Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η άλλη όψη του πετρελαίου

Η συμφωνία των Παρισίων αποτέλεσε ένα βήμα μιας συντονισμένης παγκόσμιας δράσης (με ανά πενταετία επανεξέταση της) για τον έλεγχο της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Αν και απέχει αρκετά από τα απαιτούμενα για να συγκρατηθεί η άνοδος της θερμοκρασίας ήταν αναμφισβήτητα μία πρόοδος. Υπάρχουν, άλλωστε, έθνη που έχουν διπλασιάσει τις δεσμεύσεις τους για το κλίμα, προωθώντας τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Επίσης, διακεκριμένα άτομα, όπως ο πρώην δήμαρχος της Νέας Υόρκης Βlooberg και ο διάσημος φυσικός Hawking, συνεργάστηκαν με κορυφαίες εταιρείες, που περιλαμβάνουν και πολυεθνικές πετρελαιοειδών (BP, Exxon, Shell και Total), με σκοπό ένα Συμβούλιο Ηγεσίας για το Κλίμα. Υποστήριξαν, μάλιστα, την καθιέρωση φόρου επί των ορυκτών καυσίμων ως τον πιο αποτελεσματικό τρόπο μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το ήμισυ όλων των νέων πηγών παραγωγής ενέργειας που προστίθενται στο δίκτυο για τα τελευταία συνεχόμενα χρόνια. Η Κίνα, με τις μεγαλύτερες στον κόσμο εκπομπές, ανακοίνωσε μια τεράστια επένδυση ύψους 360 δισεκατομμυρίων δολαρίων στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας έως το 2020. Από κοινού με την Ινδία, μάλιστα, είχαν αποφασίσει να ακυρώσουν πάνω από 100 έργα άνθρακα μόνο το 2017.

Το μειονέκτημα των Ανανεώσιμων Πηγών βρίσκεται στο ότι είναι διαλείπουσες πηγές ενέργειας και απαιτούν αποθήκευση για να εξισορροπήσουν την προσφορά και τη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας. Οι μπαταρίες αναπτύσσονται όλο και περισσότερο για αποθήκευση, παρέχουν ισχύ τη νύχτα και όταν ο άνεμος δεν φυσάει. Η χωρητικότητα αποθήκευσης μεγάλων συστημάτων μπαταριών ιόντων λιθίου υπερδιπλασιάστηκε τον περασμένο χρόνο και οι τιμές αυτών των μονάδων έχουν μειωθεί πάνω από το ήμισυ σε σύγκριση με το 2014 και θα μειωθούν περαιτέρω.

Οι πολλαπλές χρήσεις του πετρελαίου

Το πετρέλαιο, τις προηγούμενες δεκαετίες, ήταν ασυναγώνιστο στην ευρύτερη βιομηχανία ενέργειας, καθώς κατείχε, κι ακόμα κατέχει, μια ασύγκριτη θέση στην άμεση τροφοδοσία από πρατήρια στον τομέα της κίνησης και των μεταφορών. Το Bloomberg είχε εκτιμήσει ότι ο συνδυασμός της αύξησης της αποδοτικότητας των ηλεκτροκίνητων και της αλλαγής καυσίμων (στο φυσικό αέριο και στα βιοκαύσιμα) θα μειώσει τη ζήτηση πετρελαίου κατά 20 εκατομμύρια bpd μέχρι το έτος 2040, σε σύγκριση με το σημερινό επίπεδο ζήτησης των σχεδόν 100 εκατομμυρίων bpd!

Υπάρχει, όμως, ένα πολύ σημαντικό στοιχείο: μόνο το 45-60% του πετρελαίου που καταναλώνεται χρησιμοποιείται στις μεταφορές. Το υπόλοιπο χρησιμοποιείται για την παραγωγή πετροχημικών προϊόντων και η ζήτηση αυτή προβλέπεται να αυξηθεί τις επόμενες δεκαετίες. Ακόμα και ο “εξολοθρευτής” του πετρελαίου (τα ηλεκτρικά οχήματα) θα χρειάζονται πλαστικά, ταμπλό, υφάσματα για ταπετσαρίες, αφρό για καθίσματα κλπ.

