Ο ορυκτός πλούτος της Ουκρανίας και η γεωπολιτική του σημασία

Συνολικά η Ουκρανία διαθέτει κοιτάσματα με 22 από τα 34 κρίσιμα ορυκτά που θεωρούνται καθοριστικά για το μέλλον της σύγχρονης βιομηχανίας (ηλεκτρικά οχήματα, ανεμογεννήτριες, ηλιακοί συλλέκτες, smartphone, κλπ), όπως και για την ενεργειακή μετάβαση, λόγω της επιχειρούμενης απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα, στις επόμενες δεκαετίες.

Ιδιαίτερης σημασίας ως προς την μεγάλη συγκέντρωση φυσικών πόρων αποτελεί η περιοχή “RustBelt” του Ντονμπάς, στο νότιο και ανατολικό τμήμα της λεγόμενης «Ουκρανικής Ασπίδας», η οποία καταλαμβάνει μεγάλο μέρος της Ουκρανίας, μέχρι στα σύνορα με την Λευκορωσία στο βορρά και τη Ρωσία στα νοτιοανατολικά (χάρτης 1).

Ιστορικά, η περιοχή του Ντονμπάς, που σήμερα βρίσκεται σε πολύ μεγάλο βαθμό υπό ρωσικό έλεγχο, υπήρξε για πολλές δεκαετίες το κέντρο της βιομηχανικής ανάπτυξης της πρώην ΕΣΣΔ. Τα αποθέματα ουρανίου και τιτανίου της περιοχής, σαν “η καρδιά της χώρας”, ήταν για τους Σοβιετικούς υψίστης στρατηγικής σημασίας, όπως σημαντικός ήταν και ο λιθάνθρακας για την ραγδαία εκβιομηχάνιση της χώρας (εικ. 1).

Πώς κατανέμεται ο ουκρανικός ορυκτός πλούτος

Στους φυσικούς πόρους της Ουκρανίας περιλαμβάνονται πρώτες ύλες, όπως σιδηρομετάλλευμα και άνθρακας, αλλά και μη σιδηρούχα μέταλλα και ορυκτά. Ιδιαίτερης γεωστρατηγικής σημασίας είναι, για παράδειγμα, το λίθιο, ο γραφίτης, το μαγγάνιο, το τιτάνιο και οι σπάνιες γαίες (ομάδα 17 βαρέων μετάλλων), στις αλυσίδες εφοδιασμού των οποίων κυριαρχεί σήμερα η Κίνα, ο πραγματικός και μεγαλύτερος ανταγωνιστής των ΗΠΑ. Η σπουδαιότητά τους φαίνεται και από γεγονός ότι, για παράδειγμα, η τιμή του λιθίου έχει αυξηθεί από 1.500 δολάρια/τόνο τη δεκαετία του ΄90 σε περίπου 20.000 δολάρια/τόνο τα τελευταία χρόνια και ότι η ζήτηση αναμένεται να αυξηθεί έως το 2040 έως και 40 φορές.

Σύμφωνα με το Αμερικανικό Γεωλογικό Ινστιτούτο (πιν. 1), η Ουκρανία είναι ο τρίτος μεγαλύτερος παραγωγός ορυκτού ρουτιλίου παγκοσμίως με το 15,7 % της συνολικής παγκόσμιας παραγωγής. Είναι ο έκτος μεγαλύτερος παραγωγός σιδηρομεταλλεύματος (3,2% της συνολικής παραγωγής) και τιτανίου (5,8%) και ο έβδομος μεγαλύτερος παραγωγός μεταλλεύματος μαγγανίου (3,1%).

Εκτιμάται ότι υπάρχουν περίπου 2,4 δισ. τόνοι αποθέματα μαγγανίου, που βρίσκονται κυρίως στη λεκάνη της Νικόπολης, στη νότια πλευρά της Ουκρανικής Ασπίδας. Η Ουκρανία διαθέτει επίσης τα μεγαλύτερα αποθέματα στην Ευρώπη σε ουράνιο, τα οποία είναι ζωτικής σημασίας για την πυρηνική ενέργεια και την βιομηχανία όπλων.

