Πως η παγκοσμιοποίηση ευνοεί τον Τρίτο Κόσμο

Συνήθως οι επικριτές της παγκοσμιοποίησης, και όχι μόνο, δηλώνουν και πιστεύουν ότι το διεθνές εμπόριο ωφελεί μόνο τις πλούσιες χώρες εις βάρος των φτωχών. Τελικά μήπως έχουν δίκιο; Ας παρακολουθήσουμε, λοιπόν, μια συζήτηση μεταξύ ενός τριτοετούς φοιτητή που σπουδάζει οικονομικά και ενός επικριτή. Ο επικριτής ερωτά τον φοιτητή ποιος καθορίζει τι θα παράγει και θα εμπορεύεται μια χώρα. Ο φοιτητής απαντά άμεσα: «κανένας». Η κάθε χώρα παράγει και συμμετέχει στο διεθνές εμπόριο με βάση το συγκριτικό πλεονέκτημα
(David Ricardo).

Σύμφωνα με την αρχή του συγκριτικού πλεονεκτήματος, μια χώρα θα εξειδικευθεί στην παραγωγή και εξαγωγή των προϊόντων που παράγει σχετικά φθηνότερα και θα εισάγει τα προϊόντα που παράγει σχετικά ακριβότερα. Δηλαδή, δεν έχει σημασία το απόλυτο αλλά το σχετικό κόστος παραγωγής. Και συνεχίζει ο φοιτητής. Η αρχή του συγκριτικού πλεονεκτήματος στηρίζεται στην έννοια του εναλλακτικού κόστους ή κόστους ευκαιρίας.

Το εναλλακτικό κόστος ή κόστος ευκαιρίας υπάρχει όταν τίθεται θέμα επιλογής μεταξύ δύο ή περισσότερων επιλογών και μετρά τι χάνουμε όταν επιλέγουμε την επιλογή Α και όχι την επιλογή Β. Για να γίνει πιο αντιληπτό, θα παραθέσω ένα παράδειγμα που είχε χρησιμοποιήσει ο Πολ Σάμουελσον (Νόμπελ Οικονομίας). Ένας σύμβουλος επιχειρήσεων αμείβεται με 1000 ευρώ την ώρα για κάθε συνάντηση με πελάτη. Επίσης δακτυλογραφεί ταχύτερα από τον γραμματέα του.

Η αμοιβή του γραμματέα είναι 10 ευρώ την ώρα. Εάν λοιπόν επιλέξει να δακτυλογραφεί ο ίδιος τις επιστολές θα εξοικονομήσει 10 ευρώ την ώρα, όμως θα έχει κόστος 1000 ευρώ διότι δεν θα έχει τη δυνατότητα να συνεργαστεί με πελάτες. Τα 1000 ευρώ είναι το κόστος ευκαιρίας ή εναλλακτικό κόστος. Έτσι ακριβώς συμβαίνει και στο διεθνές εμπόριο. Η κάθε χώρα μπορεί να παράγει τα πάντα. Όμως το εναλλακτικό κόστος θα είναι τεράστιο και επομένως κάθε χώρα εξειδικεύεται στην παραγωγή των προϊόντων και υπηρεσιών που μπορεί να παράγει σχετικά φθηνότερα.

Θεωρίες και πραγματικότητα

Δηλαδή, θέλεις να μου πεις ότι δεν υπάρχει ένα σύστημα, ένα κέντρο που καθορίζει τι θα παράγει η κάθε χώρα; Εμείς άλλα διαβάζουμε σε ευπώλητα βιβλία και στο διαδίκτυο. Μου λες ότι το διεθνές εμπόριο βασίζεται στο συγκριτικό πλεονέκτημα. Πως όμως η κάθε χώρα γνωρίζει σε ποια αγαθά διαθέτει συγκριτικό πλεονέκτημα; Ο φοιτητής απαντά, αστειευόμενος, δηλαδή, ο τυροκόμος στα Τζουμέρκα πήρε εντολή από το “παγκόσμιο κέντρο διακυβέρνησης”;

