Καζακστάν: Ο ενεργειακός κόμβος στην καρδιά της Pivot Area

“Who rules East Europe commands the Heartland;
who rules the Heartland commands the World-Island;
who rules the World-Island commands the World”
-Halford Mackinder, The geographical pivot of history-

Η ταχύτατη στρατιωτική ανταπόκριση της Ρωσίας στην εξέγερση του Καζακστάν κάνει προφανές πως αν είναι διατεθειμένη να διακινδυνεύσει μια πολεμική αναμέτρηση με την Δύση για την Ουκρανία μια φορά, τότε είναι διατεθειμένη δέκα φορές να την διακινδυνεύσει για το Καζακστάν, ως χώρα που συμπυκνώνει την έννοια της “κομβικότητας”, τόσο με την καθαυτή γεωγραφική της θέση ως νότιο υποστύλωμα της Pivot Area που διατύπωσε ο MacKinder, όσο και ως οντότητα που διατηρεί ταυτόχρονα ισχυρές οικονομικές σχέσεις με την Δύση και την Ανατολή.

Το Καζακστάν διαθέτει διαπιστωμένα αποθέματα 30 δισ. βαρελιών πετρελαίου και 3,5 τρισ. κυβικών μέτρων (tcm) φυσικού αερίου. Η χώρα δεν έχει άμεσες συνδέσεις προς την Ευρώπη, εφόσον το εξαγόμενο φυσικό αέριο προς αυτήν περνά πρώτα από την Ρωσία που το εξάγει στην ΕΕ. Αντίθετα, εξάγει άμεσα προς την Κίνα ετήσια ποσότητα 20 δισ. κυβικών μέτρων (bcm) που αντιστοιχούν στο 5% των ετήσιων εισαγωγών της.

Παράλληλα, έχει και το ίδιο τον ρόλο διαμετακομιστή (transit) φυσικού αερίου από το Τουρκμενιστάν προς την Κίνα (35bcm/έτος), όπως και από το Τουρκμενιστάν και το Ουζμπεκιστάν προς την Ρωσία (15bcm/έτος). Με την πολύπλοκη αυτή τοπολογία, η Ρωσία επιτυγχάνει έναν ρόλο ελεγκτή των πλούσιων ενεργειακών ροών σε χώρες που κάποτε ανήκαν στην επικράτεια των ΕΣΣΔ.

Η “πυρηνική βαρύτητα” του Καζακστάν

Ωστόσο, η πραγματικά κομβική θέση του Καζακστάν είναι εκείνη του μεγαλύτερου παραγωγού και προμηθευτή ουρανίου. Παρόλο που είναι δεύτερο σε διεθνή αποθέματα με το 15% έναντι της πρώτης Αυστραλίας με 28%, ως προς την παραγωγή βρίσκεται πρώτο, προμηθεύοντας το 41% της διεθνούς ζήτησης ουρανίου με ~19.500 τόνους (2020), αφήνοντας την Αυστραλία δεύτερη με υπο-τριπλάσια παραγωγή.

Επιπλέον, από τα 10 μεγαλύτερα κοιτάσματα ουρανίου στον πλανήτη, τα 4 βρίσκονται στο Καζακστάν κι ελέγχονται από την κρατική Kazatomprom που αυτήν την στιγμή λειτουργεί στο 80% των συνολικά αδειοδοτημένων ορυχείων της. Το 2020, η διεθνής αγορά ουρανίου λειτούργησε με έλλειμμα 26% που καλύφθηκε είτε από στρατηγικά αποθέματα ή με ανάκτηση υλικού από αποσυρμένο πυρηνικό οπλισμό. Κάθε εγκατεστημένο GW από πυρηνική σχάση έχει ετήσιες ανάγκες τροφοδοσίας 27 τόνων ουρανίου.

Με 390 GW και την προοπτική προσθήκης 63 GW μέχρι το 2030 διεθνώς, την αργή ανάκαμψη της παραγωγής των ορυχείων ουρανίου και δεδομένης της κρίσης του Καζακστάν, οι τιμές του καυσίμου διαμορφώθηκαν ως τις 06/01/2022 στα 93 δολάρια / kg, ενώ αναμένεται να διαμορφωθούν ακόμη υψηλότερα, κοντά στα 130 δολάρια / kg. Τέτοιες τιμές, μεσο-μακροπρόθεσμα θα απειλήσουν τόσο την εφοδιαστική ασφάλεια αρκετών χωρών σε ουράνιο όσο και τους προϋπολογισμούς τους.

Η διεθνής Τράπεζα ουρανίου

Στην πόλη του Όσκεμεν του Καζακστάν λειτουργεί από το 2017 η πρώτη Τράπεζα Χαμηλά Εμπλουτισμένου Ουρανίου (LEU) που ανήκει πλήρως στην Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ), φυσικού αποθέματος μόλις 90 τόνων. Η Τράπεζα χρηματοδοτήθηκε με 150 εκ. δολάρια από τις ΗΠΑ, την ΕΕ, το Κουβέιτ, τα ΗΑΕ, την Νορβηγία και το Nuclear Threat Initiative (ΝΤΙ) –που το μερίδιό του (50 εκατ. δολάρια) κάλυψε ο Warren Buffet– με σκοπό να λειτουργήσει ως τελευταίο καταφύγιο “δικαιωμάτων ανάληψης” ουρανίου σε περιπτώσεις είτε διακοπής εφοδιασμού ή υπερβολικά υψηλών τιμών.

