Μισό αιώνα πίσω γυρίζουν την κοινωνική ασφάλιση

Τα τελευταία τριάντα χρόνια σε διεθνές και σε ευρωπαϊκό επίπεδο εφαρμόστηκαν στα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης, όπως προκύπτει εκ του αποτελέσματος, πολιτικές που διακήρυσσαν ότι ασκούνται για να διασφαλίσουν την μακροχρόνια χρηματο-οικονομική τους ισορροπία. Όμως, οι ασκούμενες πολιτικές διασφάλισης της μακροχρόνιας χρηματο-οικονομικής ισορροπίας των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης, εστιάστηκαν κυρίως στη σταδιακή χρηματοδοτική απόσυρση του κράτους από την κοινωνική ασφάλιση, καθώς και στην μείωση των μελλοντικών συνταξιοδοτικών παροχών, ώστε να περιοριστεί η επίδραση των αντίστοιχων δαπανών στο δημόσιο χρέος και γενικότερα στα δημόσια οικονομικά των χωρών.

Στις συνθήκες αυτές, κατά την διάρκεια των τελευταίων τριών δεκαετιών, επιχειρήθηκε, μεταξύ των άλλων, η δαιμονοποίηση της κοινωνικής ασφάλισης με την επιλογή της σύγχυσης και της μη αποσαφήνισης του δημόσιου χρέους και του κοινωνικού χρέους. Κι’ αυτό γιατί το κύριο μέρος του δημόσιου χρέους αποτελείται από το χρέος όλων των δημόσιων φορέων και οργανισμών (φορείς κεντρικής διοίκησης-κράτος), περιφερειακοί και τοπικοί φορείς, δημόσιοι οργανισμοί και όχι από το χρέος της κοινωνικής ασφάλισης.

Για παράδειγμα στις αρχές του 2022 το δημόσιο χρέος στην Γαλλία ήταν 2.901 δις ευρώ (114% ΑΕΠ), αντιπροσωπεύοντας το 79% του συνόλου, έναντι μόλις 8,6% του συνόλου της κοινωνικής ασφάλισης (Nicolas da Silva, Alternatives Economiques, 16/9/2022). To ίδιο και στην Ελλάδα, η στρατηγική των δανειστών που υλοποιήθηκε με την εφαρμογή των τριών μνημονίων κατά την απελθούσα δεκαετία, με τη σταδιακή χρηματοδοτική απόσυρση του κράτους από το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης ως χρηματοδότη και εγγυητή και με την μείωση (65 δισ. ευρώ-45% από 2010 μέχρι 2019) των συνταξιοδοτικών παροχών, βασίστηκε, εν πολλοίς, στο επίπεδο του δημόσιου χρέους (133% του ΑΕΠ το 2009) στο οποίο το κοινωνικό χρέος αντιπροσώπευε μόλις το 9,5%.

Επιπλέον, η στρατηγική αυτή της μακροπρόθεσμης επιδείνωσης του βιοτικού επιπέδου των συνταξιούχων στην Ελλάδα, την Γαλλία, την Γερμανία και τα άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ-27 επεκτάθηκε, με την επίκληση των δημογραφικών προκλήσεων, στην ανατροπή του θεσμικού πλαισίου και του χαρακτήρα του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης με την μετάβαση από την κοινωνική ασφάλιση στην κοινωνική προστασία, από την κοινωνική αλληλεγγύη στην ατομική ευθύνη, από τον δημόσιο σύστημα αναδιανεμητικού χαρακτήρα με καθορισμένες παροχές στον περιορισμό του δημοσίου με ιδιωτικούς κεφαλαιοποιητικούς όρους λειτουργίας με ατομικές παροχές.

Παράλληλα, η στρατηγική αυτή επεκτάθηκε και στην μετάβαση από το τριμερές χρηματοδοτικό σχήμα με τη συμμετοχή του κράτους στο διμερές χρηματοδοτικό σχήμα με περιορισμένη συμμετοχή του κράτους, από την εξασφάλιση της ευημερίας στην εξασφάλιση ελαχίστων επιπέδων διαβίωσης, από την οικονομική βιωσιμότητα και την κοινωνική αποτελεσματικότητα στην οικονομική βιωσιμότητα και την κοινωνική αναποτελεσματικότητα.

Μισό αιώνα πίσω…  

Στις συνθήκες αυτές του πολυεπίπεδου περιορισμού της κοινωνικής ασφάλισης στα κράτη-μέλη της ΕΕ-27, εκτιμάται η περαιτέρω διεύρυνση των κοινωνικών, των έμφυλων και των οικονομικών ανισοτήτων, σε βαθμό που η μακροπρόθεσμη προοπτική του συνταξιοδοτικού συστήματος να συνυπάρχει θεσμοποιημένα με σοβαρές και πολλαπλές ανισότητες και επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου των συνταξιούχων.

