Μην βιαστούμε να θάψουμε τον καπιταλισμό

Η γνωστή για την αντισυστημική σκέψη της Τζούντιθ Μπάτλερ, εξαιρετική συγγραφέας και ακαδημαϊκός, έγραψε πρόσφατα ένα άρθρο στο Verso, που αναδημοσίευσε σε μετάφραση η Εφημερίδα των Συντακτών, με θέμα τα όρια του καπιταλισμού λόγω της κρίσης του κορονοϊού διεθνώς. Επικεντρώνεται κυρίως στο ζήτημα της κατάστασης στην δημόσια υγεία των ΗΠΑ με τα κρούσματα και τους θανάτους, εν όψει εκλογών, αλλά εδώ θέλω να ασχοληθώ με την αμιγώς κοινωνιολογική της τοποθέτηση.

Aν ακολουθήσουμε το νήμα της σκέψης της θα μπούμε αναγκαστικά σε μια κάπως βαθύτερη αξιωματική θέση. Και θα αναδείξουμε το αυτονόητο μηχανικό δεδομένο που προσπερνάει, μάλλον άθελα της, η συγγραφέας: το ότι ο καπιταλισμός ζει και αναπαράγεται, ”τρακάροντας” με τα όρια του.

Όρια συνεχώς μετατοπιζόμενα από την χωροχρονική δυναμική του κεφαλαίου που επίμονα, σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, ύφεσης, προσφοράς και ζήτησης όπως τώρα, ζητάει όλο και περισσότερο χώρο, όλο και περισσότερο χρόνο, δηλαδή νέες επικράτειες πιθανού κέρδους (και ειδικά τώρα με την υπερσυνδεσιμότητα του διαδικτύου και τις απεδαφικοποιημένες ψηφιακές ροές αναπαραγωγής του μοχλευμένου χρήματος).

Το όριο του καπιταλισμού

Ως όριο του καπιταλισμού ορίζεται πλέον, όχι το γενικό τοπίο στασιμότητας που περιγράφει η Μπάτλερ, αλλά εκείνο το συνεχώς μετατοπιζόμενο σημειολογικό όριο απόφραξης των εγγενών αδυναμιών του συστήματος, των εκροών των σημαινόντων του σε όλο το φάσμα τους και σε όλες τις νόρμες τους, που δομούνται δεκαετίες τώρα και αναδιαρθρώνουν τον καπιταλισμό.

Το όριο που βλέπει η Μπάτλερ συνδέεται και με την τραμπική άσκηση εξουσίας στις ΗΠΑ, ενώ εναποθέτει δε κάποιες ελπίδες της στην εκλογή Σαντερς. Η ένσταση μου είναι ότι πρέπει να δούμε την χωροχρονική ηγεμονία της Αμερικής ως αιτία εξουσιαστικής πρόσμειξης με τον καπιταλισμό. Άλλωστε το είχε επεξεργαστεί έμμεσα η ίδια ως φαινόμενο, σε κάποια εξαιρετικά σημεία του βιβλίου της “Η Ψυχική ζωή της Εξουσίας” (εκδόσεις Πλέθρον).

Με την κρίση της πανδημίας σήμερα παίρνει σάρκα και οστά η εκδοχή της ανοριοθέτητης, ντελεζιανής γραμμομοριακής φύσης του κεφαλαίου, που η κρατική εξουσία προστατεύει ακόμα μια φορά τις ροές του, με τις εκδόσεις χρήματος από κυβερνήσεις και κεντρικές τράπεζες. Φρονώ ότι πρόκειται για μια ιστορική στιγμή υπερεγωτικής προσταγής του καπιταλισμού στο εν δυνάμει αδρανές/λιμνάζον κεφάλαιο, καθώς καίγεται μέρος από το υφιστάμενο ενεργητικό χρήμα/παραγωγικό κεφάλαιο, του οποίου έσχατο καταφύγιο είναι το κρατικό μονοπώλιο της βιοπολιτικής.

Κρίση αναδιάρθρωσης

Ζούμε περισσότερο την προσομοίωση μιας κρίσης αναδιάρθρωσης και λιγότερο μια διελκυστίνδα ορίων συσσώρευσης. Η Μπάτλερ σωστά ξεδιπλώνει την ανησυχία της για την οριακή “ροπή” της κρίσης, μόνο που δεν πρόκειται για οριακό φαινόμενο, αλλά για περιοριστική τάση, για αναδιάρθρωση καπιταλιστικών νορμών, για μια ακόμη ιογενή και σχεσιακή αποσυσχέτιση εργασίας/κεφαλαίου και κέρδους/μισθού.

Ο κορονοιός είναι η μικροφυσική παθογένεια που έκανε τον καπιταλισμό να επιστρατεύσει τον θάνατο ως “αντι-οιδιπόδειο” και αντι-συστημικό στοιχείο αναδιάρθρωσης, για να προσκαλέσει το γνωστό από παλιά κεϋνσιανό κράτος, με το εξουθενωμένο δημόσιο αλλά και με την πρόθυμη πάντα ανταπόκριση της πατερναλιστικής παρέμβασης, ως έσχατο καταφύγιο επιβίωσης.

Η δε κρατική εξουσία καλείται να είναι αποτελεσματική στον εγκλεισμό του καταναλωτικού υποκειμένου, μέχρι το σύστημα να δομήσει το νέο φθηνό παραγωγικό υποκείμενο. Μέχρι η εξουσία να απομοχλεύσει χρέη και να φτιάξει τον επόμενο homo debitor, με όρους ισχυρής πειθάρχησης και κοινωνικής μηχανικής.