτικό. Αυτός ήταν κι ένας λόγος που η αντίδραση του Τζουζέπε Κόντε στη μεταρρύθμιση βρήκε σύμφωνους τους επιχειρηματίες και τους τραπεζίτες, αλλά και τους κοινωνικούς φορείς της χώρας, υπό το φόβο ότι θα οδηγείτο σε υποχρεωτικό κούρεμα με καταστροφικές συνέπειες για την εσωτερική ζήτηση.

Μηχανισμός με υπερεξουσίες

Εν τω μεταξύ, η δεδομένη εμπλοκή του ΕΜΣ κάθε φορά που ένα κράτος-μέλος έχει πρόβλημα, θεωρείται αφενός αντικίνητρο για επενδυτές και αγοραστές ομολόγων, αφετέρου πολιτικά τοξική λόγω της σύνδεσης του Μηχανισμού με την τρόικα, την εφαρμογή μέτρων λιτότητας και την εποπτεία.νΤέλος, η συζήτηση για τη μεταρρύθμιση του ΕΜΣ αφορούσε και στο ζήτημα της δικαιοδοσίας του και του ελέγχου του από τα κράτη-μέλη. Με τις υφιστάμενες προτάσεις, όχι μόνο ενισχύεται ο εποπτικός του ρόλος, αλλά, αποκτά μεγαλύτερη ισχύ, όμοια με αυτή της Κομισιόν. Για παράδειγμα:

• Ο διευθυντής του Μηχανισμού λογοδοτεί μόνον στο διοικητικό συμβούλιο.
• Λειτουργεί πάντα «από την οπτική του πιστωτή», (άρθρο 3, παρ. 1 της νέας συνθήκης).
• Χωρίς απόφαση του ΕΜΣ, η Κομισιόν και η ΕΚΤ δεν μπορούν να επιτελέσουν τις λειτουργίες που προβλέπονται από τη συνθήκη.

Μάλιστα, ορισμένες φορές, οι τεχνοκράτες που καταρτίζουν προτάσεις για τη λειτουργία του ΕΜΣ έχουν διατυπώσει και το επιχείρημα ότι αποτελεί μειονέκτημα η ανάγκη να επικυρώνονται τα “μνημόνια συνεννόησης” για δανεισμό, από τα εθνικά κοινοβούλια, κάτι που οδηγεί σε ακόμα μικρότερη διαφάνεια και έλεγχο της δραστηριότητας του θεσμού. Κατόπιν αυτών, δεν προκαλεί έκπληξη ότι τελικά, λόγω του πολιτικού αδιεξόδου,, η διαδικασία για τη μεταρρύθμιση του ΕΜΣ επισήμως μπήκε στο συρτάρι από το Eurogroup, τον περασμένο Μάρτιο, μεσούσης της πανδημίας του κορωνοϊού. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι αυτή η συζήτηση δεν θα επανέλθει.