Ο αφανής προστατευτισμός και οι κραυγαλέοι δασμοί του Τραμπ

Στα πλαίσια της επικριτικής τους θεώρησης προσθέτουν ότι ο προστατευτισμός συνεπάγεται αναδιανομή του εθνικού εισοδήματος από τους καταναλωτές και τους μη προστατευμένους παραγωγικούς τομείς της οικονομίας στους προστατευμένους τομείς, οι οποίοι συνήθως είναι φθίνουσες μη ανταγωνιστικές βιομηχανίες με αρνητικές επιπτώσεις για την ανταγωνιστικότητα όλων των υπόλοιπων που είναι εξαρτημένες από τις τελευταίες.

Αυτό σημαίνει ότι ο προστατευτισμός, σε αντίθεση με το ελεύθερο εμπόριο του οποίου τα οφέλη διοχετεύονται αδιακρίτως στο σύνολο των κοινωνικών ομάδων, εξυπηρετεί τα συμφέροντα των προστατευόμενων παραγωγών σε βάρος των καταναλωτών, για τους οποίους αυξάνεται το κόστος λόγω της απώλειας επιλογής μεταξύ ανταγωνιστικών προϊόντων.

Επιπρόσθετα, αμφισβητούν το επιχείρημα ότι ο ανταγωνισμός από τις λιγότερο αναπτυγμένες οικονομίες με χαμηλά ημερομίσθια στα πλαίσια των ανοιχτών αγορών επιφέρει μείωση των ημερομισθίων, αυξανόμενη ανισότητα των μισθών και ανεργία στις εκβιομηχανισμένες οικονομίες. Ισχυρίζονται ότι οι τεχνολογικές εξελίξεις και τα εσωτερικά μακροοικονομικά μεγέθη επιφέρουν διαρθρωτικές αλλαγές στο εσωτερικό μιας εκβιομηχανισμένης οικονομίας.

Επίσης, η υιοθέτηση προστατευτικής πολιτικής –όπως αποδεικνύουν τα στατιστικά στοιχεία– δεν αποτελεί συνετή λύση στα προβλήματα των στάσιμων ημερομισθίων, της εργασιακής ανασφάλειας και της ανισότητας του εισοδήματος. Τέλος, η προστατευτική απέναντι στο εμπόριο είναι δυνατόν να προκαλέσει αντίποινα από εμπορικούς εταίρους, με αποτέλεσμα να αναστέλλεται η προσπάθεια αύξησης των κερδών για τη δεδομένη εθνική οικονομία μέσω της περιχαράκωσης της εθνικής αγοράς, αλλά και της εκμετάλλευσης των ανοιχτών στο ελεύθερο εμπόριο ξένων αγορών στις οποίες προωθούν τα εξαγώγιμα προϊόντα τους.

Ο αφανής προστατευτισμός

Παρά την ισχυρή θεωρητική τάση της κυρίαρχης οικονομικής θεωρίας υπέρ του ελεύθερου εμπορίου, ο λιγότερος ή περισσότερος, φανερός ή αφανής προστατευτισμός, δεν έλειψε ποτέ, όπως διαπιστώνεται από την ιστορική εξέλιξη της διεθνούς εμπορικής δραστηριότητας τους δύο τελευταίους αιώνες. Ακόμη και σήμερα οι κυβερνήσεις τόσο αναπτυγμένων όσο και αναπτυσσόμενων οικονομιών εξακολουθούν να υιοθετούν στρατηγικές εμπορικού προστατευτισμού, ο οποίος επανέρχεται με νέα προσωπεία για να υποστηρίξει τις βιομηχανίες που χρήζουν αυξημένης προστασίας, λόγω της ιδιαιτερότητάς τους για την εθνική ασφάλεια και οικονομική ανάπτυξη.

Ο λόγος για τον οποίο οι προστατευτικές εμπορικές πολιτικές αποτελούν διαδεδομένο χαρακτηριστικό της παγκόσμιας οικονομίας μπορεί να κατανοηθεί εφόσον αναλογιστεί κανείς ότι κάθε ισχυρή βιομηχανική δύναμη κάποια στιγμή στην ιστορία της εφάρμοσε επιθετική βιομηχανική πολιτική. Δηλαδή, τελικά αναπτύχθηκε υπό καθεστώς προστασίας της εγχώριας αγοράς, προκειμένου με την επιδιωκόμενη εκβιομηχάνισή της να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα της εθνικής οικονομίας και να εδραιώσει τη θέση της στην διεθνή αγορά.

Ακόμη και η Βρετανία, που αναπτύχθηκε υπό καθεστώς ελεύθερου εμπορίου ήδη από τα μέσα του 18ου αιώνα, δεν εγκατέλειψε ποτέ εντελώς τις προστατευτικές πολιτικές, προκειμένου να προστατεύσει την εγχώρια οικονομία της από ανταγωνιστές της. Το ίδιο και η Ιαπωνία τουλάχιστον μέχρι και την τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα. Το ίδιο και η Κίνα ακόμη και σήμερα.

Συμπερασματικά, κάθε κυβέρνηση αφού συνεκτιμήσει το κόστος και τα οφέλη από την εφαρμογή κάθε πολιτικής, χαράσσει την δική της, η οποία συνήθως είναι μίγμα ελεύθερου εμπορίου με προστατευτισμό. Αποτελεί δε συνάρτηση των στόχων της εγχώριας οικονομίας και των συνθηκών που επικρατούν στην παγκόσμια οικονομία.

Η αλληλεπίδραση αυτή μεταξύ εγχώριων και διεθνών οικονομικών παραγόντων έχει επιφέρει ταλαντεύσεις μεταξύ φιλελεύθερου και εμπορικού καθεστώτος εθνικής αυτάρκειας στη διάρκεια των δύο τελευταίων αιώνων. Οι ταλαντεύσεις αυτές στη σύγχρονη ιστορία του διεθνούς εμπορίου, που αποτυπώνονται είτε με τη σταδιακή απελευθέρωση του διεθνούς εμπορίου είτε με την εδραίωση των προστατευτικών πολιτικών, αποτελούν εγγενές χαρακτηριστικό της παγκόσμιας οικονομίας.

Η επικράτηση του ενός ή του άλλου δόγματος στο διεθνές εμπόριο, αποτελεί αποτέλεσμα της πολιτικής βούλησης και ισχύος των κυρίαρχων πολιτικών και οικονομικών  δυνάμεων. Αυτό είναι παγκοίνως γνωστό. Στα μέσα του 19ου αιώνα η Βρετανία (με βάση τη ρικαρντιανή θεωρία του συγκριτικού πλεονεκτήματος) ήταν υπέρμαχος του ελεύθερου εμπορίου, ενώ οι θεωρίες του Γερμανού Φρίντριχ Λιστ θεμελίωναν την θέση υπέρ της εθνικής οικονομίας.

Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η βρετανική σχολή του Καίμπριτζ υποστήριζε τις παρεμβατικές κυβερνητικές πολιτικές στο διεθνές εμπόριο, ενώ η γερμανική σχολή του Κιέλου υποστήριζε το ελεύθερο εμπόριο. Ο λόγος προφανώς αυτής της αλλαγής συνδέεται με την αλλαγή της οικονομικής ισχύος των δύο χωρών.

Πολιτική πίσω από τους δασμούς

Βλέπουμε, συνεπώς, ότι οι δασμοί και οι εμπορικές συμφωνίες είναι πολιτικοποιημένες ενέργειες και θα προκαλούσαν έκπληξη αν δεν εισέρχονταν στο παιχνίδι του διεθνούς καταμερισμού εργασίας, αλλά πρωτίστως του πλανητικού καταμερισμού ισχύος. Τα υψηλά επίπεδα δασμών μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στην πολιτική της ισχύος. Ένα από τα πιο ευλογοφανή επιχειρήματα για την ύπαρξη (ή την αύξηση) των δασμών ήταν πως ίσως υποχρέωναν τις άλλες χώρες να μειώσουν τα δικά τους δασμολογικά επίπεδα.

Τμήμα της παραδοσιακής διαπραγματευτικής διαδικασίας, υπό το καθεστώς των συνθηκών που εμπεριείχαν άνευ όρων τη ρήτρα του πιο ευνοούμενου κράτους, συνεπαγόταν μια αρχική αύξηση των δασμών ως σημείο αφετηρίας για ξεχωριστές διαπραγματεύσεις. Σ’ αυτή τη βάση, ακόμη και τα πιο ισχυρά και παραδοσιακά επιχειρήματα περί ελευθέρου εμπορίου καταρρέουν.

Σήμερα  για ακόμη μια φορά βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την αλλαγή του καθεστώτος ελεύθερου εμπορίου, όπως το γνωρίζουμε μέσω των συμφωνιών της GATT και της ίδρυσης του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Οι μεγάλες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές αναστατώσεις που προκλήθηκαν από την παγκοσμιοποίηση οδηγούν σχεδόν με μαθηματική ακρίβεια στη διαμόρφωση μιας νέας διεθνούς εμπορικής πολιτικής. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι η στροφή προς τον προστατευτισμό μαζικής κλίμακας ήταν το πιο εμφανές στοιχείο της κατάρρευσης της πολιτικής της παγκοσμιοποίησης στην περίοδο του Μεσοπολέμου.

Στην εποχή της ανασφάλειας και της πρόκλησης των νέων αναδυόμενων δυνάμεων (και από τεχνολογικής απόψεως), η κυβέρνηση Τραμπ πιστεύει ότι η θέσπιση εμπορικών φραγμών είναι ο μόνος τρόπος για να δοθεί μια αίσθηση άμεσης ασφάλειας στους εργαζόμενους (καθώς και στους ψηφοφόρους) σε ορισμένους τομείς, ενώ το κόστος είναι ευρέως διαδεδομένο.

Όμως, το κάνει με ασυνάρτητο και ωμό τρόπο, προφανώς θέλοντας να δείξει στις ανερχόμενες πλανητικές δυνάμεις ότι εξακολουθεί να βαστά στο χέρι της το τιμόνι των παγκόσμιων πολιτικών και οικονομικών εξελίξεων, κάτι που προφανώς δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Αλλιώς δεν θα χρησιμοποιούσε το σύνθημα “Make America Great Again”.

Η δεύτερη προεδρία Τραμπ έφερε ένα ποιοτικό άλμα σε αυτή τη συνεχιζόμενη τάση: γενικούς δασμούς στο όνομα της εθνικής ασφάλειας, εμπορικός πόλεμος εναντίον όλων, αποσύνδεση από την Κίνα και ακόμη και αποδέσμευση ή έξοδος των ΗΠΑ από τους μεγάλους διεθνείς οργανισμούς.

Ο βαθμός προστασίας που ακόμη αναζητείται θα πρέπει να ανταποκρίνεται εν μέρει στη θέση των ΗΠΑ στη διεθνή οικονομία, υπολογίζοντας ότι μπορούν να χρησιμοποιηθούν για πολιτικούς εσωτερικούς λόγους χωρίς μεγάλη επιβάρυνση από εξωτερικούς καταναγκασμούς. Αυτό θα φανεί στην πορεία. Συγχρόνως δεν πρέπει ποτέ να φεύγει από το μυαλό μας ότι η επιβολή δασμών κάποιου ύψους στοχεύει στην έναρξη διαπραγμάτευσης μεταξύ των κρατών για εξεύρεση συμβιβασμού.

Ο υπερ-καπιταλισμός του Τραμπ

Οι δασμοί, λοιπόν, χρησιμοποιούνται ως μέσον οικονομικής πολιτικής με στόχο μια διαπραγμάτευση που θα επιτύχει μια “δυναμική κατάσταση ισορροπίας” στο διεθνές εμπόριο. Αυτή πάντοτε θα μπορεί να διαταραχθεί, δεδομένου ότι ο πλανήτης αποτελείται από έθνη που σε τελευταία ανάλυση πάντοτε θα επιχειρούν ή να επεκτείνουν την ισχύ τους, ή να αποτρέψουν την επέκταση της ισχύος των άλλων ή και να επιβιώσουν σε δύσκολες καταστάσεις.

Το καυτό ερώτημα, όμως, είναι τί συνεπάγονται για το κυρίαρχο οικονομικό υπόδειγμα αυτές οι αλλαγές στην εμπορική πολιτική; Νομίζω ότι ο τραμπισμός, ως προς το οικονομικό υπόδειγμα, όχι μόνο παραμένει εντός του προηγουμένου και εν ισχύ υποδείγματος, αλλά υπερακοντίζει πολλές πλευρές του που έχουν σχέση με την κατάργηση όποιων ρυθμίσεων είχαν παραμείνει όρθιες.

Ο καπιταλισμός ως οικονομικό σύστημα συνεχίζει να εξαπλώνεται στα μήκη και στα πλάτη των χωρών του πλανήτη, ανεξαρτήτως μορφής ανάλογα με το επίπεδο ανάπτυξης των διαφόρων χωρών: χρηματοπιστωτικός στις χώρες της Δύσης, βιομηχανικός και νομισματικός στις χώρες της Ανατολικής Ασίας, υβριδικός διαφόρων μορφών στις υπόλοιπες χώρες. Χωρίς αντίπαλο!

Η ατμομηχανή του καπιταλισμού βρίσκεται στις ΗΠΑ. όπου με την εκλογή Τραμπ λαμβάνει τη μορφή ενός υπερ-καπιταλισμού, χωρίς ρυθμίσεις, χωρίς περιορισμούς, χωρίς κεντρική ρύθμιση της παραγωγής χρήματος, με  προσπάθεια αναγνώρισης κεντρικού ρόλου των κρυπτονομισμάτων, με στοιχεία έντονου καουμπόικου   εθνικισμού (υπερακόντιση της ιδιαιτερότητας του αμερικανικού έθνους) και παλαιού μερκαντιλισμού.

Η άμεση συνεργασία με τις εταιρίες Τεχνικής Νοημοσύνης έχει στόχο να παρακαμφθεί η οποιαδήποτε παρέμβαση ηθικού ή πολιτικού χαρακτήρα, προκειμένου να τον ελέγξει ή να τον περιορίσει. Ενός υπερ-καπιταλισμού που συντονίζεται με ισχυρές ακροδεξιές απόψεις, στέλνοντας οτιδήποτε το δημοκρατικοφιλελεύθερο στα χρονοντούλαπα της ιστορίας.