Οι αγορές αρπάζουν την ευκαιρία της πανδημίας για απομόχλευση

«Η αδιάκοπη παραγωγή θετικότητας προκαλεί μια τρομακτική συνέπεια: αν η αρνητικότητα γεννά την κρίση και την κριτική, η απόλυτη θετικότητα, από τη δικιά της μεριά, γεννά την καταστροφή, εξαιτίας της ανικανότητάς της να φιλτράρει την κρίση’». (Ζαν Μποντριγιάρ, “Η Διαφάνεια του Κακού – Δοκίμιο στα ακραία φαινόμενα”)

Χωρίς να ολισθήσουμε σε θεωρίες συνωμοσίας και σε ανώφελες αναζητήσεις για την πηγή του κακού, και βλέποντας πίσω από τις κουρτίνες της μολυσματικής κρίσης με τον ιό, οφείλουμε να στοχαστούμε πάνω στην οικονομική κρίση που προβλέπουν τα χρηματιστήρια (αν υποθέσουμε ότι ξέρουν ακόμα να προβλέπουν…). Σχεδόν 30-40% πτώση σε λίγες μόνο μέρες και παράλληλα αναγγελίες της επερχόμενης ύφεσης.

Ας κάνουμε μια υπόθεση εργασίας: ότι δεν είναι αιτία ο κορωνοϊός, αλλά αφορμή. Και ας αναζητήσουμε αν υπήρχε αιτία πριν την αφορμή αυτή. Η παγκόσμια οικονομία σφύριζε αδιάφορα επί δύο χρόνια μπροστά στο πρωτοφανές σκηνικό των χαμηλών, μηδενικών ή και αρνητικών επιτοκίων και στο συνδυασμό τους με εκπληκτικά πολυετή κέρδη στα μεγάλα χρηματιστήρια, διεθνώς.

Η συνεχής υπερανάπτυξη της Κίνας τραβούσε ανοδικά την παγκόσμια παραγωγή και κατανάλωση. Και εδώ δεν πρέπει να παρασυρθούμε από συνωμοσιολογικά σενάρια, άσχετα αν ο εμπορικός πόλεμος του Τραμπ είναι επί δύο χρόνια ένα υπαρκτό γεγονός αναδιάρθρωσης της παγκόσμιας καπιταλιστικής σκηνής, με επαναπατρισμό στις ΗΠΑ πολλών κολοσσών λόγω του κορωνοϊού.

Η γεωπολιτική αστάθεια, στη Συρία κυρίως, συνοδεύτηκε από τον ενεργειακό πόλεμο που βλέπουμε εδώ και καιρό. Πρόσφατα βρήκε αφορμή να εκτυλιχθεί μεταξύ του τριγώνου Σαουδική Αραβία – ΗΠΑ – Ρωσία, ωθώντας χαμηλά τις τιμές και τις αμερικάνικες εξορυκτικές εταιρείες αερίου-πετρελαίου σε δύσκολα όρια κόστους/οφέλους.

Με βάση αυτά τα δεδομένα, πρέπει να στοχαστούμε πάνω στη συστημική εντροπία που μάλλον οι αγορές αποδεδειγμένα αμελούν. Πρέπει να εισάγουμε στο θεωρητικό μας οπλοστάσιο έννοιες που αποφεύγει η ορθόδοξη σχολή της οικονομικής ανάλυσης σε καιρό ψηφιακής, παγκοσμιοποιημένης οικονομικής πραγματικότητας.

Το σύστημα επιστρατεύει τον κορωνοϊό για απομόχλευση

Μιλάμε λοιπόν για κάτι ορατό: υπήρχε η ανάγκη για απομόχλευση, αναδιάρθρωση εταιρικών και κρατικών χρεών και ομόλογα άνευ αποδόσεων, για αντιστροφή του κλίματος ιδιωτικής υπερχρέωσης και για επαναπροσδιορισμό των επιπέδων συσχέτισης κατανάλωσης-επένδυσης. Το χρήμα έπρεπε κοινώς να επανατοποθετηθεί σε νέες αγορές κέρδους ή –να το πούμε καλύτερα– σε νέα πεδία αποδόσεων, αφού το ταβάνι των μέχρι τώρα κερδών σήμανε την ώρα για ρευστοποιήσεις ισχυρών υπερμοχλευμένων χαρτοφυλακίων.

