Ο θαυμαστός κόσμος του καπιταλισμού και άλλα παραμύθια – Μια απάντηση στον καθηγητή Βαρσακέλη

Ο καθηγητής Νίκος Βαρσακέλης (καθηγητής Βιομηχανικής Πολιτικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης) στις 6 Ιανουαρίου της τρέχουσας χρονιάς κατακεραυνώνει από την ωραία αυτή ιστοσελίδα το βιβλίο του Γάλλου οικονομολόγου Τομά Πικετί “Το κεφάλαιο στον 21ο αιώνα” καθώς και την εθελοντική βάση δεδομένων για την ανισότητα την οποία έχει δημιουργήσει με πολλές δεκάδες άλλους οικονομολόγους ανά τον κόσμο, την γνωστή World Inequality Database.

Μετά από μια σύντομη αναφορά στην θεωρία των δύο άκρων όπου ακροδεξιά και αριστερά ανά τον κόσμο ταυτίζονται επειδή χρησιμοποιούν τις αναλύσεις του Γάλλου οικονομολόγου (!), ο καθηγητής Νίκος Βαρσακέλης δίνει τον λόγο σε άλλους οικονομολόγους, προφανώς ομοϊδεάτες, για να καταρρίψουν όχι την θεμελιώδη ανάλυση του Τομά Πικετί περί αυξανόμενης κοινωνικής ανισότητας στον πλανήτη, αλλά τα δεδομένα στα οποία θεμελιώνει αποδεικτικά την βασική ανάλυσή του, τόσο στο βιβλίο που προανέφερα όσο και στην βάση δεδομένων.

Μάλιστα, επικαλείται τον ίδιο τον Γάλλο οικονομολόγο ο οποίος με άρθρο του σε απάντηση των κριτικών περί λανθασμένων στοιχείων, πρότεινε στους διεθνείς οργανισμούς να δημιουργήσουν καινούργιες βάσεις δεδομένων με νέα στοιχεία. Προφανώς, ο καθηγητής Ν. Βαρσακέλης δεν αντιλήφθηκε τον “γαλατικό” χλευασμό του Τομά Πικετί προς τους κριτές του. Διότι, αν τα στοιχεία στο βιβλίο του και στην διεθνή βάση δεδομένων του Γάλλου οικονομολόγου είναι λάθος, τότε είναι λάθος όλα τα στοιχεία όλων των διεθνών και εθνικών οικονομικών και στατιστικών οργανισμών.

Ο ένας από τους μάρτυρες “κατηγορίας” –τον λόγο του οποίου χρησιμοποιεί ο κ. Βαρσακέλης–, είναι ο βραβευμένος με Νόμπελ Martin Feldstein, ο οποίος υπήρξε και σύμβουλος του Ρέιγκαν και της Ομάδας των 30, όπως ονομάζεται η σύναξη των τριάντα ισχυρών τραπεζιτών του κόσμου με έδρα την Ουάσινγκτον. Ο άλλος “μάρτυρας” είναι ο Mervyn King, πρώην κεντρικός τραπεζίτης του Ηνωμένου Βασιλείου ενώ ο τρίτος είναι ο James Galbraith. Τι άλλο θα μπορούσαν να πουν για τον Γάλλο οικονομολόγο οι τραπεζίτες και οι σύμβουλοί τους;

Ιδού, για παράδειγμα μια συγκλονιστικής επιστημονικότητας τοποθέτηση του Martin Feldstein που παραθέτει ο καθηγητής Βαρσακέλης στην οποία υποστηρίζει ότι μερικοί άνθρωποι κερδίζουν υψηλά εισόδημα λόγω ταλέντου, ικανοτήτων, εκπαίδευσης και τύχης. Τι τυχεροί άνθρωποι αυτοί οι 260 κεφαλαιούχοι οι οποίοι κατέχουν πλούτο όσο ο μισός πληθυσμός του πλανήτη!