Συνεχίζει όμως λέγοντας, ας δούμε τι λέει η θεωρία: «η κάθε χώρα επιλέγει τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τα οποία χρησιμοποιούν τον ή τους παραγωγικούς συντελεστές που διαθέτει σε αφθονία». Έτσι βλέπουμε την Κίνα να παράγει προϊόντα που χρησιμοποιούν την χαμηλής ειδίκευσης εργασία, που διαθέτει σε αφθονία, και η Γερμανία να παράγει προϊόντα που χρησιμοποιούν ειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό, που διαθέτει σε αφθονία.

Μέσω λοιπόν του διεθνούς εμπορίου πραγματοποιείται η παγκόσμια ανακατανομή των παραγωγικών δραστηριοτήτων. Τα προϊόντα που χρειάζονται ανειδίκευτη εργασία θα παράγονται στην Κίνα, ενώ τα προϊόντα που χρειάζονται εξειδικευμένη εργασία στην Γερμανία. Αυτό λοιπόν συμβαίνει από τη στιγμή που στον κόσμο υπάρχει διεθνές εμπόριο. Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.

Ναι, απαντά ο επικριτής, αυτά αφορούν το διεθνές εμπόριο, όμως δεν απάντησες στην ένστασή μου ότι το διεθνές εμπόριο ωφελεί μόνο τις πλούσιες χώρες της δύσης. Ο φοιτητής του συνιστά να μην βιάζεται. Σύμφωνα με τη θεωρία στο διεθνές εμπόριο, τόσο η αγορά των προϊόντων, όσο και η αγορά των παραγωγικών συντελεστών λειτουργούν με την προσφορά και τη ζήτηση.

Εφόσον τα προϊόντα μιας χώρας ζητούνται στο διεθνές εμπόριο, επειδή είναι σχετικά φθηνότερα, θα ζητούνται και οι παραγωγικοί συντελεστές που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή αυτών των προϊόντων, ειδικά η εργασία, ειδικευμένη ή ανειδίκευτη. Καθώς η προσφορά εργασίας είναι δεδομένη (το μέγεθος του πληθυσμού), η αυξημένη ζήτηση για εργασία οδηγεί σταδιακά σε αύξηση των μισθών των εργαζομένων.

Διεθνές εμπόριο και ευημερία

Καλά αυτά είναι θεωρίες και στον πραγματικό κόσμο δεν γίνονται, απαντά ο επικριτής. Ο φοιτητής, ως καλός χρήστης των βάσεων δεδομένων, “κατεβάζει” τα στοιχεία. Μετά το 1960 πολλές χώρες άνοιξαν τα σύνορα τους στο διεθνές εμπόριο, και αρκετές από αυτές στηρίχθηκαν σε μεγάλο βαθμό στο διεθνές εμπόριο: Νότιος Κορέα, Μαλαισία, Σιγκαπούρη, Κίνα, Ισπανία, Πορτογαλία, Ιρλανδία, Μποτσουάνα, Ναμίμπια είναι μερικές χώρες από όλες τις ηπείρους, οι οποίες στα 1960 είχαν πολύ χαμηλό εισόδημα. Σήμερα το κατά κεφαλή εισόδημα αυτών των χωρών έχει αυξηθεί σημαντικά.

Συνεπώς, υπάρχει σύγκλιση των εισοδημάτων, όπως μας λέει η θεωρία, και αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο διεθνές εμπόριο στο οποίο επιδόθηκαν με επιτυχία. Στα παρακάτω διαγράμματα παρουσιάζεται η σχέση μεταξύ των εξαγωγών μιας χώρας ως ποσοστό του ΑΕΠ και του κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Για λόγους παρουσίασης παρουσιάζονται ομάδες κρατών που, σύμφωνα με εσένα επικριτή, υποφέρουν λόγω του διεθνούς εμπορίου.

