Ο πόλεμος των δασμών το 2018 – Οι λανθασμένες εκτιμήσεις του Τραμπ

Στην περίπτωση της Κίνας, οι ΗΠΑ απορροφούν μόλις το 18% των συνολικών εξαγωγών της, μέγεθος που αν και σημαντικό δεν είναι ικανό για να αποτελέσει κυρίαρχο μοχλό απειλής της κινεζικής οικονομίας με κατάρρευση. Το Πεκίνο πρόκειται αναμφίβολα να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της υποχώρησης των ρυθμών ανάπτυξης, αλλά παραμένουν εξαιρετικά περιορισμένες οι πιθανότητες να αντιμετωπίσει σοβαρές συνθήκες ύφεσης.

Σχεδόν του 40% του κινέζικού ΑΕΠ παράγεται από την εγχώρια αγορά και το 80% της ετήσιας αύξησής του οφείλεται στην κατανάλωση των ιδιωτών στην χώρα, ενώ ο οικονομικός σχεδιασμός του Πεκίνου στρέφεται προς την μετάβαση από ένα σύστημα που βασίζεται στις εξαγωγές, σε ένα σύστημα που μετατοπίζει το κέντρο βάρος του προς το εσωτερικό, αυξάνοντας τους συντελεστές των ανοχών του και τα περιθώρια αυτάρκειας σε πολλούς τομείς. Από το 2010 η Κίνα ενισχύει δραστικά την εγχώρια κατανάλωση, διευρύνοντας με εντυπωσιακούς ρυθμούς τα μεγέθη της εσωτερικής της αγοράς, διαβλέποντας ίσως τις πιθανότητες ενός οικονομικού πολέμου, με συνέπεια ο Αμερικανός καταναλωτής να μην αποτελεί πλέον τον βασικό στυλοβάτη της οικονομίας της.

Στην άλλη πλευρά του Ειρηνικού η κατανάλωση εγγίζει τα όριά της, παρά το γεγονός ότι σε αρκετούς τομείς οι πωλήσεις διατηρούνται σταθερές ή με μικρές ανοδικές τάσεις, δεδομένο που αξιοποιείται από πολλούς αναλυτές και την Ομοσπονδιακή Κεντρική Τράπεζα (FED), για να προβληθεί στην κοινή γνώμη η ευρωστία της αμερικανικής οικονομίας.

Δυστυχώς η πραγματικότητα αποκαλύπτει μία διαφορετική εικόνα, κυρίως λόγω του γεγονότος ότι η κατανάλωση κινείται χάρη σε ιστορικά υψηλά επίπεδα χρέους, αφού τα χρέη των νοικοκυριών διαμορφώνονται σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα σε σχέση με τα αντίστοιχα της τελευταίας μεγάλης οικονομικής κρίσης και κινούνται κατά $1,2 τρισεκατομμύρια επιπλέον σε σχέση με τα εξαιρετικά υψηλά επίπεδα του 2008. Η συρρίκνωση των λιανικών πωλήσεων του εμπορικού πολέμου κατά της Κίνας το 2018, καθίσταται εμφανής, με 29% αύξηση του συντελεστή μείωσης των σημείων πώλησης κατά το εννεάμηνο του 2019 σε σχέση με το 2018, ενώ έως τα τέλη του έτους προκαλούνται ακόμα 12.000 πτωχεύσεις.

Αναπόφευκτα προβάλλει το ερώτημα που εστιάζεται στο γεγονός ότι με δεδομένη την συμπίεση των Αμερικανών καταναλωτών λόγω χρεών και με διαφαινόμενη μία ενδεχόμενη ύφεση της οικονομίας της χώρας, τι είδους απειλές προκαλεί για την Κίνα μία πιθανή απώλεια του μεγαλύτερου μέρους της αμερικανικής καταναλωτικής αγοράς, από την στιγμή που το μερίδιό της μειώνεται ήδη λόγω φθοράς. Αυτό το στοιχείο ανατρέπει την αρχική υπόθεση για μία ταχύτατη υπαναχώρηση του Πεκίνου λόγων των νέων δασμών και ερμηνεύει ικανοποιητικά, σε αντίθεση με τις πρώτες προβλέψεις, την σθεναρή στάση της Κίνας έναντι των απαιτήσεων του Αμερικανού προέδρου.