Τα πλαστικά, τα συνθετικά υφάσματα και ο αφρός είναι μόνο μερικά παραδείγματα των χιλιάδων χημικών προϊόντων που παράγονται από το πετρέλαιο. Ο κόσμος θα εξακολουθεί να τα χρησιμοποιεί, ακόμη και μετά τη διακοπή της χρήσης πετρελαίου ως καύσιμο. Κατά συνέπεια, οι χημικές ουσίες θα είναι μια αγορά για το πετρέλαιο που εκτοπίζεται από τον τομέα των μεταφορών, αν και όχι πλήρως.

Η βιοτεχνολογία, βέβαια, έχει τη δυνατότητα να παρέχει εναλλακτικές χημικές πρώτες ύλες. Οι μικροοργανισμοί και τα άλγη έχουν χρησιμοποιηθεί για να μετατρέψουν βιολογικά ή άλλα φθηνά διαθέσιμα υλικά σε υδρογονάνθρακες, τα οποία στη συνέχεια μπορούν να αντικαταστήσουν τα κλάσματα του αργού πετρελαίου στην χημική βιομηχανία. Απαιτείται, όμως, μια σημαντική τεχνολογική πρόοδος, πριν αυτές οι μέθοδοι μπορέσουν να αποδώσουν και να γίνουν οικονομικά βιώσιμες.

Η μεγάλη στροφή

Η πετρελαϊκή βιομηχανία, την επόμενη δεκαετία, σ’ ένα περιβάλλον αντιφατικότητας και ταυτόχρονα μετάβασης, θα αντιμετωπίσει ένα έλλειμμα εφοδιασμού και ταυτόχρονα αιχμή ζήτησης. Εάν οι τιμές παραμείνουν στα σημερινά επίπεδα για μια σημαντική περίοδο, τότε η παραγωγή είναι δυνατόν να φθάσει τα επίπεδα που απαιτούνται για να καλύψει το έλλειμμα έως το 2020. Οι τιμές κάτω από τα 50 δολάρια είναι ανίκανες να στηρίξουν τις απαιτούμενες επενδύσεις. Αντίθετα, οι επενδύσεις μπορούν να κινηθούν θεαματικά, αν οι τιμές υπερβούν τα 60 δολάρια.

Η βιομηχανία θα βιώσει μια στροφή, καθώς το πετρέλαιο θα εκτιμάται όλο και περισσότερο ως χημική πρώτη ύλη και λιγότερο ως καύσιμο μεταφοράς. Οι οργανισμοί πρέπει να λάβουν συγκεκριμένα μέτρα μπροστά στις επόμενες αναταραχές και να αποφύγουν το είδος της κατάρρευσης που έχει συμβεί στη βιομηχανία άνθρακα. Οι εταιρείες μηχανικής, οι πάροχοι υπηρεσιών και οι κατασκευαστές εξοπλισμού πρέπει επίσης να αξιοποιήσουν την εμπειρία τους, αναλαμβάνοντας στοιχήματα που θα ενισχύσουν τις πιθανότητες επιβίωσης σε αυτό το νέο τοπίο.

Εν μέσω μεταβολών υπάρχουν μεγάλες ευκαιρίες. Η αποθήκευση ενέργειας (όπως η αποθήκευση πεπιεσμένου αέρα και τα νέα συστήματα μπαταριών), η βιομηχανική τεχνολογία CCS (για τα διυλιστήρια, τα πετροχημικά, το χάλυβα και το τσιμέντο) και η βιοτεχνολογία (ως εναλλακτική διαδρομή για τις χημικές πρώτες ύλες) αποτελούν τρεις καίριους τομείς ανάπτυξης κατά τις προσεχείς δεκαετίες.

