Κυπριακό φυσικό αέριο: Η κλεψύδρα αδειάζει…

Τον Σεπτέμβριο του 2018 υπογράφηκε η Διακυβερνητική Συμφωνία για την κατασκευή αγωγού που θα στείλει φυσικό αέριο από την Κυπριακή Δημοκρατία στην Αίγυπτο. Η κύρωσή της, που πραγματοποιήθηκε την περασμένη εβδομάδα από την αρμόδια επιτροπή του αιγυπτιακού Κοινοβουλίου, αποτελεί μια θετική εξέλιξη για τον ενεργειακό σχεδιασμό της Λευκωσίας. Είναι η πρώτη συμφωνία αυτού του είδους που έχει υπογράψει η Κυπριακή Δημοκρατία ή οποιαδήποτε άλλη χώρα της ΕΕ ως δυνητικός εξαγωγός υδρογονανθράκων προς μια άλλη χώρα. Ωστόσο, το ιδιάζον της εν λόγω Συμφωνίας είναι ότι ο τελικός καταναλωτής του αερίου δεν θα είναι η αντισυμβαλλόμενη χώρα.

Η Συμφωνία αυτή δημιουργεί ένα πλαίσιο νομικών, ρυθμιστικών και αδειοδοτικών κανόνων που θα διευκολύνει την υλοποίηση του έργου. Ωστόσο, δεν υπάρχει τίποτα στο έγγραφο που υπέγραψε ο Κύπριος υπουργός Ενέργειας, Γεώργιος Λακκοτρύπης, το οποίο να εγγυάται την κατασκευή του αγωγού, ή να κατοχυρώνει τον ρόλο της Κυπριακής Δημοκρατίας, ως εξαγωγού φυσικού αερίου προς την ΕΕ. Άλλωστε, από τη στιγμή που το αέριο θα πωλείται από την κυπριακή πλευρά στην πλατφόρμα παραγωγής, η οποία θα βρίσκεται εντός της κυπριακής ΑΟΖ, η δυνατότητα της Λευκωσίας να επηρεάσει πού θα καταλήξει το φυσικό αέριο, αφού αυτό υγροποιηθεί στην Αίγυπτο, μειώνεται δραματικά.

Από την άποψη αυτή, είναι ανακριβές να λέμε ότι όλο το φυσικό αέριο του πεδίου “Αφροδίτη” θα ενισχύει την ενεργειακή ασφάλεια της Ένωσης, διαφοροποιώντας τις πηγές αλλά και τις οδεύσεις εισαγωγής της ΕΕ. Κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί μόνο εν μέρει και θα εξαρτηθεί κατά κύριο λόγο από τις αποφάσεις εκείνων των εταιρειών που θα υγροποιούν το φυσικό αέριο στο αιγυπτιακό τερματικό του Ίντκου. Οι αποφάσεις αυτές θα είναι κυρίως εμπορικές, οπότε το υγροποιημένο αέριο θα καταλήξει εκεί που το αντίτιμο θα είναι υψηλότερο και αυτό κατά κύριο λόγο είναι εκτός Ευρώπης.

Αξίζει δε να σημειωθεί ότι κατά την περίοδο λειτουργίας του συγκεκριμένου τερματικού, λιγότερο από τις μισές ποσότητες του αερίου που υγροποιείτο εκεί κατέληγε στην Ευρώπη. Κάτι τέτοιο μας κάνει αισιόδοξους ότι μέρος έστω της Αφροδίτης θα καταλήξει στην Ευρώπη και θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ενισχύσει το γεωστρατηγικό βάρος της ημικατεχόμενης Κύπρου στους ενδοευρωπαϊκούς συσχετισμούς δυνάμεων. Διότι καθίσταται ολοένα και εμφανέστερο ότι η πολιτική εξευρωπαϊσμού της Τουρκίας, που εγκαινιάστηκε το 1999 στο Ελσίνκι, έχει καταρρεύσει. Ελλάδα και Κύπρος εξακολουθούν, επίσημα τουλάχιστον, να θέλουν να ενισχύσουν αυτήν την προοπτική, αλλά είναι πιθανότερο ότι βρίσκονται σε στρατηγικό «κενό αέρος».

