Η “οικονομία της πλατφόρμας” και η αποσύνδεση από την κοινωνία

«Οι πολιτικές πρέπει να προϊδεάζουν για τα μελλούμενα και όχι να παραπλανούν ότι τα πράγματα πάνε καλά» επεσήμανε πρόσφατα ο επικεφαλής της “Jumbo” Απόστολος Βακάκης. Η δήλωση έγινε στην τακτική Γενική Συνέλευση των μετόχων από έναν manager εταιρίας με πολύ μεγάλη κερδοφορία, η οποία απευθύνεται στο ευρύ καταναλωτικό κοινό και γι’ αυτό έχει τη σημασία της. Με δεδομένη, όμως, την καθολική αποδοχή από την κοινωνία του ρόλου του κέρδους ως κινητήριου μοχλού ανάπτυξης και οικονομικής ευημερίας, ένα από τα βασικά ζητούμενα πλέον, πρέπει να είναι η επαναπροσέγγιση του ρόλου των εργαζομένων στο υπό διαμόρφωση νέο περιβάλλον, στην βάση μίας πιο ρεαλιστικής “διαχείρισης” του κέρδους.

Είμαστε πλέον ενταγμένοι στην εποχή της οικονομίας της “πλατφόρμας“. Αναζητείται, κατά συνέπεια, μία προσαρμογή του αναπτυξιακού αφηγήματος με γνώμονα την πρόληψη από τις πιθανές διαλυτικές συνέπειες των εξελίξεων στις δομές της κοινωνικά δίκαιης αντιμετώπισης των εργαζομένων του μέλλοντος. Οι συντονισμένες αγροτικές κινητοποιήσεις σε όλη την Ευρώπη κατέδειξαν, μετά από αρκετά χρόνια, πως το πρόβλημα δημιουργεί συσπειρώσεις και συντονισμένες κινητοποιήσεις που εκτός από τον αγροτικό τομέα μπορεί να διαχυθούν σε όλα τα κοινωνικά στρώματα.

Οικονομία της πλατφόρμας

Αναλύοντας την πορεία της χώρας τα τελευταία χρόνια, είναι ανάγκη να αναδείξουμε το γεγονός ότι μετά την πανδημία επιλέχθηκε η πολιτική πρόσκαιρης κοινωνικής στήριξης μέσω επιδομάτων κι όχι η συνολική αναμόρφωση του πλαισίου λειτουργίας και του ρόλου του κράτους. Κι αυτό, ενώ η τάση διεθνώς ήταν ο προβληματισμός για ρυθμιστικές αλλαγές με στόχευση το κοινωνικό σύνολο. Εδώ έχουμε συγκέντρωση πλούτου και επενδύσεων χωρίς ουσιαστική μακροπρόθεσμη ρύθμιση της αγοράς, χωρίς στοχευμένη εργασιακή πολιτική στο πλαίσιο των νέων δεδομένων, χωρίς αναδιάταξη της φορολογικής πολιτικής προς μία πιο δίκαιη κατεύθυνση.

Έμμεσα “θεσμοθετείται” η αδυναμία κατοχύρωσης ενός δίκαιου κράτους προς όλους. Αυτό άλλωστε καταδεικνύει η πεισματικά εμμονική στρέβλωση, όπως για παράδειγμα υφίσταται μέσα από την προκαταβολή 50% φόρου, ή την ύπαρξη τεκμαρτού εισοδήματος στους ελεύθερους επαγγελματίες. Τα δεδομένα, όμως, καθώς και οι λειτουργίες των οικονομιών και κοινωνιών κινούνται με απίστευτη ταχύτητα. Αυτή η νέα “κουλτούρα του άμεσου” και η εμμονή στην ταχύτητα είναι πασιφανής σ’ όλες τις πλευρές της ζωής μας. Είναι τόσο διάχυτη, που ορισμένοι ειδικοί αποκαλούν το νέο φαινόμενο “δικτατορία του επείγοντος”. Οι παράμετροι αυτοί εξανάγκασαν τις ανεπτυγμένες οικονομίες να αντιμετωπίσουν συστημικές μεταβολές, η πλήρης επίπτωση των οποίων ακόμα δεν έχει αποτυπωθεί πλήρως.

