Μπορεί η Ευρώπη να κρατήσει φώτα αναμμένα χωρίς τον Πούτιν;

Αν κάποιος θέλει να φτιάξει μια εξίσωση με την οποία θα λύνει την ενεργειακή κρίση που διανύουμε, αναλαμβάνει πολύ δύσκολο έργο, γιατί πρέπει να κατανείμει 20 κύριες μεταβλητές άλλες τόσες δευτερεύουσες και να συνυπολογίσει τον αστάθμητο παράγοντα “U”. Μπορεί να ακούγεται ακατόρθωτο, αλλά πολλά ερωτήματα απαντώνται καθημερινά από οικονομετρικά μοντέλα, για τα οποία εταιρίες πληρώνουν ακριβά και κρατούν οι ίδιες στο συρτάρι τους. Σπάνια γίνονται αντικείμενο δημόσιας συζήτησης, όμως πρόσφατα εστιάζουν στο πρόσωπο του Πούτιν.

Το ερώτημα που απασχολεί ερευνητικές ομάδες είναι το εξής: «Μπορεί η Ευρώπη να κρατήσει τα φώτα αναμμένα χωρίς τον Πούτιν»; Η άποψή μου είναι όχι. Τουλάχιστον στην παρούσα φάση, καθώς και για τα επόμενα 7-8 χρόνια οι ενεργειακές κρίσεις θα κλυδωνίζουν τις Αγορές. Αυτό που μόλις έγραψα μπορεί να αρέσει στους φιλορώσους και να προκαλεί δυσανεξία στους φιλοαμερικανούς, αλλά ο οικονομολόγος οφείλει να αποβάλλει τοξικές ουσίες από τις μελέτες του.

Τότε θα δει ότι με τα σημερινά δεδομένα είναι ανέφικτη η ενεργειακή απεξάρτηση της Ευρώπης από την Ρωσία του Πούτιν. Μπαίνει, λοιπόν, το ερώτημα: Για ποιο λόγο οι Ευρωπαίοι πρέπει να απεξαρτηθούμε από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο της Ρωσίας; Μας έκανε ο Πούτιν κάτι χειρότερο από τους ανταγωνιστές του, έτσι ώστε να τον τιμωρήσουμε με αποκλεισμό; Και εάν απεξαρτηθούμε από τον Πούτιν, μήπως εξαρτηθούμε από κάποιον χειρότερο;

Το καλοκαίρι του 2020 είχα δημοσιεύσει στο SLpress.gr άρθρο με τίτλο Gazmageddon! Τουτέστιν αρμαγεδδώνας στο φυσικό αέριο! H ανάγνωσή του σε μια εποχή που η τιμή του φυσικού αερίου και του πετρελαίου βρισκόταν στα τάρταρα, είχε προκαλέσει ειρωνικά σχόλια. Το 2021 ξέσπασε ενεργειακή κρίση. Πώς διαμορφώθηκε η κατάσταση και πού πάει το αρμαγεδδωνικό σκηνικό που θυμίζει ταινία του Χόλυγουντ;

Θα αφαιρέσω από την εξίσωση της ενεργειακής κρίσης στην Ευρώπη πολλές μεταβλητές και θα αφήσω κάποιες που αξίζουν την προσοχή μας. Η πιο σημαντική αλλαγή που έγινε φέτος είναι η μεταβλητή “γεωπολιτικά ασφάλιστρα”! Παλιότερα, η επίθεση στις εγκαταστάσεις της Aramco από αντάρτες Χούθι είχε προκαλέσει την διακοπή του 5% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου. Οι περισσότεροι περίμεναν τότε γενικευμένη περιφερειακή σύρραξη στον Kόλπο. Αντίστοιχα γεγονότα, όπως η επίθεση-δολοφονία του Ιρανού Σολεϊμανί, εμφάνισε εκ νέου σενάρια πολέμου.