Όσο για τον James Galbraith καταφεύγει για τα στοιχεία του Γάλλου οικονομολόγου στον σχετικισμό: εξαρτάται ποιον θέλεις να πιστέψεις, γράφει ο καθηγητής Βαρσακέλης ότι υποστηρίζει ο Αμερικανός οικονομολόγος. Φοβάμαι πως οι κριτές του Τομά Πικετί –τους οποίους επικαλείται ο καθηγητής Βαρσακέλης– είναι του τύπου που οι δικαστές αποκαλούν ευγενικά ίδιας γνώμης, δηλαδή μαρτυρία άνευ αξίας.

Πολυεθνικές και πολιτική εξουσία

Και ακολούθησε άλλο άρθρο υπεράσπισης των πολυεθνικών του κ. Βαρσακέλη για κάτι για το οποίο δεν τις έχει κατηγορήσει κανείς. Μην Πυροβολείτε τις πολυεθνικές… δεν φταίνε αυτές αν τα φτωχά κράτη δεν ασκούν τις κατάλληλες πολιτικές ώστε να προσελκύσουν επενδύσεις. Αλλά θα το παρακάμψω, διότι όπως είπα, δεν κατηγόρησε κανείς τις πολυεθνικές επειδή δεν κάνουν επενδύσεις στις φτωχές χώρες.

Όπου όμως τους δοθεί ευκαιρία κάνουν επενδύσεις σε ένοπλες συμμορίες, όπως π.χ. στο ανατολικό Κονγκό, προκειμένου να υποστηρίξουν την εκμετάλλευση κοιτασμάτων σπανίων ή και λιγότερο δυσεύρετων ορυκτών τα οποία αποσπούν για πενταροδεκάρες προκαλώντας πλήρη κοινωνική καταστροφή.

Αν και το παράδειγμα είναι ακραίο, πράγματι, ωστόσο τα ίδια τα στοιχεία που παραθέτει σε διαγράμματα ο καθηγητής Βαρσακέλης έχουν απαντηθεί προ 50-60 ετών από τους καθηγητές Charles Bettelheim, Αργύρη Εμμανούηλ, Paul Sweezy και πολλούς άλλους παλαιότερους και νεότερους. (Θα ανέφερα και τους Γερμανούς οικονομολόγους του Group Krisis, ή τον Γάλλο (πάλι;) Frédéric Lordon αλλά δεν θα το κάνω).

Έως την κρίση κέρδους (και όχι πετρελαίου ή πληθωρισμού) των αρχών της δεκαετίας του 1970, το κεφάλαιο επένδυε εκεί όπου υπήρχε εργατική τάξη, πολιτική σταθερότητα, τεχνογνωσία, δημόσιες υποδομές, χαμηλά επιτόκια δανεισμού, και πολιτική προτροπή από ισχυρότερες χώρες για λόγους γεωπολιτικούς, εντέλει σε ορισμένες χώρες της Δύσης.

Ωστόσο, συνεχίζονται και σήμερα ακόμη επενδύσεις όπως στο ανατολικό Κονγκό ή στα καθ’ ημάς σε παρασιτικές τοποθετήσεις όπως το Ελληνικό, ή ακόμη αρπαχτές μετά από πολιτικό εκβιασμό όπως η Fraport. Σε κάθε περίπτωση στηρίζονται από τις πολιτικές εξουσίες και το κράτος, με θεσμικές διευκολύνσεις αλλά και με χρηματοδοτική αιμοδοσία ακόμη και από τις κεντρικές τράπεζες.

Ας το θέσω απευθείας: όσοι γνωρίζουν όντως οικονομική ιστορία και όχι περίτεχνες, πλην αναλυτικά άχρηστες, στατιστικές αναλύσεις, γνωρίζουν πως ο καπιταλισμός σε όλες τις ιστορικές εκφάνσεις του κατά τους τελευταίους πέντε αιώνες, δεν θα επιβίωνε ως σύστημα ούτε λίγα χρόνια χωρίς την άμεση στήριξη της εκάστοτε πολιτικής εξουσίας.

