Οι περιπέτειες 15 δισ. της τουρκικής Karpowership στη Νότια Αφρική

Σύμβαση-μαμούθ αξίας 15 δισ. δολαρίων υπεγράφη ανάμεσα από τη μία πλευρά της τουρκικής εταιρείας Karpowership (διαθέτει πλοία που παράγουν με υγροποιημένο φυσικό αέριο ηλεκτρική ενέργεια) και του κράτους της Νότιας Αφρικής. Η Karpowership είναι κοινοπραξία της τουρκικής Karadeniz Holding (κατέχει και διαχειρίζεται μονάδες παραγωγής ενέργειας) και της ενεργειακής εταιρείας Power Group.

Η συμφωνία έχει επισύρει την μήνι της αντιπολίτευσης, των πολιτών και των ΜΜΕ για την μακρόχρονη διάρκεια, το υπέρογκο τίμημα, την αδιαφάνεια, αλλά και για τις περιβαλλοντικές και ενεργειακές επιπτώσεις. Η Karadeniz είναι γνωστή για τέτοιους είδους συμφωνίες. Εκμεταλλεύεται τις υποανάπτυκτες ρυθμιστικές δομές και την εκτεταμένη διαφθορά σε χώρες που βρίσκονται σε ενεργειακή ένδεια για να προωθήσει τα συμφέροντα της, αλλά και τα οράματα νεοοθωμανικής διείσδυσης στην Αφρική.

Η τουρκική εταιρεία προσφέρει ηλεκτρική ενέργεια σε χώρες και περιοχές που πλήττονται από πόλεμο, θεομηνίες και ακατάλληλες υποδομές, προβάλλοντας την τουρκική “ήπια ισχύ” σε διάφορα μέρη στον κόσμο. Απέχει πολύ, όμως, από το να ακολουθεί πρότυπα χρηστής διαχείρισης και διαφάνειας. Αντίθετα, προωθεί τα συμφέροντα της με ληστρική διάθεση απέναντι σε ανήμπορες κοινωνίες.

Η σύμβαση υπεγράφη στο πλαίσιο του προγράμματος έκτακτης ανάγκης προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας της Νότιας Αφρικής για την αποτροπή διακοπών. Επηρεάζει αρνητικά την τοπική οικονομία, αλλά επηρεάζει και την υπάρχουσα ισορροπία δυνάμεων στο κυβερνών Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο. Η δημοσιογραφική έρευνα του δημοφιλούς ενημερωτικού ιστότοπου Daily Maverick αποκάλυψε γιατί η σύμβαση με την Karpowership είναι σκάνδαλο.

Η παρέμβαση του υπουργού Ενέργειας της Νότιας Αφρικής Gwede Mantashe και της συζύγου του Nolwandle στον διαγωνισμό υπέρ της τουρκικής εταιρείας θα έχει σοβαρές συνέπειες και για την επίμονη ενεργειακή κρίση της χώρας, επειδή η συμφωνία θα καθυστερήσει την ενεργειακή μετάβαση, δεδομένου ότι η Νότια Αφρική προσπαθεί να περιορίσει τη μεγάλη εξάρτησή της από τον άνθρακα.

Παράνομος αποκλεισμός

Ενώ υπάρχει ήδη μια περίπλοκη σχέση συμφερόντων στον χώρο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, υπάρχει τώρα κίνδυνος η προσφυγή στη Δικαιοσύνη κατά του υπουργείου Ενέργειας να καθυστερήσει σοβαρά την αναγκαία παροχή ηλεκτρικής ενέργειας με συνέπειες στην παραγωγική ικανότητα της χώρας. Η DNG Power Holdings που συμμετείχε στον διαγωνισμό, ισχυρίζεται ότι αρχικά είχε δοθεί σ’ αυτήν το μεγαλύτερο μέρος του έργου κι ότι τελικά δόθηκε στην τουρκική Karpowership μετά από πολιτική παρέμβαση.

Η δικαστική μάχη μεταξύ υπουργείου Ενέργειας της Νότιας Αφρικής και DNG ενδέχεται να καθυστερήσει περαιτέρω τη λύση του οξύτατου ενεργειακού προβλήματος. Ο ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της DNG, Aldworth Mbalati, προέβη σε σοβαρή καταγγελία: «Κατά τη διάρκεια της υποβολής προσφορών, ορισμένοι από τους πέμπτους έως τους δέκατους έλαβαν παράνομα διάφορες εξαιρέσεις από τις ουσιαστικές απαιτήσεις, οι οποίες εξαιρέσεις βλάπτουν το δημόσιο συμφέρον». Ο Mbalati κατέληξε ότι η εταιρεία του αποκλείστηκε παράνομα. Η Karpowership αρνήθηκε όλα τα αδικήματα, δηλώνοντας ότι δεν συνδέεται με προσπάθεια να επηρεαστεί η τελική επιλογή, ούτε εμπλέκεται σε οποιαδήποτε μορφή δωροδοκίας ή διαφθοράς.

