Οι τουρκικές πειρατείες στη Μεσόγειο και η ανάγκη για ενεργειακή ασφάλεια

Γράφουν ο Δρ Ηλίας Κονοφάγος και ο υποστράτηγος Ιωάννης Παρίσης  –

Οι διαδοχικές πειρατικού χαρακτήρα επεμβάσεις της Τουρκίας στην κυπριακή ΑΟΖ, αλλά και στη δυνητική ελληνική ΑΟΖ επιβεβαιώνουν την κρισιμότητα που έχει στους καιρούς μας η ενεργειακή ασφάλεια. Η ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου αποτελεί χώρο παραγωγής και διέλευσης μεγάλου μέρους των παγκοσμίων ενεργειακών πρώτων υλών.

Οι ενεργειακοί πόροι συνιστούν σημαντικό στοιχείο της ανάπτυξης των χωρών της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής και ίσως το σημαντικότερο παράγοντα ισχύος τους, λαμβανομένου μάλιστα υπ’ όψιν ότι, στο βορρά της Μεσογείου, η Ευρώπη στερείται ενεργειακών πόρων και στηρίζεται στην εισαγωγή τους. Η παραγωγή και η μεταφορά των ενεργειακών πόρων αποτελεί σημαντικό παράγοντα που επηρεάζει καταλυτικά το στρατηγικό περιβάλλον της Μεσογείου.

Η ανακάλυψη γιγαντιαίων κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο και η προοπτική ανακάλυψης και νέων, δεδομένου ότι εκκρεμούν έρευνες, αναμένεται να οδηγήσει, στο μέλλον, σε νέες επενδύσεις για έρευνα και παραγωγή. Θα απαιτηθεί, όμως, να υπάρξει ασφάλεια στην περιοχή, ώστε στην πράξη να είναι δυνατή η απρόσκοπτη και συνεχής παραγωγή φυσικού αερίου μέσω των θαλάσσιων εγκαταστάσεων εξόρυξης, καθαρισμού και διάθεσής του στην αγορά.

Βεβαίως, ο ρυθμός εντοπισμού, ανακάλυψης και παραγωγής κοιτασμάτων φυσικού αερίου θα εξαρτηθεί, κυρίως, από την ασφάλεια που θα παρέχεται από τα κράτη της περιοχής προς τις εργολαβικές δραστηριότητες των ανάδοχων εταιρειών. Επίσης, από τις τιμές του φυσικού αερίου που θα έχουν συμφωνηθεί συμβατικά μεταξύ των κρατών της περιοχής με τις ανάδοχες εταιρείες τοπικά, όταν η αγορά ενέργειας, μετά την κρίση λόγω του κορονοϊού, θα επανέλθει στην ομαλότητα.

Η ενεργειακή ασφάλεια

Κατά τα τελευταία χρόνια, λοιπόν, η ενεργειακή ασφάλεια έχει μετατραπεί σε ένα σημαντικό θέμα της διαμάχης στα ζητήματα της διεθνούς ασφάλειας. Αυτό οφείλεται σε διαφόρους λόγους, όπως η αυξανόμενη εξάρτηση της Ευρώπης από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, οι αυξημένες ενεργειακές ανάγκες αναδυόμενων δυνάμεων, όπως η Κίνα και η Ινδία, η εξάντληση των ορυκτών καυσίμων, που αναμένεται να προκύψει μετά τα μέσα του 21ου αιώνα, η ένταση των προβλημάτων που δημιουργεί η κλιματική αλλαγή και ένα ανανεωμένο ενδιαφέρον πολλών χωρών για τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας.

Πρόσθετοι παράγοντες περιλαμβάνουν ένοπλες απειλές κατά του ενεργειακού εφοδιασμού, μέσω τρομοκρατικών επιθέσεων ή πειρατείας, καθώς και πολιτική αστάθεια σε πολλές χώρες παραγωγής ενέργειας. Ας προσθέσουμε και τις προσπάθειες μερικών από τις χώρες αυτές να χρησιμοποιήσουν τον ενεργειακό εφοδιασμό ως πολιτικό όπλο. Όλες αυτές οι εξελίξεις συγκλίνουν στην ίδια κατεύθυνση: η εξασφάλιση της παροχής ενέργειας μπορεί να μην είναι μια καθαρά στρατιωτική πρόκληση, αλλά έχει σαφώς μια διάσταση ασφάλειας.

Οι διαγραφόμενες προοπτικές ως προς τις δυνατότητες απρόσκοπτου εφοδιασμού των οικονομιών με ενέργεια, βραχυπρόθεσμα και σε βάθος χρόνου, φέρνει αυτομάτως στο προσκήνιο το θέμα της ενεργειακής ασφάλειας. Και μάλιστα κατά τρόπο δραματικό, τοσούτω μάλλον καθόσον οι περισσότερες από τις παραγωγούς χώρες, στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική, βρίσκονται σε κατάσταση χρόνιας αστάθειας.

Η πολιτική κατάσταση στις περιοχές αυτές, αλλά και οι μεγάλες διακυμάνσεις στις τιμές του αργού πετρελαίου έφεραν το θέμα της ενεργειακής ασφάλειας ψηλά στην ατζέντα της ενεργειακής πολιτικής όλων των χωρών. Όλοι συμφωνούν ότι αυτό εκφράζεται με το τρίπτυχο των τριών “E”, ήτοι: Energy security – Economic growth – Environmental protection. Οι τρεις αυτοί πυλώνες συνδέονται άμεσα με την εθνική ισχύ και την εθνική ασφάλεια, ενώ, κατά κύριο λόγο, αφορούν στην εξασφάλιση του απρόσκοπτου εφοδιασμού της οικονομίας με ενέργεια.

