Πίσω από τα πρόσωπα – Το πραγματικό δίλημμα για το νικητή

Την άποψή μου για την τουρκική οικονομία την έχω καταθέσει πολλές φορές με άρθρα μου στο SLpress.gr. Το τελευταίο ήταν στις 18.1.2022 και αιτία που το έγραψα ήταν μπαράζ δημοσιευμάτων ότι “από ώρα σε ώρα η Τουρκία καταρρέει και ο Ερντογάν πέφτει”. Έχουν περάσει από τότε 15 μήνες και τίποτε δεν συνέβη. Πού κάνουν λάθος οι αναλυτές, λοιπόν, στην Δύση;

Μια μεγάλη μερίδα, υποκύπτει στην γοητεία της στατιστικής. Εικάζουν ότι με την εξωφρενική (όπως την αποκαλούν) πολιτική της μείωσης των επιτοκίων, οποιαδήποτε χώρα στην Δύση θα είχε υποστεί κραχ. Η Τουρκία, όμως, δεν είναι δυτική χώρα. Η οικονομία της δεν έχει σχέση με τις δυτικές. Οι αναλυτές αξιολογούν τις επιδόσεις της Τουρκίας με βάση ορθά μεν πρότυπα, μόνο που αυτά τα πρότυπα δεν ισχύουν στην γειτονική χώρα.

Η άποψή μου μέχρι τους σεισμούς ήταν σταθερή και ξεκάθαρη. Υποστήριζα ότι η Τουρκία δεν πρόκειται να πτωχεύσει λόγω της οικονομικής πολιτικής του Ερντογάν. Ο πυρήνας της πολιτικής του σε βασικές γραμμές έλεγε τα εξής: «Πάση θυσία ανάπτυξη και αύξηση του ΑΕΠ με σκοπό η Τουρκία να γίνει μια μικρή Κίνα στα σύνορα της ΕΕ». Η θυσία για την πολιτική αυτή ήταν η υποτίμηση της τουρκικής λίρας.

Ο Ερντογάν θυσιάζει το νόμισμά του αλλά αντισταθμίζει τις απώλειες με την έκρηξη των εξαγωγών, οι οποίες φυσικά γίνονται σε δολάρια και ευρώ. Για παράδειγμα to 2022 η Τουρκία σημείωσε ρεκόρ εξαγωγών αυξημένο κατά 13% σε σχέση με το 2021, φτάνοντας τα 254 δισ δολάρια. Κι έπαιξε ρόλο φυσικά η ανταγωνιστικότητα των προϊόντων της, λόγω της υποτιμημένης λίρας και της προνομιακής της σχέσης με αγορές όπως η Ρωσία. Οι εξαγωγές της δηλαδή, ήταν μεγαλύτερες από ολόκληρο το ΑΕΠ της Ελλάδας. Στην Ελλάδα και στην ΕΕ δεν θα βρει κανείς ούτε μια αράδα για το παρακάτω σχεδιάγραμμα:

Την περίοδο της Πανδημίας και της Κρίσης, το τουρκικό χρηματιστήριο κατέγραψε άνοδο ως και 560% ενώ η πτώση του φέτος είναι μόλις 12,8%. Από τις 825 μονάδες του 2020 κατέγραψε ένα απίστευτο ράλι στις 5.700 και δεν το συζητά κανείς αυτό! Σε παλιότερα άρθρα μου έχω καταδείξει την παθογένεια της Τουρκίας στο ζήτημα του πληθωρισμού. Από την εποχή των Σουλτάνων, η Τουρκία χρηματοδοτούσε τους πολέμους της με το Καϊμέ, το χάρτινο χρήμα. Εξέδιδε πληθωριστικό χρήμα με το οποίο πλήρωνε τον Στρατό.

Τα τελευταία 50 χρόνια, η Τουρκία ζήτημα να είχε 5-6 χρόνια με μονοψήφιο πληθωρισμό πριν τον Ερντογάν. Έφτασε μάλιστα αρκετές φορές να έχει τριψήφιο πληθωρισμό, ενώ η ισοτιμία της λίρας ήταν αστρονομική το 2001 (1.550.000 λίρες το δολάριο). Όταν ο Ερντογάν έκοψε 6 μηδενικά έγινε 1,33 λίρες το δολάριο. Οι Τούρκοι έχουν μάθει να αντιμετωπίζουν τον πληθωρισμό. Κάνουν hedging (αντιστάθμιση), χωρίς να γνωρίζουν τον όρο. Ο χρυσός και τα πολύτιμα μέταλλα αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα των επενδύσεων των νοικοκυριών εδώ και 150 χρόνια. Ουδεμία σχέση με τις πρακτικές των δυτικών νοικοκυριών.

Οι Δυτικοί αναλυτές αγνοούν ότι σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου Καντίρ Χας, το 78% των Τούρκων, που διατηρούν προνομιακούς λογαριασμούς σε τουρκικές τράπεζες, τους διατηρούν σε ξένα νομίσματα. Για την ακρίβεια, 8 στους 10 δεν είχαν ποτέ προνομιακό λογαριασμό σε λίρες, είχαν μόνο σε δολάρια ή ευρώ. Αυτοί κερδίζουν από την υποτίμηση.

Πριν τον Ερντογάν μόνο 4 από τις 80 επαρχίες της Τουρκίας είχε εξαγωγές πάνω από 1 δισ δολάρια (Κωνσταντινούπολης, Άγκυρας, Σμύρνης και Αττάλειας). Ο Ερντογάν, κατάφερε να αυξήσει τον αριθμό από 4 σε 26. Έδωσε επενδυτικά εργαλεία σε άλλες 22 επαρχίες. Με την τελευταία συνταγματική αναθεώρηση, η Προεδρία της Κυβέρνησης ελέγχει και διενεργεί όλους τους διαγωνισμούς. Ακόμα και αυτούς της πώλησης ζώντων ζώων. Όχι μόνο τους μεγάλους και ελκυστικούς.

