Η “Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία” και τα δύο μπλοκ στην ΕΕ

Στις μέρες μας λαμβάνει χώρα ένας πρωτοφανής “περιβαλλοντικός” μετασχηματισμός του χρηματοπιστωτικού συστήματος της ΕΕ. Τα θεμέλια αυτής της δομικής αλλαγής προετοιμάζονταν από τον ΟΗΕ από το 1992, όταν διατυπώθηκε η Agenda 21 για το τρίπτυχο “Περιβάλλον, Κοινωνία, Οικονομία” που σήμερα έχει μετασχηματιστεί στο γνωστό ESG (Environment, Society, Governance).

Το ίδιο έτος γεννήθηκε και το UNEP FI, στο οποίο συμμετέχουν σήμερα 450 χρηματοπιστωτικά ιδρύματα με διαθέσιμα κεφάλαια 80 τρισ. δολαρίων. Φυσικά, τον μετασχηματισμό αυτόν εξυπηρετεί και η διαπίστωση ότι η υπερβάλλουσα ρευστότητα των διεθνών τραπεζών χρειάζεται να ανακατευθυνθεί προς ένα νέο κι αχαρτογράφητο επενδυτικό πεδίο, όπως το φυσικό περιβάλλον. Παράλληλα, παρέχει και την δυνατότητα άρνησης χρηματοδότησης του αναπτυξιακού προγράμματος μιας χώρας με την πρόφαση της χαμηλής περιβαλλοντικής απόδοσης, δίχως να χρειάζεται να εκθέσουν οι πιστωτές τα πραγματικά πολιτικά κίνητρα πίσω από την απόφασή τους.

Το 2020, η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (BIS) –κατ’ ουσίαν η κεντρική τράπεζα των κεντρικών τραπεζών– δημοσίευσε την έκθεση με τίτλο “The Green Swan“, όπου έδωσε τις κατευθυντήριες γραμμές για την ενσωμάτωση των κλιματικών κινδύνων στο χαρτοφυλάκιο των εμπορικών τραπεζών. Η BIS είναι υπεύθυνη για την σύνταξη του κανονιστικού πλαισίου της Βασιλείας που αφορά στην κεφαλαιακή επάρκεια και διάρθρωση των τραπεζών. Το τελευταίο κανονιστικό πλαίσιο είναι το “Βασιλεία 4”, το οποίο θα ισχύει από 1η Ιανουαρίου 2023 και προβλέπει ότι η αξιολόγηση της υγείας των τραπεζών θα περνά αναγκαστικά από το χαρτοφυλάκιο που θα έχουν διαθέσει για την λεγόμενη “πράσινη ανάπτυξη”.

Η “Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία”

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνέταξε το σχέδιο “Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία” όπου δεσμεύεται να διαθέσει ένα τρισ. € στην πράσινη ανάπτυξη και να μειώσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα τουλάχιστον κατά 55% μέχρι το 2030, σε σχέση με τις εκπομπές του 1990. Το όχημα για να γίνει αυτό είναι η “Ταξινομία Πράσινης Χρηματοδότησης” (Sustainable Finance Taxonomy) που βρίσκεται σε ισχύ από τις 12 Ιουλίου 2020.

Η Ταξινομία ουσιαστικά είναι ένας κατάλογος που συνίσταται σε έξι πυλώνες κι ορίζει τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία μια επένδυση μπορεί να χαρακτηριστεί “πράσινη”. Οι έξι πυλώνες συνοπτικά είναι: Κλιματική αποσυμπίεση, Κλιματική προσαρμογή, Προστασία υδατικών πόρων, Κυκλική Οικονομία, Έλεγχος ρύπανσης και Προστασία βιοποικιλότητας και οικοσυστημάτων.

Μέσα από την Ταξινομία δεσμεύονται όλες οι ευρωπαϊκές τράπεζες να αυστηροποιήσουν τα κριτήρια, με τα οποία δανείζουν τις επιχειρήσεις και τα κράτη μέσω της επιβολής ποσοστού “πράσινων στοιχείων ενεργητικού” (Green Asset Ratio | GAR). Με απλά λόγια, αυτό σημαίνει ότι προκειμένου οι τράπεζες να λάβουν καλή αξιολόγηση για την διατήρηση ή αύξηση της τιμής της μετοχής τους, δεν θα χρηματοδοτούν κανέναν οργανισμό (κράτος ή επιχείρηση) που δεν θα τον θεωρούν “πράσινο”.

Στα παραπάνω οφείλεται και η εκρηκτική αγορά των “πράσινων ομολόγων” σήμερα που ξεπερνά το ένα τρισ. δολάρια. Δεδομένου ότι το 99,8% των επιχειρήσεων στην ΕΕ-27 είναι μικρομεσαίες, παράγοντας το 53% της προστιθέμενης αξίας κι απασχολώντας το 53% του ανθρώπινου δυναμικού, οι συνθήκες για τους μικρούς επιχειρηματίες θα γίνουν πολύ πιο δύσκολες.