Παρά την σοβαρότητά τους, τα δύο αυτά γεγονότα δεν μπορούσαν να οδηγήσουν σε πόλεμο. Το ίδιο και οι επιθέσεις των Ιρανών σε ευρωπαϊκά τάνκερ. Είχα εξηγήσει τότε ότι τέτοια γεγονότα δεν είχαν το ειδικό βάρος για να πυροδοτήσουν αρνητικές οικονομικές εξελίξεις. Είχαν προκαλέσει μόνο πολιτικές αντιδράσεις. Μάλιστα, επί προεδρίας Μπάιντεν, υπό ορισμένες συνθήκες το Ιράν από εχθρός των ΗΠΑ μπορεί να καταστεί εργαλείο διαχείρισης των τιμών πετρελαίου και πόλος εξουδετέρωσης της Ρωσίας. Παρότι αυτό εξακολουθεί να μοιάζει τρελό, η επαναφορά στην παγκόσμια αγορά 1.000.000 βαρελιών πετρελαίου την ημέρα που χρειάζονται οι ΗΠΑ, μπορεί να επιτευχθεί αν αρθούν οι κυρώσεις που έχουν επιβληθεί στο Ιράν.

Γεωπολιτικά ασφάλιστρα

Από το 2020 έως σήμερα, έχουν αλλάξει πολλά με αποτέλεσμα οι κρίσεις να έχουν αποκτήσει μεγαλύτερο ειδικό βάρος. Σήμερα έχει προκύψει ισχυρότατη ταλάντωση της μεταβλητότητας σχεδόν σε όλους τους δείκτες. Τόσο στους μακροοικονομικούς όσο και στους δείκτες των τιμών των προϊόντων. Αν η δολοφονία του Σολεϊμανί συνέβαινε σήμερα, θα είχε μεγαλύτερες συνέπειες από ό,τι τότε. Σήμερα ο φόβος που δημιουργεί η απειλή πολέμου προστέθηκε στο φοβικό περιβάλλον που έχει δημιουργήσει η πανδημία την τελευταία διετία.

Η κρίση στην Ουρανία το 2014 ελάχιστη επίδραση είχε στις αγορές τότε. Και παρά το γεγονός ότι η αγορά ενέργειας εκείνη τη χρονιά υπέστη κραχ, η παγκόσμια οικονομία συνέχισε να κινείται στα πλαίσια της ανάπτυξης. Αντίθετα, η πρόσφατη κρίση κλυδωνίζει τον πλανήτη. Η συγκέντρωση στρατευμάτων στα ρωσο-ουκρανικά σύνορα έχει ήδη δημιουργήσει τεράστιες ταλαντώσεις στις τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου.

Η τεκμαρτή μεταβλητότητα των ενδοημερήσιων συνεδριάσεων στις χρηματαγορές παρουσιάζει απίστευτα διευρυμένη ταλάντωση. Με κλασικότερο παράδειγμα την διακύμανση της τιμής του βαρελιού Brent την περασμένη Παρασκευή, που από τα 90,3$ σκαρφάλωσε μέσα σε δύο ώρες στα 95,5$, ακολούθως έπεσε στα 93,9$ ξανανέβηκε στα 95,5 για να κλείσει τελικά στα 94,6.

Ο παράγοντας που δημιουργεί τέτοιες ταλαντώσεις είναι η κατακόρυφη αύξηση των γεωπολιτικών ασφαλίστρων. Η τελευταία φορά που οι ΗΠΑ χτυπήθηκαν από πανδημία ήταν το 1918 με την ισπανική γρίπη, η οποία δεν νικήθηκε ποτέ παρά τα δρακόντεια μέτρα της εποχής. Την περίοδο 1918-1920 στις ΗΠΑ πέθαναν περισσότεροι από το σύνολο των Αμερικανών νεκρών αθροιστικά, στον Α’ και Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στους πολέμους της Κορέας και του Βιεντάμ. Φυσικά, άλλες οι δυνατότητες της ιατρικής το 1918 κι άλλες σήμερα. Ή τουλάχιστον αυτό θέλω να πιστεύω. Άλλωστε το κραχ του 1929, συνέβη κάπως ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία, διότι είχε προηγηθεί αυτή η εκατόμβη νεκρών.