Η επιστροφή της βιομηχανίας

Το οικονομικό επιτελείο του Λευκού Οίκου υιοθετεί κατά τα φαινόμενα μία εδραιωμένη άποψη των Ρεπουμπλικάνων, που από το 1980 οδηγεί σε αποτυχημένους εμπορικούς πολέμους και επιμένει πως η πλειοψηφία των εμπορικών εταίρων των ΗΠΑ εξαρτάται περισσότερο από την εσωτερική αμερικανική αγορά, σε σχέση με την ανάλογη εξάρτηση των Αμερικανών από τις αγορές άλλων. Ιστορικά έχει αποδειχθεί πως η δυνατότητα περιορισμού των εισαγωγών μέσω προστατευτισμού, χωρίς να επαπειλούνται σοβαρά αντίποινα δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και μάλιστα εγκυμονεί ιδιαίτερα σοβαρούς κινδύνους.

Αυτή η εξαγγελία αποτελεί ίσως το μεγαλύτερο δέλεαρ για τον μέσο Αμερικανό, ώστε να εξασφαλισθεί η συναίνεσή του σε καταστροφικές επιλογές στον τομέα της νομισματικής πολιτικής. Είτε πρόκειται για τις διολισθήσεις του δολαρίου, είτε για εμπορικούς πολέμους, η επωδός προς την κοινή γνώμη επαναλαμβάνει πως επίκειται η επιστροφή στην ανάπτυξη του βιομηχανικού τομέα, ώστε να δημιουργήσει κλίμα εφησυχασμού, λόγω του ότι ο μέσος Αμερικανός αναπολεί την χρυσή εποχή της μεταπολεμικής αλματώδους επέκτασης της αμερικανικής οικονομίας.

Στην πραγματικότητα ο βιομηχανικός τομέας αντιμετωπίζει από το 1980 συνεχή κάμψη και από το 21,5% του ΑΕΠ, διαμορφώνεται στο 18,9% κατά το 2024, ενώ από την άλλη πλευρά ο περισσότερο ευαίσθητος τομέας της παροχής υπηρεσιών και πωλήσεων λιανικής διαμορφώνεται σε επίπεδα ανώτερα του 70%. Παράλληλα, σύμφωνα με το Γραφείο Προϋπολογισμού της Βουλής των Αντιπροσώπων, η εκτέλεση του προϋπολογισμού του 2018, παρουσιάζει έσοδα για το δημόσιο ύψους $3,3 τρισεκατομμυρίων ή 16,5% του ΑΕΠ, έναντι ανελαστικών δημοσίων δαπανών ύψους $4,1 τρισεκατομμυρίων ή 20,3% του ΑΕΠ, δηλαδή έλλειμμα της τάξης του 3,8% του ΑΕΠ.

Επιπλέον ο αμερικανικός βιομηχανικός τομέας αντιμετωπίζει το πρόβλημα της έλλειψης εξειδικευμένων εργατοτεχνιτών, που δημιουργεί σοβαρά προσκόμματα στην επέκτασή του και με ελάχιστο ωρομίσθιο της τάξης των $15,00 του είναι απλώς αδύνατον να ανταγωνισθεί το αντίστοιχο κινεζικό που ανέρχεται σε $3,70. Κατά συνέπεια οι πρόσθετοι δασμοί, δεν πρόκειται να πείσουν μεγάλους ομίλους να μεταφέρουν μέρος της βιομηχανικής τους δραστηριότητας στις ΗΠΑ, χωρίς την λήψη σημαντικών μέτρων αναδιάρθρωσης της βιομηχανικής παραγωγής.

Όμως πέραν του κινεζικού προβλήματος το οικονομικό επιτελείο του Λευκού Οίκου έχει να αντιμετωπίσει την παρουσία και άλλων χωρών που προσφέρονται λόγω εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού και χαμηλών ωρομισθίων για επενδύσεις στον τομέα την βιομηχανικής παραγωγής. Η Ταϊβάν ή το Βιετνάμ λόγου χάρη αποτελούν δύο ιδιαίτερα ελκυστικές επιλογές για βιομηχανικές επενδύσεις, από την στιγμή που το κόστος της μεταφοράς πρώτων υλών και εξαρτημάτων μαζί με το κόστος παραγωγής του τελικού προϊόντος και της εξαγωγής του, κινείται σε χαμηλότερα επίπεδα από το κόστος παραγωγής του στις ΗΠΑ.

