Ο εμπορικός πόλεμος του 1930 – ΗΠΑ εναντίον όλων

Η τότε αμερικανική κυβέρνηση του Herbert Hoover υποκύπτει τελικά στις πιέσεις και αποφασίζει να περιορίσει δραστικά τις εμπορικές συναλλαγές της χώρας με τις αγορές του εξωτερικού με μέτρα προστατευτισμού σε μία απεγνωσμένη προσπάθεια να διασώσει την παραπαίουσα αμερικανική βιομηχανία και να αποτρέψει την διάχυση της κρίσης στην πραγματική οικονομία. Στα πλαίσια αυτά προωθεί το Νομοσχέδιο περί Δασμών του 1930, που ψηφίζεται τον Ιούνιο και γίνεται ευρύτερα γνωστό ως Νόμος Smoot-Hawley.

Αν και το νομοσχέδιο αρχικά αντιμετωπίζει μεγάλες επικρίσεις, τελικά υπερψηφίζεται, αυξάνοντας τους δασμούς για περισσότερα από 20.000 είδη σε δυσθεώρητα επίπεδα (60% κατά μέσο όρο), αλλά αντί να αναθερμάνει την οικονομία, την βυθίζει σε δυσανάλογα μεγάλη ύφεση με τραγικές συνέπειες για τους Αμερικανούς πολίτες (πτώση των εισαγωγών κατά 66% και των εξαγωγών κατά 61% το 1931).

Η επιθετική κίνηση οδηγεί τους Βρετανούς να εγκαταλείψουν την ρήτρα του χρυσού τον Σεπτέμβριο του 1931, υποτιμώντας ανταγωνιστικά την στερλίνα κατά 25% και περιχαρακώνοντας ασφυκτικά το αποκαλούμενο σύστημα Αυτοκρατορικής Προτίμησης που ορίζει προνομιακή και εξοργιστικά ευνοϊκή μεταχείριση στις συναλλαγές των αποικιών-μελών της αυτοκρατορίας, αποκλείοντας τους τρίτους.

Ήδη στις 14 και 15 Ιουλίου του 1931, ο Καγκελάριος Heinrich Brüning εγκαταλείπει πρακτικά την ρήτρα του χρυσού στις διεθνείς συναλλαγές με σειρά έκτακτων μέτρων, επιβάλλοντας ασφυκτικό έλεγχο στην κίνηση του συναλλάγματος και αναστέλλοντας την λειτουργία των χρηματιστηριακών ιδρυμάτων.

Στην Ελλάδα ο Νόμος 5456 που ψηφίζεται στις 10 Μαΐου του 1932 από την κυβέρνηση Βενιζέλου, κηρύσσει και επίσημα την πτώχευση του ελληνικού δημοσίου, που την ακολουθεί η πτώχευση της Γερμανίας το φθινόπωρο και η αποδέσμευση του δολαρίου από την ρήτρα του χρυσού τον Απρίλιο του 1933, με αναπόφευκτη πλέον την συνεπακόλουθη υποτίμηση του αμερικανικού νομίσματος κατά 40% από την κυβέρνηση του Franklin Delano Roosevelt.

Η συρρίκνωση του διεθνούς εμπορίου

Η συρρίκνωση του διεθνούς εμπορίου από τον Ιανουάριο του 1929 έως τον Ιούνιο του 1933 σε εκατομμύρια χρυσά δολάρια (1 χρυσό δολάριο ισούται με 10 δολάρια), θα αποτελέσει μία από τις χειρότερες συνέπειες του εμπορικού πολέμου. Από τα 5.352 εκατομμύρια του 1929 θα συρρικνωθεί σε μόλις 1.796 εκατομμύρια στις αρχές του 1933, δηλαδή θα εξανεμισθούν τα δύο τρίτα των διεθνών συναλλαγών. Ενώ η πτώση κατά το 1929 φθάνει το 9,2%, κατά το 1930 με το αμερικανικό νομοσχέδιο περί επιβολής προστατευτικών δασμών εκτοξεύεται στο 32,9%, συνεχίζοντας με εκθετικούς ρυθμούς κατά την επόμενη διετία.

Ο Νόμος Αμοιβαιότητας Δασμών (Reciprocal Act) της νέας κυβέρνησης Roosevelt που ψηφίζεται τον Ιούνιο του 1934 προβλέπει διαπραγματεύσεις μεταξύ των αντισυμβαλλόμενων εταίρων για τον προσδιορισμό των δασμών, επιτρέποντας στον Αμερικανό πρόεδρο να διαπραγματεύεται και να μειώνει τους δασμούς με βάση ένα καθεστώς αμοιβαίων δασμολογικών μειώσεων μεταξύ των εμπορικών εταίρων.

Όμως η λύση έρχεται πολύ αργά, καθώς ο εμπορικός πόλεμος έχει διαχυθεί στις αγορές συναλλάγματος και μετεξελίσσεται σε νομισματικό για να καταλήξει στον ΙΙ Παγκόσμιο Πόλεμο, την χειρότερη περιπέτεια της νεώτερης ιστορίας με εκατομμύρια θύματα.