Η περίεργη σιγή του Ισραήλ για τον EastMed

Τα τελευταία χρόνια οι ισραηλοτουρκικές σχέσεις, ιδιαίτερα επί πρωθυπουργίας Νετανιάχου, βρίσκονται στο ναδίρ. Τα γεγονότα του Mavi Marmara αποτέλεσαν το έναυσμα για την εκτράχυνση των σχέσεων, η οποία συνεχίστηκε με τις παρεμβάσεις του Ερντογάν στο Παλαιστινιακό, το βομβαρδισμό των εγκαταστάσεων του τουρκικού πρακτορείου Anadolu στη Λωρίδα της Γάζας, εκατέρωθεν απειλές και υποτιμητικές δηλώσεις των δύο ηγετών κ.α.

Η αντιπαλότητα αυτή βρήκε γόνιμο πεδίο δράσης και στον σχεδιασμό του αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου EastMed, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε από το Ισραήλ ως μοχλός πίεσης και απομόνωσης της Τουρκίας. Αυτά βέβαια μέχρι και το σημείο όπου υπογράφηκε η διαφημισμένη και πλήρης ευχολογίων, τριμερής συμφωνία Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ.

Έκτοτε διαπιστώνεται μια σταδιακή άμβλυνση της στάσης του Ισραήλ έναντι της Τουρκίας, η οποία δεν μπορεί να δικαιολογηθεί από την εσωτερική πολιτική αστάθεια που αντιμετωπίζει τον τελευταίο καιρό. Η σιγή του Ισραήλ σχετικά με τον EastMed (λιγότερο με τις εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο) εκτιμούμε ότι προμηνύει αλλαγή πλεύσης της εξωτερικής πολιτικής του, η οποία θα επηρεάσει άμεσα το υποσύστημα Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ-Τουρκίας.

O EastMed ως γεωπολιτικό-γεωστρατηγικό εργαλείο

Ξεκινώντας από τη σημασία του αγωγού EastMed, οφείλουμε εκ προοιμίου να διευκρινίσουμε ότι αποτελεί ένα γεωπολιτικό-γεωστρατηγικό εργαλείο για την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων και όχι μια αποκλειστικά εμπορικής φύσεως επένδυση. Σε άρθρο ισραηλινού think tank (Κέντρο Στρατηγικών Ερευνών BESA, Begin Sadat Center for Strategic Studies) ο αναλυτής Dmitri Shufutinsky έγραφε: «Το θέμα της εκμετάλλευσης των αποθεμάτων φυσικού αερίου της Κύπρου είναι κρίσιμο για τα οικονομικά και διπλωματικά συμφέροντα του Ισραήλ τις επόμενες δεκαετίες και πρέπει να προστατεύεται με κάθε κόστος».

Από την πλευρά του ο δρ. Χαράλαμπος Έλληνας, διευθύνων σύμβουλος της Cyprus Natural Hydrocarbons Company Ltd, δήλωσε: «Ο αγωγός φυσικού αερίου EastMed είναι πολιτικό έργο με ελάχιστες πιθανότητες να κατασκευαστεί για εμπορικούς λόγους. Είναι ακριβό και το αέριο που σχεδιάζει να μεταφέρει είναι επίσης δαπανηρό, μέχρι τη στιγμή που θα φθάσει στην Ευρώπη, καθώς δεν θα είναι σε θέση να ανταγωνιστεί την τιμή άλλων προμηθευτών φυσικού αερίου».

Επιπλέον, η επιφυλακτική στάση των ΗΠΑ έναντι του προτεινόμενου αγωγού ήταν φανερή από τα γεννοφάσκια του ακόμη και οφείλεται εν μέρει και στην οικονομική βιωσιμότητά του, πέραν του ότι οι ΗΠΑ επιθυμούν να διοχετεύσουν το πλεονάζον LNG τους στην ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας. Ο προβληματισμός των Αμερικανών επιβεβαιώνεται και στο παρακάτω γράφημα με τη σύγκριση κόστους των αγωγών TAP, EastMed και του LNG.

Ο πρόεδρος της ΕΔΕΥ Γιάννης Μπασιάς, σύμφωνα με άρθρο του energypress.gr (9/12/2019), επισημαίνει ότι ο EastMed «θα μπορούσε να αποτελέσει την κυρίαρχη επιλογή κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις, μια από τις οποίες είναι η ανακάλυψη κοιτασμάτων φυσικού αερίου στη θαλάσσια δυτική Ελλάδα και Κρήτη». Και ξεκαθάρισε ότι «τα σημερινά αποθέματα φυσικού αερίου της νοτιοανατολικής Μεσογείου δεν ικανοποιούν τα αναγκαία οικονομικά κριτήρια για να υποστηρίξουν επενδύσεις καινούργιων υποδομών και μεταφοράς. Χρειάζονται διπλάσιοι όγκοι κοιτασμάτων».