Ανοίγοντας τις θύρες στο κεφάλαιο

Για να επιστρέψω στον κόσμο της τελευταίας τριακονταετίας, στον Τομά Πικετύ, και στην –κατά τον καθηγητή Βαρσακέλη και τους συνομιλητές του– αναξιόπιστη διεθνή βάση δεδομένων για την ανισότητα, το κεφάλαιο, πλέον, επενδύει αποκλειστικά και μόνο όπου το εύρος του ποσοστού κέρδους πλησιάζει τα μεγάλα ύψη. Και αυτό είναι πρωτίστως το διεθνές (global, είναι ποιο κομψό) χρηματοπιστωτικό παίγνιο.

Η σχέση της συνολικής αξίας του Ακαθάριστου Προϊόντος όλων των οικονομιών του πλανήτη προς την αντίστοιχη αξία των πλασματικών χρηματοπιστωτικών αξιών σήμερα, πρέπει να αναλογεί κατά μέσο όρο σε ένα προς οκτώ με δέκα. Αλλά στους πυλώνες αυτού του διεθνούς συστήματος, όπως πχ. στην Deutsche Bank και στις άλλες μεγάλες τράπεζες όπου ήταν σύμβουλος ο Martin Feldstein, η αναντιστοιχία μεταξύ πραγματικής ίδιας ρευστότητας και εικονικού πλούτου τετραπλασιάζεται κατά το ελάχιστο.

Πρόκειται για το αποτέλεσμα εθνικών κρατικών πολιτικών που άνοιξαν τις θύρες στην υψηλή κινητικότητα του κεφαλαίου με πολλούς τρόπους, (το επίκεντρο της παγκοσμιοποίησης) και επέτρεψαν την γέννηση των πλασματικών αξιών με τις οποίες σήμερα είναι ξεχειλισμένα τα ενεργητικά κεφάλαια όλων των πυλώνων του χρηματοπιστωτικού συστήματος διεθνώς.

Νεοφιλελεύθερη ορθοδοξία

Είναι γνωστό, πως οι οικονομολόγοι της νεοφιλελεύθερης ορθοδοξίας ξεχνούν στην οικονομική τους ανάλυση τον παράγοντα πολιτική και κράτος, οπότε καταφεύγουν σε στατιστικά τεχνουργήματα που εντυπωσιάζουν όσο τα πυροτεχνήματα, αλλά η επιστημονική αξία τους είναι αντίστοιχη.

Αν κάτι τους ενοχλεί με τον Τομά Πικετύ και τα βιβλία του για το “Κεφάλαιο στον 21ο αιώνα”, όπως και το πρόσφατο “Κεφάλαιο και ιδεολογία”, είναι ότι, πρώτον επαναθεμελιώνει την Πολιτική Οικονομία πάση δυνάμει, μάλιστα με όρους ανανεωμένης μεθοδολογίας και ταυτόχρονα με μια εντυπωσιακής ευρύτητας και βάθους αποδεικτική βάση. Και, δεύτερον, χωρίς να είναι μαρξιστής, αποδεικνύει επιστημονικά ότι το κεφάλαιο δεν συνιστά μια φυσική κατάσταση όπως υποστηρίζουν οι νεοφιλελεύθεροι, αλλά μια ιστορικά διαμορφωμένη δομή κοινωνικών σχέσεων συγκροτημένων ως σύστημα οικονομικής ισχύος και επιβολής κοινωνικής επικυριαρχίας των κατόχων του στους πολλούς. Δομή, της οποίας η ύπαρξη προϋποθέτει την σχετική και την απόλυτη φτώχεια.

Για τούτο οι νεοφιλελεύθεροι στρέφονται εναντίον των δεδομένων που χρησιμοποιεί ο Γάλλος οικονομολόγος και όχι εναντίον της ανάλυσής του. Τι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν για την ανάλυση της κοινωνικής και οικονομικής ανισότητας μεταξύ κεφαλαίου και κοινωνικής πλειονότητας την οποία αποδεικνύει ο Τομά Πικετύ; Ότι δεν υπάρχει; Θα ήταν απλή βλακεία. Αν και διαβάζοντας τις μελέτες αρκετών, με τις αναρίθμητες υπεκφυγές από την πραγματικότητα και την επιστημονικοφανή στρεψοδικία μέσω περίτεχνων στατιστικών αναλύσεων, εκτιμώ πως δεν την αποφεύγουν.