Το λίθιο

Μια ειδική περίπτωση σημαντικού ορυκτού με πολλές χρήσεις αποτελεί το λίθιο. Στον χάρτη 2 παρουσιάζονται τα κοιτάσματα πρώτων υλών εντός της “Ουκρανικής Ασπίδας”, όπου βρίσκονται τα τέσσερα μεγαλύτερα κοιτάσματα λιθίου. Υπό ρωσικό έλεγχο στην περιοχή του Ντονέτσκ βρίσκονται δύο από τα πιο γνωστά κοιτάσματα λιθίου (Kruta Balka στην περιφέρεια Zaporizhia και Shevchenko στην περιφέρεια Donetsk), ενώ τα άλλα δύο (Polokhivske και Stankuvatske) βρίσκονται στην κεντρική Ουκρανία (Kirovograd). Λόγω του ρωσο-ουκρανικού πολέμου και παρά το σημαντικό μέγεθος των κοιτασμάτων πολλά από αυτά έχουν παραμείνει σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητα, ενώ και οι σχετικές υποδομές έχουν εν πολλοίς καταστραφεί σε μεγάλο βαθμό.

Το κοίτασμα λιθίου του Shevchenkivske περιέχει υψηλές συγκεντρώσεις με τα αποθέματα να υπολογίζονται στα 13,8 εκατομμύρια τόνους μεταλλεύματος, ωστόσο απαιτούνται επενδύσεις έρευνας που υπολογίζονται μεταξύ 10 και 20 εκατομμύρια δολάρια. Το κοίτασμα Polokhivske, με εκτιμώμενο απόθεμα λιθίου περίπου 270.000 τόνους, θεωρείται μία από τις καλύτερες τοποθεσίες λιθίου στην Ευρώπη, με πολύ ευνοϊκές γεωλογικές συνθήκες που κάνουν την εξόρυξη πιο οικονομική.

Η κατανομή των ορυκτών-ενεργειακών πόρων

Αναφορικά με τους ουκρανικούς-ορυκτούς ενεργειακούς πόρους (άνθρακας, πετρέλαιο, φυσικό αέριο) ο χάρτης 3 παρέχει μια επισκόπηση των πόρων, όπου είναι προφανής η κύρια εστίαση των ανθρακοφόρων κοιτασμάτων στην περιοχή του Ντονμπάς, που σήμερα σε μεγάλο ποσοστό ελέγχεται από τη Ρωσία. Τα αποθέματα λιθάνθρακα υπολογίζονται σε περίπου 34 δισ. τόνους, καθιστώντας τα δεύτερα σε μέγεθος στην Ευρώπη.

Στις σημαντικότερες περιοχές με κοιτάσματα από φυσικό αέριο συγκαταλέγεται η Κριμαία, μαζί με τον γειτονικό Εύξεινο Πόντο. Τα συνολικά αποθέματα φυσικού αερίου της Ουκρανίας – συμπεριλαμβανομένου του σχιστολιθικού αερίου – υπολογίζονται σε πάνω από 1 τρισ. κυβικά μέτρα (δεύτερη στην Ευρώπη, μετά τη Νορβηγία).

Ωστόσο, ο τομέας αυτός δεν είναι επαρκώς ανεπτυγμένος επειδή ιστορικά εισάγονταν φυσικό αέριο από τη Σιβηρία και μόνο με την έναρξη της ρωσο-ουκρανικής σύγκρουσης δόθηκε προτεραιότητα στην ανάπτυξη των εγχώριων αποθεμάτων, αλλά με τους διεθνείς επενδυτές να διστάζουν ή και να έχουν καταγγείλει τις υφιστάμενες συμβάσεις λόγω του πολέμου. Σημαντικά θεωρούνται επίσης και τα κοιτάσματα χρυσού που συναντώνται σε διάφορες περιοχές της Ουκρανίας (χάρτης 4).

 

Ο ρωσοουκρανικός ανταγωνισμός

Ο πίνακας 2 δείχνει με ιδιαίτερη σαφήνεια τον ανταγωνισμό μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας ως προς την παγκόσμια κατάταξη προμήθειας συγκεκριμένων ορυκτών και τον ρόλο τους στην εύρυθμη λειτουργία της παγκόσμιας οικονομίας με την προμήθεια πρώτων υλών. Και οι δύο χώρες είναι από τους σημαντικότερους παραγωγούς σε πολλά κρίσιμα ορυκτά και συγκαταλέγονται μέσα στην πρώτη δεκάδα κατόχων σημαντικών ποσοτήτων τους.