Και τώρα, ας μιλήσουμε γι’ αυτό που υπάρχει μπροστά μας, κατάματα, χωρίς ίχνος αναφοράς σε θεωρίες και εικασίες. Το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα που έψαχνε, λοιπόν, μια αφορμή για όλα τα παραπάνω, προσαρμόστηκε στην τέλεια αφορμή: επιστράτευσε το θάνατο στην ψυχολογία αγορών και κοινωνιών, λόγω του κορωνοϊού, και περνάει σε φάση ρευστοποίησης, απομόχλευσης, αναδιάρθρωσης χρεών και παραγωγής.

Ξέρω ότι ακούγεται ως “συστημικό αυτόματο” βγαλμένο μέσα από μαρξιστικά εγχειρίδια. Ακλόνητα πιστεύω, όμως, ότι δεν στοιχειοθετείται με βάση την μαρξιστική οπτική, αλλά κυρίως με βάση μετα-κεϋνσιανά μοντέλα ανάλυσης. Μοντέλα που λαμβάνουν υπόψιν την παγίδα ρευστότητας, τις σύγχρονες ανελαστικότητες στην ζήτηση χρήματος, τα μηδενικά επιτόκια και την μοχλευμένη άνοδο των χρηματιστηρίων.

Το Κράτος επιστρέφει

Θα αναρωτηθεί κάποιος οπαδός του νεοφιλελευθερισμού: Πού κολλάει άραγε στα παραπάνω η αρχική παραπομπή στον Γάλλο φιλόσοφο Μποντριγιάρ και στα γραπτά τερτίπια του για την θετικότητα των συστημάτων, τα δίκτυα και τις ροές, γραμμένα πριν 3-4 δεκαετίες; Ο συγκεκριμένος στοχαστής είχε στον πυρήνα της οικονομολογικής του σκέψης αυτήν ακριβώς την συστημική εντροπία που, από τη δεκαετία του ’80, αμελούσαν οι απορρυθμισμένες και υπερφιλελεύθερες αγορές.

Και στις αναλύσεις του, στα δοκιμιακά του βιβλία (“Ο καθρέφτης της παραγωγής”, “Η διαφάνεια του Κακού”, “Ομοιώματα και Προσομοίωση” κ.ά) εξηγούσε τις συσχετίσεις μεταξύ προσομοιωτικών φαινομένων και πραγματικότητας. Ανέλυε τη θετικότητα των ροών στα τότε δίκτυα πληροφόρησης και προέβλεπε μια περιοδική, αλλά συχνή συστημική αστοχία που θα δημιουργούσε κρίσεις αναδιάρθρωσης στα διάφορα οικονομικά-κοινωνικά και πολιτισμικά κυκλώματα συναλλαγών (χρέη, αξίες, εμπορεύματα).

Αλλά ας μην κουραστούμε άλλο με τον πυρήνα της σκέψης του Μποντριγιάρ. Ας εστιάσουμε  στην σημερινή ραγδαία κατάρρευση της κανονικότητας σε αγορές και οικονομίες, λόγω υγειονομικής κρίσης και βιοπολιτικής έκτακτης ανάγκης. Ας δούμε ότι ξανά το Κράτος κάνει ισχυρή την παρουσία του διεθνώς. Είναι ο από μηχανής θεός, που οι πάντες καταριούνται, αλλά διεθνώς από αυτό ζητούν τα τρισεκατομμύρια για να σωθούν!

Μας θυμίζει, λοιπόν, η κατάσταση ότι ο καπιταλισμός δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς το σιδερένιο κρατικό χέρι που ενίοτε αντικαθιστά το αόρατο χέρι του θείου Adam Smith. Και αυτό που γράφουμε δεν είναι κρατισμός. Είναι ένας απλός στοχασμός πάνω στην διαφορική συνάρτηση θετικότητας-κρίσης της συστημικής ανισορροπίας που δεν μπορεί να αντέξει για πολύ καιρό και που προσαρμόζεται κατά καιρούς σε χαμηλότερα επίπεδα. Ας προσγειωθούμε, λοιπόν, σε αυτά τα επίπεδα, όταν ακραία φαινόμενα, έστω για λίγο, συνδέουν στο συλλογικό ασυνείδητο το Τέλος με την Επανεκκίνηση του συστήματος…