Σε αυτό το σημείο, ίσως κάποιοι σπεύσουν να προβάλλουν το επιχείρημα ότι ο EastMed επιτυγχάνει την απεξάρτηση της ΕΕ από το ρωσικό φυσικό αέριο, αλλά τα τεχνικά στοιχεία αποδεικνύουν ότι κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό. Οι TAP, IGB, EastMed, IGI και το LNG Αλεξανδρούπολης θα καλύψουν στο σύνολό τους ένα ποσοστό 8% έως 10% των αναγκών της ΕΕ. Επομένως, άλλα είναι τα κίνητρα κατασκευής του EastMed και ένα από αυτά είναι ότι παγιοποιεί το έννομο δικαίωμα προστασίας του από τα εμπλεκόμενα κράτη, πράγμα που ουσιαστικά τους καθιστά επόπτες-επιτηρητές-διαχειριστές της εν λόγω μείζονος περιοχής.

Ο δρ. Γιάννος Χαραλαμπίδης σε άρθρο του στη Σημερινή (15/12/2019) αναφέρει ότι «το θέμα του EastMed δεν πρέπει να το βλέπουμε μόνο οικονομικά, αλλά γεωπολιτικά και γεωστρατηγικά ως υποσύστημα ασφάλειας της Δύσης στην περιφέρεια της Ευρασίας και άμυνα στο τόξο που δημιουργεί η συμμαχία Ρωσίας-Ιράν-Τουρκίας με αιχμή την τελευταία, στην οποία προσφέρει τη δυνατότητα να εκβιάζει το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ, όπως είδαμε ότι συνέβη στη σύνοδο της Συμμαχίας στο Λονδίνο πριν από μερικές ημέρες. Το θέμα είναι σημαντικό υπό την έννοια ότι η ανάσχεση περιλαμβάνει το θαλάσσιο χώρο της διακίνησης του εμπορίου, του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Και αυτόν το θαλάσσιο χώρο καλύπτει ο EastMed στη λογική του αμυντικού τόξου στην περιφέρεια της Ευρασίας». Το ερώτημα βέβαια παραμένει: Γιατί το Ισραήλ ξαφνικά τηρεί σιγή σχετικά με τον EastMed;

Η ασυμφωνία για την αξιοποίηση του “Αφροδίτη”

Ένας λόγος μπορεί να είναι το γεγονός ότι επί του παρόντος, το Ισραήλ και η Κύπρος δεν έχουν καταλήξει σε συμφωνία για την εκμετάλλευση του κυπριακού κοιτάσματος “Αφροδίτη”, το οποίο συνορεύει με το ισραηλινό “Γισάι” και ενδέχεται τα δύο να είναι συγκοινωνούντα δοχεία.

Με δημοσίευμά της η ισραηλινή εφημερίδα Globes, αναφέρει ότι ο Ούντι Αντίρι (Γενικός Διευθυντής του ισραηλινού υπουργείου Ενέργειας) έστειλε επιστολή στις εταιρίες Shell, Noble Energy και Delek Drilling που έχουν αναλάβει την αξιοποίηση του κοιτάσματος “Αφροδίτη”, με την οποία διεμήνυσε ότι δεν μπορούν να συνεχίσουν τις εργασίες εάν δεν επιλυθεί πρώτα η “διαμάχη” των δύο χωρών αναφορικά με το διασυνοριακό οικόπεδο Γισάι.

Ο Κύπριος υπουργός Ενέργειας Γιώργος Λακκοτρύπης δήλωσε σχετικά: «Η δική μας θέση είναι ξεκάθαρη και αποτυπώνεται ως εξής: Είτε με συμφωνία είτε χωρίς, εάν αποδειχθεί ότι υπάρχει φυσικό αέριο το οποίο βγαίνει από την μεριά του Ισραήλ και αντλείται από τη δική μας πλευρά, η Κυπριακή Δημοκρατία θα αποζημιώσει βεβαίως αναλόγως την ισραηλινή. Δεν υπάρχει περίπτωση είτε με συμφωνία είτε χωρίς συμφωνία να απεμπολήσει κάποιος τα δικαιώματα, ούτε εμείς τα δικά μας». Παρά ταύτα όμως, το ζήτημα δεν έχει ακόμη διευθετηθεί και ενδέχεται το Ισραήλ να καθυστερεί τον EastMed έως ότου επέλθει κάποια συμφωνία.