Οι δασμοί που επιβάλλονται στους εξαγωγείς προς τις ΗΠΑ, έχουν λογική βάση εάν και εφόσον ενθαρρύνουν την αγορά τοπικά παραγόμενων βιομηχανικών αγαθών και με την προϋπόθεση ότι υπάρχει μία μεγάλη βιομηχανική εγχώρια βάση που παράγει αυτά που εισάγονται από άλλες χώρες. Η κήρυξη ενός εμπορικού πολέμου χωρίς της ύπαρξη ενός ισχυρού και ανθεκτικού βιομηχανικού ιστού στην χώρα, απλώς επιδεινώνει την κατάσταση λόγω του ότι ένας εμπορικός πόλεμος διεξάγεται για να προωθήσει την αγορά εγχώριων βιομηχανικών αγαθών και όχι για να επαναφέρει βιομηχανικές επενδύσεις.

Οι συνεχείς επικλήσεις στον πατριωτισμό των Αμερικανών με επωδό την στροφή προς τα αμερικανικά προϊόντα και αγαθά, δεν καταλήγουν σε θετικά αποτελέσματα, από την στιγμή που οι κολοσσοί της λιανικής όπως η WALMART ή η AMAZON κυριαρχούν με πωλήσεις εισαγόμενων ειδών που εκτοπίζουν τα αντίστοιχα αμερικανικά λόγω του ότι προσφέρονται σε τιμές κατά 50% χαμηλότερες.

Εάν η κυβέρνηση Τραμπ πραγματικά επιθυμεί να αναδιαρθρώσει και να ισχυροποιήσει τον βιομηχανικό ιστό της χώρας, τότε αντί της γενικής και οριζόντιας περικοπής φόρων, οφείλει να διαμορφώσει εξειδικευμένα φορολογικά κίνητρα, όπως ενσωμάτωση δαπανών που δεν εκπίπτουν από την φορολόγηση στην αφορολόγητη ύλη, εξειδικευμένες εκπτώσεις στην καταβολή φόρων, εξαιρέσεις ειδικών κατηγοριών εσόδων από την φορολόγηση και άλλα μέτρα με στόχο την ανάπτυξη συγκεκριμένων κλάδων.

Κίνα και αμερικανικά αγροτικά προϊόντα

Το επιχείρημα της εξαθλίωσης της Κίνας λόγω του αποκλεισμού της πρόσβασής της στην αμερικανική αγορά αγροτικών προϊόντων, δεν έχει κάποια σοβαρά ερείσματα, από την στιγμή που Κινέζοι αξιοποιούν μεγάλες αγορές σε ολόκληρο τον κόσμο και ειδικά στις περιπτώσεις της σόγιας και του χοιρινού κρέατος, έχουν στραφεί εναλλακτικά στις αγορές της Βραζιλίας, του Μεξικού και της Ρωσίας.
Αναμφίβολα οι τιμές αυξάνονται στην εσωτερική κινεζική αγορά, αλλά η άνοδός τους σε καμία περίπτωση δεν εμφανίζει συμπτώματα ικανά να προκαλέσουν κατάρρευση. Το γεγονός ότι ο συντελεστής εξάρτησης από τις ΗΠΑ στον αγροτικό τομέα δεν εμφανίζεται ιδιαίτερα σημαντικός, συνεπάγεται πως ο Λευκός Οίκος δεν διαθέτει το συγκεκριμένο πλεονέκτημα μόχλευσης στον εμπορικό του πόλεμο.

Πρόκειται για ένα μάλλον ένα έωλο επιχείρημα που υποστηρίζει πως ο κόσμος θα επιλέξει την αμερικανική καταναλωτική αγορά, έναντι της χαμηλού κόστους εξαγωγικής αγοράς της Κίνας. Όμως αποτελεί κοινό μυστικό πως ο μέσος Αμερικανός καταναλωτής εγγίζει τα όρια της εξάντλησής του, ενώ από την άλλη πλευρά η Κίνα διαθέτει όχι μόνον μία τεράστια εξαγωγική αγορά, αλλά και την μεγαλύτερη αντίστοιχη εισαγωγική.