Ο πρώτος “καταθέτης” της Τράπεζας ήταν η Γαλλία με 32 τόνους. Αν και τα αποθέματα της Τράπεζας είναι στοιχειώδη, έχοντας την δυνατότητα να τροφοδοτήσουν τις ετήσιες ανάγκες τριών μόλις αντιδραστήρων 1 GW, είναι προφανές ότι αφενός ιδρύθηκε ως αντίβαρο προς την ρωσική του Ανγκάρσκ με 120 τόνους που λειτουργεί από το 2010, αφετέρου επειδή προεξοφλείται μια δομική αλλαγή στον εφοδιασμό του ουρανίου, με αύξηση των τιμών κι εκτοπισμό του Καζακστάν ως κυρίαρχου προμηθευτή, μέσω της λειτουργίας νέων ορυχείων και της εισόδου νέων παραγωγών.

Δεδομένων ότι το 90% των ορυχείων ουρανίου είναι συμφέροντα σε τιμή πώλησης 130 δολαρίων / kg και της αύξησης της ζήτησης του υλικού κατά 15% μέχρι το 2030, είναι προφανές ότι θα βιώσουμε αυξημένες τιμές και στο ουράνιο. Με τις ΗΠΑ να έχουν εγκατεστημένη ισχύ 100 GW (9% της συνολικής) και 20% ηλεκτροδότηση από 98 πυρηνικούς αντιδραστήρες, η προεδρία Trump προωθούσε νομοσχέδιο ύψους 1,5 δισ. δολαρίων για την δημιουργία στρατηγικών αποθεμάτων ουρανίου άνω της 10ετίας, προκειμένου να μειώσει την εξάρτηση εφοδιασμού πυρηνικού υλικού από χώρες με στενές σχέσεις με την Ρωσία.

Αλλαγή παραδείγματος του εφοδιασμού ουρανίου

Οι ΗΠΑ εισάγουν ετησίως 24.500 τόνους ουρανίου, 22% από το Καζακστάν, 16% από την Ρωσία, 8% από το Ουζμπεκιστάν, 22% από τον Καναδά κι 11% από την Αυστραλία. Τα αποθέματα θα δημιουργούνταν με επιθετικές αγορές μεγάλων ποσοτήτων Ουρανίου –που κατά την προεδρία του οι τιμές ήταν οι χαμηλότερες μετά το ιστορικό υψηλό του 2007– προς αποθήκευση και κατόπιν με κατακόρυφη μείωση των εισαγωγών – πλην Καναδά και Αυστραλίας που πλέον ανήκουν στην AUKUS.

Η πρόθεση του Trump επιδίωκε να ισορροπήσει τα αποθέματα των ΗΠΑ με αυτά της Κίνας που με 50 GW εγκατεστημένη πυρηνική ισχύ και 5% της συνολικής της ηλεκτροδότησής της απορροφά το 50% της συνολικής παραγωγής του Καζακστάν, έχοντας συσσωρεύσει τεράστια αποθέματα ουρανίου που της επιτρέπουν την συνέχεια των υφιστάμενων πυρηνικών αντιδραστήρων της για 12 έτη, αλλά και του θηριώδους πυρηνικού της προγράμματος ύψους 440 δις δολαρίων με προσθήκη 17 πυρηνικών GW, ακόμη και υπό πλήρη διακοπή προμήθειας υλικού.

Παράλληλα, το νεοσύστατο (Ιούνιος 2021) αμερικανικό fund Sprott Asset, έχει συσσωρεύσει 12.000 τόνους φυσικού ουρανίου συνολικής αξίας 2 δισ. δολαρίων, ποσότητα που αντιστοιχεί στο 20-25% του μέσου όρου της διεθνούς παραγωγής της τελευταίας πενταετίας και που είναι ικανή να καλύψει το 50% των συνολικών εισαγωγών ουρανίου των ΗΠΑ για ένα έτος. Λίγες ημέρες πριν την εξέγερση στο Καζακστάν, το fund αγόρασε σε μόλις μια ημέρα 200 τόνους φυσικού ουρανίου.

Με προοπτική υψηλού πληθωρισμού διεθνώς, ακόμη και το ουράνιο εισέρχεται στον χορό της υψηλής χρηματιστηριακής μεταβλητότητας μαζί με τα ορυκτά καύσιμα. Σε κάθε περίπτωση, το κόστος της ηλεκτροπαραγωγής θα διαμορφωθεί σε υψηλότερα επίπεδα για τον μέσο άνθρωπο που πλέον θα αφιερώνει μεγαλύτερο ποσοστό του εισοδήματός του για βασικά αγαθά σύμφωνα με τον νόμο του Engel.