Έπειτα από 3,5 χρόνια

Η Διακυβερνητική Συμφωνία με την Αίγυπτο ήρθε σχεδόν 3,5 χρόνια μετά το αρχικό μνημόνιο συνεργασίας που υπέγραψαν οι υπουργοί Ενέργειας των δύο κρατών τον Φεβρουάριο του 2015. Αποτελεί παραδοχή από την πλευρά της κυβέρνησης Αναστασιάδη ότι η μοναδική αξιόπιστη εμπορική επιλογή για την εκμετάλλευση του αερίου της «Αφροδίτης» βρίσκεται στην Αίγυπτο. Αυτό δεν ίσχυε πάντοτε. Η Αίγυπτος ήταν μια από τις επιλογές, όχι η μοναδική βιώσιμη επιλογή εμπορικής αξιοποίησης, κάτι που είχε καταστεί σαφές, ήδη από το 2015, όταν το Κάιρο αποφάσισε να τερματίσει την υγροποίηση αερίου και στα δύο τερματικά υγροποίησης στην Νταμιέττα και το Ίντκου.

Η εμπορική ευκαιρία ήταν προφανής ιδίως σε ότι αφορά τη δυνατότητα ενός αγωγού από την Αφροδίτη στο τερματικό της Νταμιέττα, που απέχει μισή απόσταση από το αντίστοιχο του Ίνκτου, μειώνοντας το αντίστοιχο κόστος κατασκευής του υποθαλάσσιου αγωγού διασύνδεσης στο μισό, υπολογιζόμενο στα 500-600 εκατ ευρώ. Πέραν αυτού, το μέγεθος της παραγωγής από το πεδίο “Αφροδίτη” θα μπορούσε να καλύψει τη συνολική δυναμικότητα του τερματικού στην Νταμιέττα σε βάθος 20 ετών, κάτι που δεν ισχύει με τον Ίντκου, το οποίο για να γεμίσει χρειάζεται να διασφαλίσει αέριο και από το Ισραήλ και πιθανότατα από τη β’ φάση ανάπτυξης του ισραηλινού πεδίου Λεβιάθαν.

Δυστυχώς, πλέον η επιλογή αυτή είναι μη υλοποιήσιμη, καθώς σύμφωνα με δημοσιεύματα του αιγυπτιακού Τύπου τον περασμένο Σεπτέμβριο, η αιγυπτιακή κυβέρνηση έδωσε την άδειά της στην ΕΝΙ και τις εταιρείες που αναπτύσσουν το “Ζορ” να υγροποιήσουν αρχικά μικρές ποσότητες αερίου από την παραγωγή του “Ζορ” στην Νταμιέττα μεγέθους 2 δισ κυβικών μέτρων/έτος (ΔΚΜ/Ε). Αυτά τα 2 ΔΚΜ/Ε αντιστοιχούν στο 29% της δυναμικότητας του τερματικού.

Τα υπόλοιπα θα έρθουν, κατά πάσα πιθανότητα, από τα 6,4 ΔΚΜ/Ε της Συμφωνίας που υπέγραψαν με την αιγυπτιακή Dolphinous τον Φεβρουάριο του 2018 οι Noble και Delek για την εξαγωγή αερίου από την α’ φάση παραγωγής του Λεβιάθαν, που θα ξεκινήσει στα τέλη του 2019. Ποσότητες θα συμπληρωθούν από τη β’ φάση παραγωγής του Ταμάρ που θα ξεκινήσει το 2020. Για την ταχεία υλοποίηση του έργου, οι Noble και Delek, που ελέγχουν παράλληλα και την πλειοψηφία του “Αφροδίτη”, αγόρασαν και αντιστρέφουν τη ροή του αγωγού EMG που συνέδεσε Ελ Αρίς-Ασκελόν, μέσω του οποίου έως το 2011 το Ισραήλ εισήγαγε το 40% των αναγκών του σε φυσικό αέριο από την Αίγυπτο.