Στο πρώτο διάγραμμα παρουσιάζεται η σχέση της εξαγωγικής δραστηριότητας με το κατά κεφαλήν ΑΕΠ για την ομάδα χωρών της Ανατολικής Ασίας και του Ειρηνικού (εκτός των πλουσίων χωρών, όπως, πχ Ιαπωνία). Η εξέλιξη είναι δυναμική και ο συντελεστής συσχέτισης δείχνει ότι η οικονομική ανάπτυξη στηρίχθηκε σχεδόν απόλυτα στο διεθνές εμπόριο και στην περίοδο ανάλυσης το μέσο κατά κεφαλήν ΑΕΠ αυξήθηκε πάνω από δέκα φορές.

Οι χώρες της Νότιας Ασίας και της Λατινικής Αμερικής έχουν επίσης ωφεληθεί από το διεθνές εμπόριο με συντελεστή συσχέτισης όμως μικρότερο από τον αντίστοιχο των χωρών της Ανατολικής Ασίας. Να σημειώσουμε ό,τι ασφαλώς το διεθνές εμπόριο ευνοεί την οικονομική ευημερία μιας χώρας όμως και άλλοι παράγοντες, όπως, για παράδειγμα, οι θεσμοί, ενδέχεται να επηρεάσουν αρνητικά την οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας.

Η Αφρική στον δρόμο της ανάπτυξης

Ναι αλλά για την Αφρική δεν μιλάς διότι εκεί θα τα βρεις σκούρα, διατείνεται ο επικριτής. Λάθος κάνεις, απαντά ο φοιτητής. Δες το παρακάτω διάγραμμα για την υποσαχάρια Αφρική. Το κράτησα επίτηδες για το τέλος διότι περίμενα την αντίδραση σου. Η υποσαχάρια Αφρική αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση λόγω πολλών παραγόντων που έχουν αναλυθεί στην διεθνή βιβλιογραφία όπως, για παράδειγμα, το κλίμα, η κουλτούρα, οι θεσμοί, οι κακές έως ανύπαρκτες υποδομές κ.α.

Παρόλα αυτά η περιοχή ως σύνολο έχει ξεκινήσει από το 1960 μια διαρκή πορεία διεθνοποίησης. Όμως το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, ενώ βρίσκεται σε θετική συσχέτιση με το διεθνές εμπόριο, δεν έχει παρουσιάσει τον ίδιο ρυθμό ανάπτυξης και αυτό οφείλεται στους λόγους που ανέφερα παραπάνω και στους εμφυλίους πολέμους που έχουν ξεσπάσει τα τελευταία πένηντα χρόνια σε αρκετές χώρες, προκαλώντας τις διακυμάνσεις που φαίνονται στο διάγραμμα.

Είναι όμως σημαντικό να τονίσουμε ότι η τάση μετά το 1990 είναι σημαντικά αυξητική και συνεχής. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει ότι και η υποσαχάρια Αφρική βρίσκει σταδιακά τον δρόμο της ανάπτυξης και μέσω του διεθνούς εμπορίου, βγαίνοντας από την παγίδα της φτώχειας, με σημαντικές επιπτώσεις στο επίπεδο της οικονομικής ευημερίας των χωρών αυτών.

Και κλείνει την συζήτηση ο φοιτητής λέγοντας: «Αγαπητέ μου επικριτή, απέδειξα και με την θεωρία και με δεδομένα ότι οι επικρίσεις σου για το διεθνές εμπόριο δεν στηρίζονται πουθενά. Η συμμετοχή μιας χώρας στο διεθνές εμπόριο συμβάλλει σημαντικά στην βελτίωση της οικονομικής ευημερίας της χώρας. Είναι αναγκαία συνθήκη όχι όμως και ικανή».