Δυστυχώς, η “κινητικότητα” αυτή έχει γίνει μόνον μερικώς αντιληπτή από την κυβέρνηση Μητσοτάκη. Το “μερικώς” όμως με τις ταχύτητες που βιώνουμε επί της ουσίας αποτυπώνει “καθυστέρηση”. Μπορεί η κυβέρνηση να ξεπέρασε την κρίση covid, όμως δεν μπόρεσε να αντιληφθεί πως η επόμενη ημέρα σηματοδοτεί την ανάγκη δράσεων και πολιτικών, η σύνθεση των οποίων θα οδηγήσει την χώρα από την περίοδο της παγκόσμιας κρίσης στη νέα περίοδο της ενδιάμεσης “περιφερειοποίησης”. Από τις αλλαγές στις χρηματοπιστωτικές διασυνδέσεις κρατών, ως την μορφή εμπορίου, βρισκόμαστε σύμφωνα με τον Φουκουγιάμα σε «δυσαρμονία μεταξύ βραχυπρόθεσμων εσωτερικών επιταγών και μακροπρόθεσμων παγκόσμιων προκλήσεων».

Οικονομία και κοινωνία

Το προοδευτικό ζητούμενο μίας αναγέννησης της πολιτικής είναι ο “εκδημοκρατισμός” της ανάπτυξης και της οικονομίας. Το ζητούμενο είναι η προοδευτικότητα της νέας οικονομίας του διαδικτύου να καταφέρει να αποτρέψει τον όλο και περισσότερο διαφαινόμενο κοινωνικό εγκλωβισμό των ασθενέστερων οικονομικά ομάδων. Ο “νέος καπιταλισμός” απαιτούσε και απαιτεί νέους ρυθμιστικούς κανόνες. Για να αντέξει η κοινωνία χρειάζεται να προσαρμοστούν οι στενοί και καταστροφικοί ως προς την σκληρότητά τους ευρωπαϊκοί κανόνες. Χρειάζεται αυτό που ορισμένοι χαρακτηρίζουν “προϋπολογισμό ευζωίας”. Χαρακτηριστική η αναφορά του Ευάγγελου Μυτιληναίου για το «γραφειοκρατικό τέρας που λέγεται ΕΕ… Ο τρόπος με τον οποίο είναι δομημένη η ΕΕ είναι καλός για την Λισαβόνα του 2007, όμως έχουμε 2024, τίποτα δεν άλλαξε εκτός από το ότι έχουμε μία Κομισιόν χωρίς καμία λογοδοσία…», ανέφερε πρόσφατα.

Μετά από κάθε κρίση ο παγκόσμιος πλούτος συγκεντρώνεται σε όλο και λιγότερα χέρια, αλλά, έστω και την τελευταία στιγμή, πρέπει οι κυβερνήσεις να στοχεύσουν στην δικαιότερη κατανομή της ευημερίας, όσο κι αν αυτό σήμερα φαντάζει ουτοπικό. Μετά από κάθε κρίση, ο εγκλωβισμός των αδύναμων εντείνεται. Αποτυγχάνουν και τα κράτη, όπως η χώρα μας το 2009. Μετά από κάθε παγκόσμια κρίση πληθαίνει ο αριθμός των κρατών που αναμένεται να αποτύχουν (failed states). Όσα προστρέχουν στην βοήθεια διεθνών οργανισμών εγκλωβίζονται σε σχέσεις διεθνούς εξάρτησης που επηρεάζουν άμεσα του πολίτες τους, αναδεικνύοντας τον συνολικό εγκλωβισμό των κοινωνιών.

Αυτή η πορεία των κρατών και των κοινωνιών δύσκολα ανατρέπεται. Πρόκειται για διαχρονική διαπίστωση, ειδικά για την Ελλάδα. Όμως, οφείλουν οι κυβερνήσεις να δράσουν σε κάποιο βαθμό ως “ενδιαφερόμενο μέρος” στο νέο καπιταλισμό (stakeholders capitalism). Ο οικονομολόγος Rudi Dornbush (ΜΙΤ) συνήθιζε να λέει ότι «οι οικονομικές κρίσεις χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να εμφανιστούν από όσο θα θεωρείτο πιθανόν. Ωστόσο, όταν συμβαίνουν, εμφανίζονται πιο γρήγορα από όσο θα ήταν αναμενόμενο».

Στην παρούσα οικονομική πραγματικότητα αυτό που πρέπει να καταγραφεί ως επίλογος –στο πλαίσιο των επισημάνσεων Dornbush– είναι το γεγονός ότι η απρόβλεπτη μείωση των οικονομικών κύκλων με επακόλουθη την μείωση του χρόνου εμφάνισης κρίσεων εντείνει τους κινδύνους πλήρους αποσύνδεσης της οικονομίας από την κοινωνία, δημιουργώντας πλέον παγίδα μακροπρόθεσμου κοινωνικού εγκλωβισμού με συνέπειες που ακόμα δεν είναι δυνατόν να προδιαγραφούν.