Ιδιόμορφη η θέση της Shell

Ένας άλλος παράγοντας που ευθύνεται για το γεγονός πως η κυβέρνηση Αναστασιάδη δεν θεώρησε ελκυστική την επιλογή προς την Νταμιέττα, ενδεχομένως να σχετίζεται με την ιδιόμορφη θέση της Shell στην επιδιωκόμενη τριγωνική συμφωνία ανάμεσα στην Αίγυπτο, την Κύπρο και τις εταιρείες που εκμεταλλεύονται την Αφροδίτη. Η Shell, στην οποία η κυβέρνηση Αναστασιάδη έδωσε το 35% της κοινοπραξίας του “Αφροδίτη” τον Ιανουάριο του 2016, δεν ελέγχει τη δυναμικότητα υγροποίησης στην Νταμιέττα. Ελέγχει το 35% της δυναμικότητας στο Ίντκου και το 35% της παραγωγής του “Αφροδίτη”. Θα είναι, δηλαδή, και πωλητής και αγοραστής του κυπριακού αερίου κερδίζοντας και από τα δύο.

Και η Λευκωσία τι ακριβώς θα κερδίσει; Μα την πλειοψηφία των εσόδων από την πώληση του αερίου, θα απαντούσε κάποιος σκεπτόμενος λογικά. Η απάντηση, ίσως, να είναι λίγο πιο πολύπλοκη. Εκτός από το να κερδίσει διπλά από την όποια συμφωνία, η Shell ηγείται μαζί με τη Noble και την Delek των προσπαθειών αναδιαπραγμάτευσης της Συμφωνίας του 2008, απαιτώντας να αντιστραφούν υπέρ της κοινοπραξίας τα αρχικά ποσοστά κατανομής κέρδους από τις πωλήσεις αερίου. Η Συμφωνία του 2008 μπορεί να είχε πολλά στραβά, αλλά είχε και ένα μεγάλο καλό: έδινε περίπου το 65% των εσόδων από τα καθαρά κέρδη που θα προέκυπταν στη Λευκωσία και μάλιστα από το πρώτο cent.

Λόγω της νηνεμίας που επικράτησε στη Λευκωσία μετά το 2015, οι εταιρείες έχουν πλέον κολλήσει τη Λευκωσία με την πλάτη στον τοίχο, απαιτώντας αντιστροφή των ποσοστών κατανομής επί των προβλεπόμενων κερδών, έτσι ώστε το κρατικό μερίδιο να μειωθεί στο 35%. Αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό από την οποιαδήποτε κυπριακή κυβέρνηση.

Η κλεψύδρα πλέον, όμως, έχει αρχίσει να αδειάζει και να μην αμφιβάλλει κανείς ότι οι Noble και Delek προτιμούν να γεμίσουν τα 7/10 και του Ιντκού με το δικό τους αέριο από το Ισραήλ, περιορίζοντας δραματικά την κυπριακή συμμετοχή στο δεύτερο αιγυπτιακό τερματικό. Μια, κατά το δυνατόν, ισομερής ανακατανομή των ποσοστών καταμερισμού εσόδων που θα δίνει στη Λευκωσία τον πλήρη έλεγχο της εκτέλεσης του συμβολαίου και της τήρησης των χρονοδιαγραμμάτων του θα μπορούσε να περιγράψει το πλαίσιο ενός έντιμου και αμοιβαίως αποδεκτού συμβιβασμού, ο οποίος ωστόσο φαίνεται να αργεί.