Οι μεγάλες επιχειρήσεις είναι σε καλύτερη θέση, επειδή διαθέτουν τα κεφάλαια για να κάνουν και τις αντίστοιχες επενδύσεις. Για να κατανοήσει, όμως, κάποιος πόσο περιοριστικά είναι τα κριτήρια της Ταξινομίας ως έχουν, σύμφωνα με έκθεση που ανέθεσε το γερμανικό Υπουργείο Περιβάλλοντος σε ανεξάρτητο μελετητή το 2021, μόνον το 1% των μεγάλων εταιρειών του γερμανικού DAX και μόνον το 2% του γαλλικού CAC 40 θα θεωρούνταν “πράσινες”.

Ενέργεια και Ταξινομία: Το δίλημμα της ΕΕ

Οι δύο πρώτοι πυλώνες της Ταξινομίας αφορούν στο ενεργειακό μίγμα της ΕΕ, όπου στο αρχικό κείμενο απορρίπτονται ο άνθρακας, η πυρηνική σχάση και το φυσικό αέριο, δηλαδή οι μέχρι τώρα πλέον αξιόπιστες πηγές. Εγκρίνονται η υδροηλεκτρική και οι διαλείπουσες ΑΠΕ (κυρίως ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά), οι οποίες όμως αδυνατούν να καλύψουν από μόνες τους την τεράστια μηνιαία χρήση ενέργειας στην ΕΕ (~260TWh).

Σε αυτήν την κατάσταση έχουν δημιουργηθεί δύο μεγάλα στρατόπεδα στην ΕΕ: Το πρώτο είναι της Γερμανίας κι άλλων τεσσάρων χωρών που επιθυμούν να μείνει η Ταξινομία ως έχει, ή τουλάχιστον να απορριφθεί εντελώς η πυρηνική ενέργεια και να γίνει δεκτό μόνον το φυσικό αέριο υπό όρους. Το δεύτερο στρατόπεδο είναι της Γαλλίας κι άλλων 11 χωρών που επιθυμούν να χαρακτηριστεί η πυρηνική σχάση “πράσινη” μορφή ενέργειας και το φυσικό αέριο μεταβατικό καύσιμο. Η Ελλάδα έχει ενταχθεί στο δεύτερο στρατόπεδο, ωστόσο κρατά ουδέτερη στάση ως προς την χρήση της πυρηνικής σχάσης.

Υπό την απειλή του βέτο για την νομοθέτηση της Ταξινομίας και προκειμένου να αποφευχθεί η κατάρρευση του αφηγήματος της “Πράσινης Συμφωνίας”, η χρυσή τομή βρίσκεται στην συμπερίληψη τόσο της πυρηνικής σχάσης όσο και του φυσικού αερίου, υπό τον όρο ότι η κάθε χώρα θα μπορεί να ενισχύσει το ενεργειακό μίγμα της με πυρηνική ενέργεια ή με φυσικό αέριο.

Δηλαδή, από εδώ και στο εξής μόνον η μία τεχνολογία θα είναι χρηματοδοτήσιμη για νέες επενδύσεις, ενώ ό,τι κι αν διαλέξει κάθε χώρα θα υπάγεται σε συγκεκριμένες προδιαγραφές· π.χ., για την πυρηνική σχάση η διαχείριση, επεξεργασία και διάθεση των αποβλήτων θα γίνει εθνική υπόθεση. Αντίστοιχα, για να εγκρίνονται κεφάλαια για νέες μονάδες φυσικού αερίου, οι τελευταίες θα πρέπει να αντικαθιστούν μονάδες άνθρακα/λιγνίτη και να έχουν ανώτατα όρια εκπομπών.

Είναι προφανές ότι η Ταξινομία θα υποστεί μέχρι το α’ τρίμηνο του 2022 σημαντικές προσαρμογές, συμπεριλαμβάνοντας την πυρηνική σχάση και το φυσικό αέριο, ώστε να νομοθετηθεί. Ωστόσο, αυτή η δυαδική λογική για το ενεργειακό μίγμα των χωρών αφενός υιοθετείται σε συνάρτηση με την στρατηγική της Γερμανίας να καταστεί πανευρωπαϊκός θησαυροφύλακας του ρωσικού –κι όχι μόνον– φυσικού αερίου, ενώ δημιουργεί δυνητικά ζητήματα και κινδύνους κατά την λειτουργία των πυρηνικών μονάδων σε συνδυασμό με διαλείπουσες ΑΠΕ, όπως θα δούμε σε επόμενα άρθρα μας.

___________________________________________________________________________

*Ο Γεώργιος Καρακατσάνης είναι Οικονομολόγος & Σύμβουλος Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος