Ο αγνωστικισμός του Economist και το Μανιφέστο του Φιλελευθερισμού

Ο Econοmist γιόρτασε πρόσφατα τα 175 χρόνια του με το αφιέρωμα «Μανιφέστο για την ανανέωση του φιλελευθερισμού». Δυστυχώς, το μανιφέστο είναι απογοητευτικό, τόσο γιατί οι διαπιστώσεις και η ανάλυση της παρακμής του φιλελευθερισμού είναι εκνευριστικά επιφανειακές, όσο και γιατί οι προτάσεις είναι αφελείς, υπερβολικά ιδεαλιστικές και ως εκ τούτου, ύποπτες λαϊκισμού.

Όμως, είναι εξουθενωτικό ένα περιοδικό με τόσο μεγάλη επιρροή στο πεδίο των φιλελεύθερων ιδεών να κρύβεται πίσω από το δάκτυλό του. Κι αυτό, τη στιγμή που διαπιστώνει την ξεδιάντροπη στρέβλωση και εκμετάλλευση του φιλελευθερισμού από τις ελίτ που υπηρετούν χωρίς ηθικές αξίες το κεφάλαιο, και δη το χρηματιστικό, υποβαθμίζοντας και βιάζοντας τη δημοκρατική λειτουργία.

Διάβασα το άρθρο-μανιφέστο, μετά από σύσταση φίλου και με την αγωνία του δημοκράτη που βιώνει την έκπτωση της δημοκρατίας και τη διεύρυνση των ανισοτήτων στην Ευρώπη. Επιπλέον, όμως, το διάβασα και ως δημοκράτης που δεν μπορεί παρά να είναι και φιλελεύθερος, αφού αναγνωρίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα και το δικαίωμα στην ιδιοκτησία.

Απογοητεύτηκα διπλά, γιατί δίπλα στην υποταγή της «σοσιαλδημοκρατίας» στις «αγορές», έρχεται να προστεθεί η διαπίστωση του φιλελεύθερου Econοmist, σύμφωνα με την οποία, «η Ευρώπη και η Αμερική βρίσκονται στα πρόθυρα μιας λαϊκής εξέγερσης εναντίον των φιλελεύθερων ελίτ, που θεωρείται ότι κοιτούν μόνο το όφελός τους και είναι ανίκανες –ή απρόθυμες– να επιλύσουν τα προβλήματα του μέσου πολίτη. Σε άλλα μέρη η 25χρονη πορεία προς τη δημοκρατία και τις ελεύθερες αγορές έχει ανακοπεί, την ώρα που η Κίνα, η οποία σύντομα θα είναι η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, δείχνει πως οι δικτατορίες μπορούν να ακμάσουν».

Εδώ, η έμφαση δεν εντοπίζεται στο γεγονός πως στη Δύση τα μεσαία στρώματα εξεγείρονται κατά του 1% που ελέγχει το 50% του πλούτου, αλλά στο ότι η αυταρχική Κίνα μπορεί να πετύχει και να καταστεί η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου. Στο σημείο αυτό, υποκρύπτεται η ανησυχία πως η δυτική δημοκρατία μπορεί να πάψει να είναι το άλλοθι του συστήματος (του κεφαλαίου και των ελίτ) για να επιβάλλουν την αφαίμαξη των μαζών, κάτι που θα σήμαινε την έναρξη μεγάλων ανατροπών.

Προφανώς και έχει δίκιο ο Econοmist, όταν λέει πως ο φιλελευθερισμός ξεκίνησε ως μια ανήσυχη θεώρηση για την πορεία του κόσμου, πως οι φιλελεύθερες αξίες έχουν συμβάλει στην ευημερία των σύγχρονων κοινωνιών και ότι αποτέλεσαν την πιο ισχυρή μηχανή για δημιουργία ευημερίας σε όλη την Ιστορία.

Διολίσθηση στον νεοφιλελευθερισμό

Αλλά αυτά μέχρι το 1973, γιατί με το τέλος του Breton Woods και την αποδέσμευση του δολαρίου από το χρυσό, οδηγηθήκαμε σε έναν υπερμονεταρισμό, δηλαδή στην ανεξέλεγκτη παραγωγή χρήματος (είχα μείνει στο Μ8 και αγνοώ που έχει φτάσει τώρα ο ορισμός του Μ). Εννοείται πως δεν θα μπορούσε να υπάρξει σήμερα τίποτε πιο δημοκρατικό (διάβαζε και αριστερό) από μια επιστροφή στον καπιταλισμό της δεκαετίας του 1960. Έκτοτε, και το κρύβει αυτό ο Econοmist, άρχισε η τεχνική μεγέθυνση των πάντων, και με την καταλυτική επινόηση νέων χρηματοοικονομικών εργαλείων (πχ δομημένα ομόλογα και παράγωγα) κατασκευάστηκε η παγκόσμια «πυραμίδα της φούσκας», που παράγεται «χρήμα», χωρίς αυτό να ακουμπάει την πραγματική οικονομία.

Τα ασύλληπτα κέρδη της «φούσκας» ήταν αέρας κοπανιστός και γι΄ αυτό επιχειρήθηκε από τη Μάργκαρετ Θάτσερ και τους λοιπούς οπαδούς της η υφαρπαγή της κρατικής περιουσίας μέσω των ιδιωτικοποιήσεων, της κατάλυσης της μικρής ιδιοκτησίας και των μικρών επιχειρήσεων με μια άνευ προηγουμένου συγκέντρωση κεφαλαίου που εγκρίνουν οι δήθεν ρυθμιστικές αρχές.

Έτσι, φθάσαμε στην παγκόσμια «οικονομία του χρέους», όπου και η δημοκρατία κατάντησε ανέκδοτο, καθώς οι πολίτες δεν εμπιστεύονται ούτε τους πολιτικούς, ούτε τους θεσμούς και βιώνουν τη βία και την καταστολή του κράτους, όποτε πάνε να διεκδικήσουν τα αυτονόητα δικαιώματά τους, όπως γίνεται αυτές τις μέρες στη Γαλλία.

Όλη η στρέβλωση του κλασικού φιλελευθερισμού ολοκληρώθηκε με τα ιδεολογήματα και τις συνταγές της νεοφιλελεύθερης υποκουλτούρας, υπό τον μανδύα των δημοκρατικών και ατομικών δικαιωμάτων. Πρόκειται για το μεταμοντέρνο φασισμό που επιβάλλει την ομοιομορφία με τον πολιτικό καθωσπρεπισμό και τον δήθεν πολιτικό πολιτισμό των fake news κ.ο.κ. Στο ίδιο μοτίβο κινείται υποκριτικά ο γερμανικός ordo-liberalismus, ο φιλελευθερισμός της ευταξίας, από το ordo (τάξη) και το liberalismus (φιλελευθερισμός) που σημαίνει τάξη για τους εργαζόμενους και φιλελευθερισμός για το κεφάλαιο.

Αφελείς προτάσεις Econοmist

Διαπιστώνει, λοιπόν, ο Econοmist ότι «το κοινωνικό συμβόλαιο και οι γεωπολιτικές νόρμες που διακρίνουν τις φιλελεύθερες δημοκρατίες και η παγκόσμια τάξη που τις υποστηρίζει, δεν φτιάχτηκαν γι’ αυτόν τον αιώνα. Η γεωγραφία και η τεχνολογία παράγουν νέες συγκεντρώσεις οικονομικής δύναμης, που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν. Ο αναπτυγμένος και ο αναπτυσσόμενος κόσμος χρειάζονται φρέσκιες ιδέες για τον σχεδιασμό καλύτερων κρατών πρόνοιας και φορολογικών συστημάτων. Τα δικαιώματα των πολιτών να μετακινούνται από μια χώρα σε άλλη πρέπει να επανακαθοριστούν».

Και συμπεραίνει: «Οι φιλελεύθερες αξίες παραμένουν ο καλύτερος δρόμος για την ευημερία και την ελευθερία στον 21ο αιώνα. Οι φιλελεύθεροι θα πρέπει να ξυπνήσουν από τον λήθαργο και να βρουν εκ νέου τον μεταρρυθμιστικό ζήλο». Και προτείνει «φιλελευθερισμό για τον λαό”. Ο φιλελευθερισμός πρέπει να μείνει πιστός σε τέσσερις αξίες: «1) Η κοινωνία αποτελεί ένα μέρος συγκρούσεων και έτσι θα συνεχίσει–στο σωστό πολιτικό περιβάλλον, αυτές οι συγκρούσεις παράγουν συναγωνισμό και γόνιμο διάλογο. 2) Η κοινωνία είναι δυναμική. Μπορεί να γίνει καλύτερη και οι φιλελεύθεροι θα πρέπει να εργαστούν προς αυτή τη βελτίωση. 3) Δυσπιστία απέναντι στην εξουσία, κυρίως τη συγκεντρωτική εξουσία. 4) Επιμονή, απέναντι σε κάθε εξουσία, για αστικό σεβασμό προς το άτομο και, άρα, και προς τη σημασία των προσωπικών, πολιτικών και ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων».

Υπό αυτό το πρίσμα, «η οικονομία πρέπει να απελευθερωθεί από την αυξανόμενη δύναμη των επιχειρηματικών μονοπωλίων και των περιορισμών που κρατούν τους ανθρώπους μακριά από ευημερούσες πολιτείες. Χρειάζονται αυξημένη στρατιωτική ισχύ και νέα πνοή στις συμμαχίες». Γι΄ αυτό «ο φιλελευθερισμός χρειάζεται να ξεφύγει από την ταύτισή του με τις ελίτ» και να περιορίσει τους λομπίστες που έχουν αποκτήσει υπερβολικά μεγάλη εξουσία στην πολιτική. Και για να μην ξεχνιόμαστε: Τα τεράστια κέρδη που δημιουργήθηκαν από το ελεύθερο εμπόριο θα πρέπει να διατηρηθούν. Η υπεράσπιση του υπάρχοντος εμπορικού συστήματος αποτελεί ύψιστο στόχο.

Επί της ουσίας

Η ανανέωση του φιλελευθερισμού δεν μπορεί παρά να προέλθει από μια ιδεολογική και θεσμική επίθεση στον νεοφιλελευθερισμό. Αυτό θα κάνει πολύ καλό στη δημοκρατία και, ίσως, επαναφέρει το «πλήθος» στην ενεργό πολιτική, αντί να βγαίνει στους δρόμους να τα σπάει. Η κρίση των αξιών του φιλελευθερισμού αντανακλά την κρίση της δημοκρατίας. Η έκπτωση της δημοκρατίας που διαπιστώνει ο Econοmist δεν έγκειται στην άνοδο του ευρωσκεπτικισμού και των ακροδεξιών, αλλά στην πτώση του κοινωνικού κράτους και στην απαξίωση της δημοκρατικών θεσμών.

Οι ελίτ δεν είναι φιλελεύθερες, αλλά εξουσιαστικές και νεοφιλελεύθερες. Πολιτικά φιλελεύθερη δεν ήταν ποτέ η Δεξιά. Εκμεταλλεύτηκε τον φιλελευθερισμό μόνο στο κομμάτι της εκμετάλλευσης της εργασίας. Πολιτικά φιλελεύθερη ήταν μόνο η μη μαρξιστική και μη κομμουνιστική αριστερά. Η μεγαλύτερη στρέβλωση του ανταγωνισμού είναι η νομισματική πολιτική και ο τρόπος λειτουργίας των τραπεζών. Εκεί βρίσκεται η λύση, καθώς και σε μια σκληρή επαναρρύθμιση των αγορών, που μπορεί να μειώσει τον παγκόσμιο ρυθμό ανάπτυξης, θα τον κάνει πιο πραγματικό και λιγότερο «φούσκα». Ίσως, η μόνη λύση για τη σωτηρία της δημοκρατίας να είναι η σοσιαλιστικοποίηση του φιλελευθερισμού.