Επαναδιαπραγμάτευση

Οι διαπραγματεύσεις που θα έπρεπε να έχουν ολοκληρωθεί έως τα τέλη του 2018 δεν φαίνεται να έχουν ακόμη ξεκινήσει. Η κυβέρνηση Αναστασιάδη γνωρίζει ότι, μόνο εάν υπάρξει συμφωνία επί της αναδιαπραγμάτευσης του συμβολαίου του 2008, θα υπάρξει τελική εμπορική συμφωνία πώλησης του αερίου προς το τερματικό του Ίντκου και μόνο τότε θα έχει αξία η Διακυβερνητική που υπογράφηκε.

Την ίδια ώρα, ωστόσο, που αντιμετωπίζει αυτές τις περιπλοκές, έχει επανέλθει στο προσκήνιο η διεκδίκηση του Ισραήλ ενός αδιευκρίνιστου ποσοστού επί των αποθεμάτων του “Αφροδίτη”, που χρονίζει από το 2013 και μπορεί να καθυστερήσει ακόμη περισσότερο την εξέλιξη της όλης διαπραγμάτευσης. Ούτε αναφορικά με το συγκεκριμένο φαίνεται να έχει σημειωθεί πρόοδος.

Η αναδιαπραγμάτευση του συμβολαίου Λευκωσίας-εταιρειών είχε καταστεί αναπόφευκτη -αν όχι επιβεβλημένη- μετά από πολυετείς καθυστερήσεις στην πορεία ανάπτυξης του πεδίου, για τις οποίες ευθύνονται η κυβέρνηση Χριστόφια και πρωτίστως οι κυβερνήσεις Αναστασιάδη. Το “Αφροδίτη” ανακαλύφθηκε το 2011, πιστοποιήθηκε το 2013 και στην καλύτερη περίπτωση θα παράξει αέριο το 2023. Το “Ταμάρ” ανακαλύφθηκε το 2009 και παρήγαγε αέριο το 2013. Το “Ζορ” ανακαλύφθηκε το 2015 και στα τέλη του 2017 ξεκίνησε η παραγωγή του.

Ο χρόνος που διαθέτει η Λευκωσία είναι περιορισμένος και αυτό λειτουργεί επιβαρυντικά για την ίδια. Η Αίγυπτος γίνεται ξανά εξαγωγική χώρα αερίου πολύ πιο γρήγορα από ό,τι αρχικά προβλεπόταν. Μια ακόμη μεγάλη ανακάλυψη στην ΑΟΖ της και ίσως να χαθεί εντελώς και η επιλογή εξαγωγών προς το Ίντκου. Κάτι τέτοιο δεν συμφέρει κανένα πλην της Τουρκίας. Η μη εξαγωγή κυπριακού αερίου προς το Ίντκου θα σημαίνει μη εκμετάλλευση του πεδίου «Αφροδίτη», αυτό-αχρήστευση ενός από τα ελάχιστα συγκριτικά πλεονεκτήματα ισχύος της Κυπριακής Δημοκρατίας έναντι της Τουρκίας, όσο αυτό βέβαια δεν θυσιάζεται βορά σε ένα νέο σχέδιο λύσης τύπου Ανάν.

Η μη εξαγωγή κυπριακού αερίου προς το Ίντκου θα περιορίσει τον φιλόδοξο διαμετακομιστικό ρόλο που θέλει να διαδραματίσει ξανά η Αίγυπτος για την ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ, καθιστώντας τον ρόλο αυτό εξαρτώμενο αποκλειστικά από τις εξαγωγές του Ισραήλ, κάτι που θα απονευρώσει τη δυναμική των τριμερών συνεργασιών. Τέλος, η μη εξαγωγή κυπριακού αερίου προς το Ίντκου μπορεί να ξαναστρέψει το Ισραήλ προς τη μελέτη εξαγωγικών επιλογών προς την Τουρκία, από τις οποίες δεν έχει να επωφεληθεί η ΕΕ. Ο λόγος είναι πως οι ποσότητες αυτές θα καταναλωθούν σχεδόν εξ ολοκλήρου από την εσωτερική τουρκική αγορά. Η κλεψύδρα αδειάζει.