Στην κατεύθυνση αυτή της εξοικονόμησης πόρων από το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης επιλέγει να προσανατολισθεί, παρά τις πολιτικές και κοινοβουλευτικές δυσκολίες καθώς και τις κοινωνικές αντιδράσεις που αντιμετωπίζει, η κυβέρνηση του Εμμανουέλ Μακρόν, προκειμένου να μειωθεί στην Γαλλία το δημόσιο έλλειμμα κάτω από το 3% του ΑΕΠ το 2027, σύμφωνα με την δέσμευση (Ιούλιος 2022) της χώρας προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή με το πρόγραμμα σταθερότητας και ανάπτυξης στο οποίο δεσπόζει η μείωση των δημόσιων δαπανών.

Σ’ αυτή ακριβώς την δημοσιονομική διάσταση, όπως κατά το παρελθόν, φαίνεται ότι θα περιορίσει η κυβέρνηση του Μακρόν τον δημόσιο διάλογο που άρχισε στις 19/9/2022 με τις πολιτικές δυνάμεις, τους κοινωνικούς και τους εργοδοτικούς φορείς στην Γαλλία, με αναμενόμενο αποτέλεσμα την υπονόμευση της σημασίας και της ουσίας ενός δημοκρατικού διαλόγου για το μέλλον της κοινωνικής ασφάλισης, το επίπεδο των συντάξεων και το βιοτικό επίπεδο των συνταξιούχων.

Το συνταξιοδοτικό στην Γαλλία

Από την άποψη αυτή είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με την αναλογιστική μελέτη του Συμβουλίου Προσανατολισμού των Συντάξεων (Ανεξάρτητος δημόσιος οργανισμός μελέτης της κοινωνικής ασφάλισης), το βιοτικό επίπεδο των συνταξιούχων (σήμερα είναι ισοδύναμο ή ελαφρώς υψηλότερο με αυτό του γενικού πληθυσμού) εκτιμάται σε όλα τα σχετικά σενάρια της μελέτης ότι το 2040 θα είναι χαμηλότερο από 5% μέχρι 10% και το 2070 θα είναι χαμηλότερο από 13% μέχρι 25% από αυτό του γενικού πληθυσμού, επιστρέφοντας σε συγκρίσιμα επίπεδα με εκείνα της δεκαετίας του 1980 (Jean-Christophe Catalon, Alternatives Economiques, 15/9/22).

Αντίθετα, η συνταξιοδοτική δαπάνη στην Γαλλία, σύμφωνα με την έρευνα του Ageing Working Group (AWG, 2021) εκτιμάται ότι, χωρίς καμία παρέμβαση στο υπάρχον συνταξιοδοτικό σύστημα, θα μειωθεί από 14,8% του ΑΕΠ το 2020 σε 12,6% του ΑΕΠ το 2070, το οποίο αντιστοιχεί με τον μέσο όρο περίπου της ΕΕ-27. Παράλληλα, σε αντίστοιχη κατεύθυνση προσανατολίζεται η συνταξιοδοτική δαπάνη (κύρια και επικουρική ασφάλιση) στην Ελλάδα, αφού από 15,6% του ΑΕΠ το 2019, εκτιμάται ότι θα μειωθεί σε 12% του ΑΕΠ το 2070.

Όμως, η σημαντική αυτή μείωση της συνταξιοδοτικής δαπάνης στην Ελλάδα συνοδεύεται, σύμφωνα με την μελέτη του Ageing Working Group (2021), από την διατήρηση του ονομαστικού επιπέδου της μέσης μηνιαίας κύριας σύνταξης από 930 ευρώ μεικτά (740 ευρώ η μέση κύρια και 190 ευρώ η μέση επικουρική σύνταξη) σήμερα, σε 950 ευρώ μεικτά (730 ευρώ η μέση κύρια και 220 ευρώ η μέση επικουρική σύνταξη) το 2070.

Κι αυτό γιατί η σημαντική μείωση της συνταξιοδοτικής δαπάνης οφείλεται στην εκτίμηση ότι μακροπρόθεσμα ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ και του μέσου μισθού θα είναι υψηλότερος από αυτόν του πληθωρισμού και των συντάξεων. Έτσι, σε πραγματικούς όρους θα υπονομευτεί μακροπρόθεσμα το επίπεδο και η αγοραστική δύναμη των συντάξεων και ως εκ τούτου το βιοτικό επίπεδο των μελλοντικών συνταξιούχων στην Ελλάδα.