Ένα παράδειγμα, για την σπουδαιότητα αυτών των ορυκτών αποτελεί το μετάλλευμα μαγνησίου, ένα σημαντικό στοιχείο κράματος για το αλουμίνιο, το 80% της παγκόσμιας παραγωγής του οποίου γίνεται στην Κίνα. Η Ρωσία, αν και στη δεύτερη θέση, ακολουθεί από πολύ μακριά την Κίνα. Είναι προφανές ότι σε περίπτωση που για κάποιο λόγο δεν θα ήταν πλέον διαθέσιμες στην παγκόσμια αγορά οι κινέζικες προμήθειες σε μαγνήσιο, θα σταματούσε σε σύντομο χρονικό διάστημα η βιομηχανική παραγωγή αλουμινίου – και συνεπώς, για παράδειγμα, και της αυτοκινητοβιομηχανίας. Ένα εφιαλτικό ενδεχόμενο για ολόκληρη τη Δύση και όχι μόνο…

 

Οι αμερικανικές απαιτήσεις 

Το πλούσιο σε πολύτιμους φυσικούς πόρους ουκρανικό υπέδαφος έχει αναδειχτεί, ιδιαίτερα στους δύο τελευταίους μήνες, σε κεντρικό ζήτημα στην παγκόσμια γεωπολιτική, καθώς οι ΗΠΑ επιδιώκουν πιεστικά τη σύναψη μιας διμερούς συμφωνίας με την Ουκρανία για την αποκλειστική πρόσβαση σε αυτούς τους πόρους. Είναι προφανές ότι το “επενδυτικό” ενδιαφέρον των ΗΠΑ για τα ουκρανικά ορυκτά αντανακλά τις ευρύτερες γεωπολιτικές ανακατατάξεις, την αυξανόμενη ζήτηση, αλλά και τις ασταθείς κινήσεις των τιμών και τις δυσκολίες στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα.

Η προτεινόμενη συμφωνία ορυκτών απαιτεί από την Ουκρανία να συνεισφέρει το 50% των μελλοντικών εσόδων από κρατικούς ορυκτούς πόρους, πετρέλαιο και φυσικό αέριο και άλλα εξορυκτικά υλικά, σε ένα επενδυτικό ταμείο για τη μεταπολεμική ανοικοδόμηση της κατεστραμμένης από τον πόλεμο Ουκρανίας. Εξυπακούεται, ένα ταμείο που θα το διαχειρίζεται από κοινού οι δύο συμβαλλόμενοι, ΗΠΑ και Ουκρανία.

Συγκεκριμένα, οι ΗΠΑ θα λάβουν το 50% των επαναλαμβανόμενων εσόδων της Ουκρανίας από την εξόρυξη ορυκτών πόρων και το 50% της οικονομικής αξίας «όλων των νέων αδειών που χορηγούνται σε τρίτους» για μελλοντική νομισματική απόδοση των πόρων. Επίσης, απ’ ότι έχει ήδη γνωστοποιηθεί, θα υπάρξει «εμπόριο επί των εσόδων» υπέρ των ΗΠΑ. Να σημειωθεί ακόμη ότι η, με σαφέστατες “αποικιοκρατικές ρήτρες”, συμφωνία δεν περιλαμβάνει μόνο την “αποπληρωμή” του ουκρανικού χρέους στις ΗΠΑ με εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια σε ορυκτούς πόρους, αλλά και μερικό έλεγχο λιμανιών, υποδομών και κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Για αυτό, καθόλου άδικα, οι επικριτές αυτής της προφανούς “λεόντειας” συμφωνίας αναφέρονται σε μια συμφωνία που νομικά ισοδυναμεί με «οικονομικό αποικισμό της Ουκρανίας από τις ΗΠΑ για τη αιωνιότητα». Πολλοί αναλυτές πιστεύουν μάλιστα ότι «η Ουκρανία θα είχε πιο σκληρή μεταχείριση από τη Γερμανία και την Ιαπωνία μετά την ήττα του Β’ Παγκοσμίου». Το γενικό συμπέρασμα της συμφωνίας είναι σαφές: Ουκρανοί, “πληρώστε μας πρώτα όσα μας χρωστάτε και μετά μπορείτε να ταΐσετε τα παιδιά σας”.

Από την άλλη, το γεωστρατηγικής σημασίας μεγάλο δυναμικό πρώτων υλών της Ουκρανίας για “λεηλασία” είναι κάτι που, εκ των πραγμάτων, ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν διαπίστωσε νωρίτερα από τους ομολόγους του της Δύσης που για κακή τους τύχη μένουν “εκτός νυμφώνος”. Στο πλαίσιο αυτό, γίνεται επίσης σαφές ότι λόγω της επιδιωκόμενης απολιθανθρακοποίησης της παγκόσμιας οικονομίας η εισβολή της Ρωσίας πριν τρία χρόνια στην Ουκρανία περιελάβανε, μεταξύ άλλων, και οικονομικές βλέψεις αναφορικά με τον ορυκτό της πλούτο.