Επιπρόσθετα, τις τελευταίες ημέρες διέρρευσε η ανεπιβεβαίωτη κρίσιμη πληροφορία που μετέδωσε ο δημοσιογράφος Μανώλης Κωστίδης, όπου σύμφωνα με το κρατικό ραδιόφωνο της Τουρκίας, το οποίο με τη σειρά του επικαλείται το κρατικό ραδιόφωνο του Ισραήλ και δήλωση ανώτερου αξιωματούχου της ισραηλινής κυβέρνησης, έχει σταλεί μήνυμα στην Άγκυρα για συνεργασία στην κατασκευή ισραηλινοτουρκικού αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου.

Πιθανή ενεργειακή συνεργασία Ισραήλ-Τουρκίας

Επιπρόσθετα, τις τελευταίες ημέρες διέρρευσε η ιδιαίτερα κρίσιμη πληροφορία κατά την οποία Τουρκία και Ισραήλ ξεκινάνε εκ νέου συζητήσεις για συνεργασία στην κατασκευή ισραηλοτουρκικού αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου μέσω της κυπριακής ΑΟΖ.

Χωρίς να εξετάσουμε αυτό το ενδεχόμενο λεπτομερώς, εκτιμούμε ότι η Τουρκία επίτηδες ξεκίνησε την δημόσια συζήτηση, για να κερδίσει χρόνο από την κατασκευή του EastMed, επιχειρώντας να θολώσει τα νερά, έως ότου πετύχει να παγιοποιήσει τις διεκδικήσεις της στην Αν. Μεσόγειο. Ο προτεινόμενος αγωγός έχει αφ’ ενός τεράστια νομικά κολλήματα διότι διέρχεται από την κυπριακή ΑΟΖ, και αφ’ ετέρου το κοίτασμα Λεβιάθαν (με μέσο όρο δυναμικότητας περίπου 15,9 τρισ. κυβικά πόδια) δεν δύναται να εξυπηρετήσει από μόνο του έναν νέο αγωγό. Εκτός τούτου το Ισραήλ με τον EastMed παραγκωνίζει και παρακάμπτει την Τουρκία και έτσι λαμβάνει επικυρίαρχο ρόλο στο γεωπολιτικό παίγνιο της Αν. Μεσογείου.

Παρά ταύτα, αυτή η εξέλιξη μπορεί να εξηγήσει την ήπια αντίδραση του Ισραήλ έναντι των τουρκικών διεκδικήσεων στην Αν. Μεσόγειο, αλλά και τη νωχελικότητα στην προώθηση της τριμερούς συμφωνίας Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ. Ακόμη όμως κι αν δεν επέλθει κάποια συμφωνία -η οποία θα αποτελέσει την ταφόπλακα του EastMed-, η διαφαινόμενη αλλαγή πλεύσης του Ισραήλ, οφείλει να μας κρατά σε έντονη διπλωματική εγρήγορση ώστε να αποφευχθεί το ενδεχόμενο να συνταχθεί υπέρ των τουρκικών θέσεων.

Είναι προφανές ότι μια τέτοια εξέλιξη θα άλλαζε άρδην τις εύθραυστες ισορροπίες στην περιοχή εις βάρος μας. Θα άνοιγε το δρόμο στο “σουλτάνο” για νέες διεκδικήσεις, οι οποίες άλλωστε μας έχουν ήδη γνωστοποιηθεί μέσω της “Γαλάζιας Πατρίδας” και των λοιπών νεοθωμανικών φαντασιώσεων. Θα είχε ως αποτέλεσμα να βρεθούμε αντιμέτωποι με την απώλεια ακόμη μιας ευκαιρίας για την δημιουργία ενός αρραγούς μετώπου αντίστασης.

Σ’ αυτό το μέτωπο μπορεί να συμμετέχει και η Αίγυπτος, εργαλειοποιώντας τις θρησκευτικές και γεωστρατηγικές αντιθέσεις της με την Τουρκία, αλλά και ο στρατηγός Χαφτάρ της Λιβύης. Στόχος ενός τέτοιου μετώπου είναι να λειτουργήσει σαν κυματοθραύστης έναντι της τουρκικής επεκτατικότητας. Είναι πρόδηλο ότι η διασφάλιση των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων προϋποθέτει την εγκαθίδρυση νέων στρατηγικών συμμαχιών στην ευρύτερη περιοχή μας.