Η Νότια Αφρική είναι από τους μεγαλύτερους παραγωγούς άνθρακα στον κόσμο και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής που καίνε άνθρακα. Ωστόσο, οι επιχειρηματικές ομάδες που έχουν επενδύσει σε ΑΠΕ (ανανεώσιμες πηγές ενέργειας) πιέζουν το υπουργείο να εγκρίνει σχέδια ανεμογεννητριών και φωτοβολταϊκών. Γι’ αυτό και στρέφονται εάντίον της σύμβασης με την τουρκική Karpowership.

Παράκαμψη των κανόνων

Ας σημειωθεί ότι η Karpowership εξαιρέθηκε από την υποχρεωτική μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων από το υπουργείο Περιβάλλοντος. Η εξαίρεση, όμως, ανακλήθηκε μετά από πίεση που άσκησαν περιβαλλοντικές ομάδες. Οι βουλευτές αμφισβήτησαν την ενεργειακή σύμβαση με την τουρκική εταιρεία σε συνεδρίαση αρμόδιας κοινοβουλευτικής επιτροπής στις 20 Απριλίου.

Ο βουλευτής του  κυβερνώντος Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου Sibusiso Kula ανέφερε το παράδειγμα του Λιβάνου, που υπέγραψε μια 6ετή σύμβαση με την Karpowership, θέτοντας το ερώτημα γιατί η Νότια Αφρική υπέγραψε 20ετή. Επιστολή 15 περιβαλλοντικών οργανώσεων ανέφερε ότι οι δημόσιες ακροάσεις πρέπει να διερευνήσουν πώς μια εταιρεία με έδρα το εξωτερικό μπόρεσε να παρακάμψει τους τοπικούς κανόνες και πώς η υποβολή αιτήσεων δεν γίνεται με όρους διαφάνειας.

Ο δικηγόρος George Mokoena (σύμβουλος των πρώην υπουργών Ασφάλειας David Mahlobo και Bongani Bongo) κατέχει μερίδιο 20% στην Power Group, τον συνεταίρο της τουρκικής εταιρείας. Η κοινοπραξία τους (Karpowership) κέρδισε το μεγαλύτερο μέρος των συμβάσεων ηλεκτρικής ενέργειας έκτακτης ανάγκης για να αποτρέψει τις συνεχείς διακοπές ηλεκτρισμού.

Περιβαλλοντικά προβλήματα

Ο Γενικός Διευθυντής του υπουργείου Ενέργειας Jacob Mbhele υπερασπίστηκε τη 20ετή σύμβαση με την αιτιολόγηση ότι η τουρκική εταιρεία διατηρεί την τιμή χαμηλή. Η αρμόδια κοινοβουλευτική επιτροπή καταψήφισε την πρόταση του αντιπολιτευόμενου βουλευτή (Δημοκρατική Συμμαχία) Kevin Mileham για έναρξη έρευνας. Η κυβέρνηση της Νοτίου Αφρικής έχει επτά εβδομάδες για να αποφασίσει σχετικά, καθώς η Triplo4Sustainable Solutions την περασμένη εβδομάδα υπέβαλε τελική μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων για τρία λιμάνια εκ μέρους της Karpowership. Η υπουργός Περιβάλλοντος Barbara Creecy, όμως, ανέστειλε την έγκριση της περιβαλλοντικής μελέτης.

Ο κόλπος Saldanha, όπου η κοινοπραξία θέλει να εγκατασταθεί ένα πλωτό εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής έχει μοναδική τοπογραφία. Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι υπήρξε ανεπαρκής έρευνα σχετικά με τον αντίκτυπο που θα είχε στην αλιεία και στο περιβάλλον. Εκτός αυτού, η Karpowership παρείχε παραπλανητικές πληροφορίες πέρυσι για να παρακάμψει τη μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων κι αυτό τώρα είναι αντικείμενο ποινικής έρευνας.