Ο βιομηχανικός ιστός των ΗΠΑ δεν κρίνεται πλέον σημαντικός και επιπλέον τα δασμολογικά μέτρα κατά της Ε.Ε. και άλλων δημιουργούν προβλήματα εμπιστοσύνης των άλλοτε πιστών εμπορικών τους εταίρων. Οι κινήσεις του Λευκού Οίκου απλώς θέτουν ένα βασικό ερώτημα ως προς το εάν και κατά πόσον οι ΗΠΑ εξακολουθούν να παραμένουν απαραίτητες για την ομαλή εξέλιξη του διεθνούς εμπορίου. Επιπλέον εάν προκληθεί μία νέα μεγάλη παγκόσμια οικονομική κρίση, οι περισσότεροι θα θεωρήσουν πως το βασικό της αίτιο πηγάζει από τις αλόγιστες κινήσεις του εμπορικού πολέμου.

Η Σύντομη Λήξη του Εμπορικού Πολέμου

Πρόκειται για ένα επιχείρημα που προβάλλεται συνεχώς επί μήνες, με το επιχείρημα ότι οι εμπορικοί πόλεμοι των ΗΠΑ κερδίζονται με ευχέρεια και σχετικά ανώδυνα, πλην όμως κάποιος δεν έχει παρά να ανατρέξει στο παρελθόν για να αναψηλαφήσει τους ανάλογους πολυετείς της δεκαετίας του 1980, που μεταξύ των άλλων προκαλούν και την μεγάλη κρίση του 1987 στο χρηματιστήριο του Τόκυο, την Μαύρη Δευτέρα του Οκτωβρίου του 1987 και την Μαύρη Παρασκευή του Οκτωβρίου του 1989 στο αντίστοιχο της Νέας Υόρκης.

Οι συνομιλίες μεταξύ Αμερικανών και Κινέζων τον Οκτώβριο του 2018 δεν έχουν να επιδείξουν σαφή αποτελέσματα και κατά πάσα πιθανότητα δεν πρόκειται να προκύψουν κάποιες απτές λύσεις στο μέλλον. Προβληθούν με την μορφή της απαρχής μίας τελικής καταλυτικής συμφωνίας, με έμφαση στην σημειούμενη πρόοδο, αν και τελικά το πιθανότερο γεγονός μετά από ένα σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα εστιάζεται στην κλιμάκωση των αντιπαραθέσεων.

Αν και ελπίζεται ότι ο επιχειρηματικός κόσμος έχει αντιληφθεί την πραγματική κατάσταση και τις πιθανές εξελίξεις, τουλάχιστον οι οικονομικοί αναλυτές αρχίζουν να κατανοούν το πρόβλημα, σε πείσμα του γεγονότος ότι ο κόσμος των επενδύσεων αντιδρά με εξαιρετική βραδύτητα και λειτουργεί συχνά με γνώμονα την τυφλή ελπίδα.

Το δολάριο παραμένει άτρωτο

Ο συγκεκριμένος ισχυρισμός βασίζεται στην υπόθεση ότι το αμερικανικό δολάριο εξακολουθεί να αποτελεί το παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα και κατά συνέπεια οι ΗΠΑ διατηρούν ένα ισχυρό πλεονέκτημα σε οποιαδήποτε διαπραγμάτευση, οπότε διαθέτουν την απαραίτητη ισχύ για να επιβάλλουν τις απόψεις τους, απλώς διότι δεν επιτρέπουν περιθώρια εναλλακτικών λύσεων. Όμως παρατηρείται επί μία και πλέον δεκαπενταετία μία εντεινόμενη διαδικασία αποδολαριοποίησης, με το αμερικανικό νόμισμα από το μερίδιο της τάξης του 72% στις αρχές του νέου αιώνα να υποχωρεί σε αναπροσαρμοσμένες τιμές σε επίπεδα κατώτερα του 56% κατά το πρώτο τρίμηνο του 2025.

Από την άλλη πλευρά, Κίνα και Ρωσία σχηματίζουν τεράστια αποθέματα σε χρυσό, ώστε να αντιμετωπίσουν ενδεχόμενες μεγάλες αναταραχές στις αγορές συναλλάγματος και αιφνιδιαστικές υποτιμήσεις. Όπως παραδέχεται ο πρώην διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας Αγγλίας (Bank of England), Mark Carney και πλέον πρωθυπουργός του Καναδά, δεν θεωρείται απίθανο μία από τις παρενέργειες μίας νέας μεγάλης οικονομικής κρίσης, να οδηγήσει στην αντικατάσταση του αμερικανικού δολαρίου μέσω της απώλειας της ιδιότητας του αποθεματικού νομίσματος.