Διαστάσεις της ενεργειακής ασφάλειας

Η ενεργειακή ασφάλεια έχει οριστεί με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, αλλά ουσιαστικά υφίσταται όταν η παροχή ενέργειας είναι αρκετά μεγάλη και αξιόπιστη, ώστε να υποστηρίζει τις κοινωνικές, οικονομικές και στρατιωτικές δραστηριότητες. Στο πλαίσιο της ευρω­μεσογειακής περιοχής, η ενεργειακή ασφάλεια έχει δύο επιπλέον κύριες πτυχές:

• Πρώτον, την παροχή επαρκών υπηρεσιών ενέργειας στις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου, όπου η άνοδος της κατά κεφαλήν κατανάλωσης ενέργειας αναμένεται να ενισχύσει την ανάπτυξη και την πολιτική σταθερότητα.
• Δεύτερον, τη σημασία της μεσογειακής λεκάνης για τη μεταφορά ενέργειας προς την ΕΕ.

Οι δύο αυτές πτυχές έχουν σχέση με το κατά πόσο η βελτίωση της σταθερότητας στην περιοχή της Μεσογείου θα επιτρέψει στην ΕΕ να διασφαλίσει καλύτερα τις ενεργειακές ροές μέσω της περιοχής αυτής. Από την άποψη των χωρών-καταναλωτών, η διαφοροποίηση του ενεργειακού εφοδιασμού, τόσο όσον αφορά στις πηγές προμήθειας όσο και τις οδούς διαμετακόμισης της ενέργειας, βρίσκεται στο επίκεντρο της ενεργειακής στρατηγικής τους.

Κι αυτό, επειδή εξασφαλίζει την ασφάλεια του εφοδιασμού, την ανθεκτικότητα έναντι αναταραχών, ανατροπών, κρίσεων, συγκρούσεων και βεβαίως ασκεί πίεση στις τιμές μέσω της ανταγωνιστικότητας στις αγορές ενέργειας. Με αυτή την έννοια, η πολλαπλότητα των ενεργειακών προμηθειών είναι η καλύτερη συνταγή για ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού των χωρών-καταναλωτών.

Από την άποψη των παραγωγών, η ενεργειακή ασφάλεια κατέχει μια παρόμοια θέση, αλλά στο αντίθετο άκρο του φάσματος. Ως η μεγαλύτερη πηγή εισοδήματος για τις περισσότερες από τις χώρες­ παραγωγούς υδρογονανθράκων, η ενεργειακή ασφάλεια απαιτεί συνεχείς πωλήσεις των ενεργειακών πόρων τους στις υψηλότερες δυνατές τιμές. Διαφοροποιήσεις στις εξαγωγές ενέργειας στερούν από τις κυβερνήσεις των χωρών αυτών σημαντικό εθνικό εισόδημα και προκαλούν αποσταθεροποίηση της οικονομίας τους.

Στρατιωτικοποίηση της ενεργειακής ασφάλειας 

Με βάση τα παραπάνω δεδομένα, ο όρος “ενεργειακή ασφάλεια” συναρτάται στενά με την ανάγκη θωράκισης της οικονομίας από τις επιπτώσεις που θα μπορούσε να προκαλέσει μια αιφνίδια διακοπή του εφοδιασμού της με ενέργεια. Επίσης, από τις επιπτώσεις που θα μπορούσε να προκαλέσει μια μεγάλη αύξηση των τιμών των ενεργειακών πόρων. Ωστόσο, ο πραγματικός κίνδυνος έγκειται στο γεγονός ότι οι πόλεμοι, η τρομοκρατία, τα ατυχήματα, οι φυσικές καταστροφές και –σε αρκετές περιπτώσεις– οι άστοχες πολιτικές αποφάσεις μπορεί να δημιουργήσουν μεγάλα προβλήματα στην προσφορά της ενέργειας παγκοσμίως και να εκτοξεύσουν τις τιμές στα ύψη.

Η κατάσταση ανασφάλειας, που υφίσταται σε κάποιες περιοχές από τις οποίες διέρχονται ή καταλήγουν αγωγοί, δημιουργεί ανησυχίες στις κυβερνήσεις των ενδιαφερόμενων χωρών. Έτσι, η ενεργειακή ασφάλεια έχει και την έννοια της φυσικής ασφάλειας. Της εξασφάλισης δηλαδή των εγκαταστάσεων, των αγωγών και της μεταφοράς της ενέργειας από επιθέσεις και δολιοφθορές, με τη χρήση ακόμη και στρατιωτικής ισχύος.

Πέραν των προσπαθειών κάθε χώρας, το θέμα απασχολεί ιδιαίτερα και το ΝΑΤΟ, το οποίο έχει ήδη αναπτύξει στρατηγικές για την ενεργειακή ασφάλεια. Η στρατιωτικοποίηση της ενεργειακής ασφάλειας στο μέλλον είναι ενδεχόμενο να περιλάβει:

• Τη χρησιμοποίηση του ελέγχου επί των ενεργειακών πόρων, εκ μέρους των κρατών, ως όπλου πολιτικής πίεσης και επιρροής.
• Τις απειλές που προέρχονται από την τρομοκρατία και την πειρατεία κατά της παραγωγής και μεταφοράς της ενέργειας.
• Την εσωτερική αστάθεια, εξεγέρσεις και συγκρούσεις στο εσωτερικό των κρατών που παράγουν και εξάγουν την ενέργεια.