Χωρίς τον Πούτιν

Άλλο στοιχείο που λειτουργεί αθροιστικά με την πανδημία και τα lockdowns που γονάτισαν την παγκόσμια οικονομία, είναι αυτό που βάζει φωτιά στα γεωπολιτικά ασφάλιστρα. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και παρά τον μακροχρόνιο Ψυχρό Πόλεμο, η Δύση πέτυχε να περάσει για πρώτη φορά στην ιστορία της, μια περίοδο 75 ετών ειρήνης, σπάνια στην ιστορία της. Τουλάχιστον μέχρι την προσάρτηση της Κριμαίας. Η σημερινή ένταση έχει κοινό παράγοντα τον Μπάϊντεν! Τότε αντιπρόεδρος, σήμερα πρόεδρος. Ενδιάμεσα, η φωτιά της Ουκρανίας είχε φανεί ότι ελεγχόταν απόλυτα.

Καταλήγοντας, πρέπει να στρέψουμε την προσοχή στους δύο νέους παράγοντες που χειραγωγούν τις αγορές συν ένα τρίτο. Στην απειλή γενικευμένου πολέμου στην Ευρώπη μετά από 75 χρόνια ειρήνης και στα πολύ αυξημένα ασφάλιστρα φόβου (fear premioums), τα οποία τείνουν να γίνουν ανεξέλεγκτα, εξαιτίας του διπλού φόβου που προκαλεί ο ιός και το αιματοκύλισμα.

Ο τρίτος παράγοντας είναι καθαρά πολιτικός και έχει σχέση με την αμερικανική οικονομία. Κάθε φορά που η τιμή της αμόλυβδης ανεβαίνει μεσοσταθμικά κατά 1 σεντ στις αντλίες, τότε η οικονομία των ΗΠΑ χάνει συνολικά περίπου ένα δισ. δολάρια ετησίως. Υπό τις παρούσες συνθήκες, τόσο η κυβέρνηση Τραμπ, όσο και η κυβέρνηση Μπάιντεν θα ήθελαν το βαρέλι σε ένα επίπεδο 62-72$. Οτιδήποτε κάτω ή πάνω από αυτό το εύρος δημιουργεί προβλήματα στις ΗΠΑ.

Πετρέλαιο και εκλογές

Οι αρνητικές τιμές του 2020 ήταν η αιτία που έχασε τις εκλογές ο Τραμπ. Το επίπεδο των 95$ θα είναι η αιτία που θα χάσει τις ενδιάμεσες εκλογές ο Μπάιντεν. Οπότε πρέπει να βρεθεί τρόπος ώστε να προκληθεί ένα σοκ στις αγορές και να πέσει η τιμή περίπου 30 δολάρια το βαρέλι. Αυτό μπορεί να συμβεί με δύο τρόπους: Είτε με νέο lockdown που θα ρίξει την ζήτηση του πετρελαίου, είτε με γενικευμένο πόλεμο που θα εκτινάξει αναγκαστικά την παραγωγή!

Αναφερόμενος στην ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από την Ρωσία, άφησα απ’ έξω τον μηχανοδηγό της ΕΕ, τη Γερμανία! Ο πρώην καγκελάριος Γκέρχαρντ Σρέντερ εργάζεται από το 2005 στον ρωσικό κολοσσό Rosneft και από το 2012 και μετά είναι πρόεδρός της (αναλυτικά στοιχεία εδώ). Η Μέρκελ, που νίκησε μετά από προεκλογικό σφάλμα του Σρέντερ την τελευταία στιγμή, φάνηκε να πετυχαίνει το δύσκολο έργο της κατασκευής του αγωγού Nord Stream 2, ο οποίος αποπερατώθηκε στην θητεία της και θα μετέφερε άλλα 55bcm που μαζί με τον Nord Stream I θα είχαν συνολική δυνατότητα μεταφοράς ετησίως 110bcm.

Και ενώ θα περίμενε κανείς ότι ο Σολτς, μαζί με τον Σρέντερ, θα προωθούσαν πιο εύκολα την γερμανο-ρωσική συνεργασία, με το που ανέλαβε ο Σολτς, ο αγωγός μπήκε στον πάγο! Δεν είναι περίεργο που σταματά ένα έργο, για το οποίο πάλεψε ο επίσης σοσιαλδημοκράτης Σρέντερ, σε μια περίοδο που το Κογκρέσο είχε πάρει απόφαση να μην μπουν κυρώσεις σε κανέναν για το έργο αυτό; Ποια είναι η παράμετρος εκείνη που μας διαφεύγει από την γερμανική πλευρά; Ουδέποτε το ζήτημα έχει αναλυθεί και αποτελεί το μυστικό του βαθέως γερμανικού κράτους.