Ορισμένα συμπεράσματα

Παρατηρώντας τους παραπάνω τρεις χάρτες και τους δύο πίνακες γίνεται αμέσως κατανοητό ότι η χωρική κατανομή των ορυκτών πόρων της Ουκρανίας έχει μια σημαντική γεωστρατηγική αλλά και γεωοικονομική σημασία. Η κατάληψη και προσάρτηση από τη Ρωσία σημαντικής έκτασης εδαφών στις ρωσόφωνες περιοχές του Ντονμπάς, όπου βρίσκεται ένα πολύ μεγάλο μέρος του ορυκτού πλούτου, της δίνει ένα σαφές προβάδισμα στον παγκόσμιο ανταγωνισμό κατοχής και ελέγχου συγκεκριμένων και κρίσιμων φυσικών πόρων.

Μια πραγματικότητα που προφανώς δεν θα άφηνε αδιάφορο τον αμερικανικό παράγοντα και ιδιαίτερα τον “επιχειρηματία” πρόεδρο Τραμπ και που δεν αποκλείεται να είναι μέρος της διαπραγμάτευσης ΗΠΑ-Ρωσίας για τον τερματισμό του πολέμου. Παρόλα αυτά, μια, όπως όλα δείχνουν, “συρρικνωμένη” εδαφικά Ουκρανία, αλλά λειτουργικά ενταγμένη στην ΕΕ, θα μπορούσε ν΄ αποτελεί, λόγω του πλούσιου υπεδάφους της, στρατηγικό σύμμαχο για όλες τις δυτικές οικονομίες, αλλά και σημαντικό “παίχτη” διεθνώς στην ενεργειακή μετάβαση και στον έλεγχο “κρίσιμων” ορυκτών.

Φαίνεται όμως ότι οι ΗΠΑ, με τις ήδη γνωστές μεθοδεύσεις του “οδοστρωτήρα” Τραμπ, θα έχουν μετά την αναμενόμενη λήξη του πολέμου απέναντι στην ασθμαίνουσα, λόγω πολύμορφης κρίσης ΕΕ, σαφώς το προβάδισμα, εξασφαλίζοντας ήδη το 50% από τους εναπομείναντες ουκρανικούς φυσικούς πόρους.

Με το να βρίσκεται όμως ένα μεγάλο μέρος του ουκρανικού ορυκτού πλούτου πολύ κοντά στη σημερινή γραμμή του μετώπου – κι ενδεχομένως μελλοντική γραμμή κατάπαυσης του πυρός – είναι αναμενόμενο ότι θα υπάρχει ένα πολύ αυξημένο ρίσκο για μελλοντικές επενδύσεις σε τόσο ασταθείς περιοχές. Κι εδώ μπορούν οι ΗΠΑ να εμφανιστούν ως η μοναδικοί και αξιόπιστη δύναμη που θα εγγυηθεί την ασφάλεια των “επενδύσεων”.

Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη επίσης ότι οι απαιτούμενες υποδομές εξόρυξης και επεξεργασίας των κοιτασμάτων πρέπει πρώτα να κατασκευαστούν. Πράγμα που σημαίνει ότι μέχρι την απρόσκοπτη παραγωγή, κι εφόσον τερματιστεί ο πόλεμος και δημιουργηθεί πρώτα το ανάλογο επενδυτικό κλίμα σε ασφαλές περιβάλλον, θα χρειαστούν, σύμφωνα με τους ειδικούς μέχρι και δέκα χρόνια.

Παρά τον προφανή της πλούτο, αν συνυπολογίσουμε και την πολύ σημαντική αγροτική της οικονομία και τα μεγάλα ενεργειακά της αποθέματα, η κατεστραμμένη και απολύτως εξαρτημένη πλέον Ουκρανία έχει μπροστά της πολύ δύσκολα χρόνια. Και είναι ν΄ απορεί κανείς που κάποιοι πολεμόχαροι κυβερνώντες στη Δύση, αδυνατώντας να αναγνωρίσουν τις οδυνηρές πραγματικότητες ενός πολέμου που θα μπορούσε να μην είχε ξεκινήσει ποτέ, και την άδικη θυσία της Ουκρανίας, επιθυμούν στο διηνεκές τη συνέχιση του.

Και ετοιμάζονται μάλιστα για τη “ρεβάνς” στρατιωτικοποιώντας τις οικονομίες τους, έτοιμοι να φορτώσουν στους λαούς τους αβάσταχτα χρέη εκατοντάδων δισ. και βομβαρδίζοντάς τους με ασύλληπτους μύθους περί «ευρωπαϊκής ασφάλειας», λόγω της επιθετικής Ρωσίας, που αν και δυσκολεύεται τόσο πολύ στο ουκρανικό μέτωπο, ετοιμάζεται να φτάσει και πάλι στο Βερολίνο (Β Παγκόσμιος) και γιατί όχι μέχρι το Παρίσι (Ναπολεόντειοι Πόλεμοι)!