Όταν ο υπουργός Gwede Mantashe ανακοίνωσε το όνομα του πλειοδότη στις 18 Μαρτίου, έδωσε προθεσμία μέχρι τις 31 Ιουλίου για να ολοκληρωθεί η σύμβαση. Σύμφωνα με τον δημοσιογράφο Tony Carnie, «η Karpowership έχει ξεπεράσει, ή σέρνεται κάτω από πολλά εμπόδια, σχεδόν σαν να υπάρχουν κάποιοι ισχυροί φίλοι που τους βοηθούν… Στο αρχικό στάδιο αυτής της διαδικασίας, η Karpowership εξαιρέθηκε από τη διενέργεια μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων».

Διεθνής παρουσία της Karpowership

Η Karpowership έχει κατασκευάσει 19 τέτοια εργοστάσια σε 11 χώρες στην Αφρική, τη Μέση Ανατολή, την Ασία και την Κούβα. Οι πλωτές εγκαταστάσεις παρέχουν περισσότερο από το ήμισυ του ηλεκτρικού ρεύματος που καταναλώνουν πολλές χώρες της Δυτικής Αφρικής, όπως η Γουινέα-Μπισσάου, η Γκάμπια και η Σιέρα Λεόνε. Είναι κατάλληλες λύσεις για χώρες των οποίων η παραγωγή είναι ανεπαρκής για την κάλυψη της αυξανόμενης ζήτησης, ή όπου η υποδομή έχει καταστραφεί από συγκρούσεις.

Σύμφωνα με τα τουρκικά Μίντια, η Karpowership βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις για την αποστολή τέτοιων πλοίων στη Λιβύη, όπου η Τουρκία προσπαθεί να παίξει αποφασιστικό ρόλο στην μετεμφυλιακή κατάσταση. Νωρίτερα αυτό το μήνα η Άγκυρα έστειλε αντιπροσωπεία με τους υπουργούς Εξωτερικών και Οικονομικών στην Τρίπολη για συνομιλίες. Χωρίς να πει εάν αυτές οι συνομιλίες κάλυπταν ένα πιθανό συμβόλαιο για την Karpowership, η εταιρεία δήλωσε ότι ήταν έτοιμη να αναπτύξει πλοία «από αυτό το καλοκαίρι και μετά» για την παροχή 1.000 μεγαβάτ ή «οκτώ ώρες πρόσθετης ηλεκτρικής ενέργειας» ανά ημέρα σε μια χώρα που αντιμετωπίζει μαζικές διακοπές ρεύματος .

Στον Λίβανο, πάντως, η Karpowership που  ήταν υπεύθυνη για την παραγωγή περίπου του ενός τετάρτου της συνολικής ηλεκτρικής ενέργειας απενεργοποίησε τις γεννήτριες της τον Μάιο, λέγοντας ότι της οφείλονταν περισσότερα από 100 εκατ. δολάρια από το κράτος. Η εταιρεία, όμως, αντιμετωπίζει και εκεί κατηγορίες για διαφθορά, με αποτέλεσμα να έχει εμπλακεί σε συνεχιζόμενη δικαστική μάχη.

Ο Λίβανος βρίσκεται σε μεγάλη οικονομική και πολιτική κρίση και υφίσταται ήδη τακτικές διακοπές ρεύματος, με πολλούς ανθρώπους να βασίζονται σε ιδιωτικές γεννήτριες. Η χώρα δεν είχε κυβέρνηση για εννέα μήνες μετά την καταστροφική έκρηξη στο λιμάνι της Βηρυτού. «Λυπούμαστε βαθιά που σταματήσαμε την παροχή ηλεκτρισμού και προσπαθήσαμε να το αποφύγουμε», ανέφερε ανακοίνωση της εταιρίας. «Για 18 μήνες, είμασταν εξαιρετικά ευέλικτοι με το κράτος, παρέχοντας συνεχώς ισχύ χωρίς πληρωμή ή σχέδιο πληρωμής, επειδή η χώρα αντιμετώπιζε ήδη πολύ δύσκολες συνθήκες. Ωστόσο, καμία εταιρεία δεν μπορεί να λειτουργήσει σε περιβάλλον με τέτοιο άμεσο και αδικαιολόγητο κίνδυνο».

Το Reuters αναφέρει ότι ο Λίβανος έχει συνολική ισχύ περίπου 2.200 μεγαβάτ, αλλά έχει πολύ μεγαλύτερη ανάγκη, με τη μέγιστη ζήτηση το 2020 να φτάνει τα 3.500 μεγαβάτ. Στις αρχές Μαΐου, ένας εισαγγελέας απείλησε να καταλάβει τα πλοία-εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής με την κατηγορία της διαφθοράς. Η Karpowerhip απειλήθηκε με πρόστιμο 25 εκατ. δολαρίων, αλλά η έρευνα συνεχίζεται.