Καθώς ο κόσμος κινείται –ή θα υποχρεωθεί να κινηθεί– προς ένα πιο πράσινο και βιώσιμο ενεργειακό μοντέλο, έχει φτάσει η ώρα για τις κυρίαρχες εταιρείες του 20ου αιώνα να σπάσουν το ξεπερασμένο καλούπι και να εξελιχθούν από πετρελαϊκές εταιρείες σε σύγχρονες εταιρείες ενέργειας. Δυναμικά ανερχόμενες οικονομίες που διαθέτουν ορισμένες από αυτές τις προϋποθέσεις και κυρίως που διαθέτουν ένα επιστημονικό-τεχνικό δυναμικό με ανταγωνιστικό νεύρο έχουν σ’ αυτό το νέο περιβάλλον μια θετική πρόκληση και μια μεγάλη ευκαιρία.

Να κόψει δρόμο

Η Ελλάδα, μολονότι είναι μια χώρα σχεδόν ανύπαρκτη στον πετρελαϊκό χάρτη, έχει, ωστόσο, σε εξέλιξη ένα φιλόδοξο πρόγραμμα ερευνητικών γεωτρήσεων με στόχο την παραγωγή και εμπορική εκμετάλλευση κοιτασμάτων υδρογονανθράκων. Η είσοδος στον πετρελαϊκό χάρτη, σε μια περίοδο σαν αυτή που διανύουμε, καθιστά αναγκαία τη διαμόρφωση μιας ανάλογης πολυμέτωπης και πολυεδρικής στρατηγικής.

Μιας στρατηγικής, η οποία, μη έχοντας πίσω της βάρη από την προηγούμενη περίοδο, λόγω προϋπαρχουσών δομών, σχέσεων και συμφερόντων, μπορεί να κινηθεί στην αιχμή των εξελίξεων. Δηλαδή, να “κόψει δρόμο” και να στοχεύσει στους τομείς εκείνους που αξιολογούνται ως drivers με υψηλές σχετικές επιδόσεις-αποδόσεις. Η μονοσήμαντη προσήλωσή στους υδρογονάνθρακες, σε συνδυασμό με έναν αντίστοιχο μύθο ελληνικού Ελντοράντο που έχει καλλιεργηθεί, μπορεί να φέρει απογοητεύσεις αντί για επιτυχίες.

Εκτός από τους πόρους (επενδυτές) που πρέπει να κινητοποιήσει, η εκμετάλλευση απαιτεί χρόνο. Και σ’ αυτό το χρόνο το παγκόσμιο ενεργειακό σκηνικό μετακινείται. Γι’ αυτό πρέπει η όποια πολιτική αναζήτησης και εκμετάλλευσης να συνδυασθεί με άλλες παράλληλες πολιτικές. Εννοούμε:

• Πολιτικές ενεργειακής αυτοδυναμίας και εγχώριας ανάπτυξης των συστημάτων που χρησιμοποιούνται στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (νέες γενιές panels, νέα υλικά, ψηφιακά συστήματα). Επίσης, αξιοποίηση των οικονομικά και περιβαλλοντικά δυναμικών μορφών φυσικού αερίου (υγροποιημένο, συμπιεσμένο).
• Πολιτικές βιομηχανικής ανάπτυξης, μέσω συμπράξεων και συνεργασιών, σε χημικά προϊόντα του πετρελαίου, που σε προηγούμενη περίοδο αφέθηκαν να απαξιωθούν και να καταρρεύσουν, αντί να εκσυγχρονισθούν και να μετασχηματισθούν.
• Πολιτικές συγχρονισμού και προσέλκυσης επενδύσεων, έστω και τμημάτων ή/και εξειδικευμένων μερών στο ανερχόμενο κύμα της ηλεκτροκίνησης στα επιβατικά οχήματα, στα οχήματα μέσου κυβισμού, στις βαριές μεταφορές και στα συστήματα αποθήκευσης ενέργειας (νέοι τύποι μπαταριών, τεχνολογίες υδρογόνου-κυψελών).