Επίσης, διατηρεί απόλυτο έλεγχο της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς με παρεμβατικές ιδιότητες που είναι αδιανόητες στη Δύση. Μπορεί να ενισχύει την λίρα ή να την διολισθαίνει τεχνητά, να ενισχύει εισηγμένες εταιρείες, ειδικά του δείκτη Borsa. Να κάνει κρατικές έρευνες και εξορύξεις πετρελαίου, αερίου και μετάλλων. Να επενδύει κρατικό χρήμα στο εξωτερικό. Να ενισχύει άλλες χώρες ή να αποσύρει επενδύσεις. Να ορίζει ζώνες ελεύθερου εμπορίου κατά πως κρίνει. Να παίρνει λεφτά από έναν κρατικό κωδικό και να τα ρίχνει σε κάποιον άλλο ακόμη κι όταν είναι αντικρουόμενοι. Να εξαγγέλλει φαραωνικά έργα κατά παράβαση παγκόσμιων συνθηκών. Να επιβάλλει capital controls και να αυξομειώνει το min και το max του εύρους των κεφαλαίων που μπορεί να εξάγει κάποιος από την χώρα. Να ενισχύει κρατικές ή δημοτικές επιχειρήσεις όποτε κρίνει και με όσα χρήματα. Ποιος Ευρωπαίος ή Αμερικανός ηγέτης μπορεί να κάνει κάτι από τα παραπάνω; Ουδείς!

Η Τουρκία δεν είναι μία, αλλά τρεις χώρες. Ο πρώτος χάρτης παρουσιάζει τις επαρχίες όπου ζει ο περισσότερος πληθυσμός.

Ο δεύτερος χάρτης δείχνει το μέσο μέγεθος του νοικοκυριού σε μέλη.

Οι περιοχές που επλήγησαν από τον σεισμό είναι κυρίως αυτές που ο μέσος αριθμός των μελών του νοικοκυριού είναι διπλάσιος ή και τριπλάσιος από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και πολύ πάνω από τον τουρκικό μέσο όρο. Οι περιοχές αυτές δεν είναι όλες αυτό που αποκαλούμε στην Δύση αγροτικές μεγάλης έντασης. Οι αγροτικές περιοχές απεικονίζονται στον τρίτο χάρτη:

Στον τέταρτο χάρτη απεικονίζονται οι κτηνοτροφικές περιοχές.

Ακόμα και δείκτες όπως η Ανεργία, στην Τουρκία έχουν διαφορετική απεικόνιση από την αντίστοιχη στη Δύση. Τη δείχνει οι πέμπτος χάρτης:

Είναι ενδεικτικό ότι η τρίτη μεγαλύτερη επαρχία, αυτή της Σμύρνης, η οποία ψηφίζει το κεμαλικό κόμμα, εμφανίζει μεγάλο ποσοστό ανεργίας, ακόμη κι αν την συγκρίνουμε με φτωχές επαρχίες, όπως αυτές της νοτιοανατολικής Τουρκίας. Όσο εξετάζει κανείς σε βάθος τα δημογραφικά στοιχεία, αντιλαμβάνεται ότι έχει να κάνει με τρεις χώρες, οι δείκτες των οποίων έχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ τους, ό,τι κι αν ερευνούμε. Αυτό που κατάφερε τελικά ο Ερντογάν, είναι να αναδιατάξει το παραγωγικό μοντέλο της χώρας και να αναπτύξει πολλές φτωχές επαρχίες.

Ο σεισμός και η οικονομική στρατηγική του Ερντογάν

Όσοι προφήτευαν την πτώχευση της Τουρκίας, λάμβαναν λάθος δεδομένα. Η Τουρκία θα μπορούσε να πτωχεύσει μόνο εάν δεν μπορούσε να διαθέσει το σύνολο της παραγωγής της. Για κανέναν άλλο λόγο δεν θα πτώχευε. Ο σεισμός, όμως, διαλύει τον κεντρικό πυρήνα της οικονομικής πολιτικής του Ερντογάν. Ενώ ο σχεδιασμός του προέβλεπε υποτίμηση της λίρας στο βωμό της ανάπτυξης του ΑΕΠ, ο σεισμός τον ανάγκασε να κλείσει το χρηματιστήριο για μερικές ημέρες, το οποίο λειτουργούσε ως αντιστάθμιση του ακραίου πληθωρισμού (πάνω από 80%).

Όσο ήταν κλειστό ψηφίστηκαν νομοθετήματα, τα οποία επιτρέπουν στον Πρόεδρο να ενισχύει με συγκεκριμένο τρόπο στρατηγικού τύπου εισηγμένες εταιρείες με ρευστό. Τον αναγκάζουν πλέον να αιμορραγεί όχι μόνο στηρίζοντας το νόμισμα, αλλά πλέον στηρίζοντας και το χρηματιστήριο από όπου αντιστάθμιζε τις απώλειες με αυτή την τεράστια άνοδο που δείχνει το σχεδιάγραμμα.

Για να καταλάβουμε το μέγεθος της ζημιάς, φανταστείτε έναν σεισμό που ισοπεδώνει την χερσαία Ελλάδα, την Αλβανία, τα Σκόπια και την μισή Βουλγαρία. Διότι αυτό συνέβη στην Τουρκία. Και τώρα πρέπει να ανοικοδομηθεί μια τεράστια έκταση που καλύπτει 10 τουρκικές επαρχίες στις οποίες κατοικούν 14 εκατ. Όποιος κι αν κυβερνά την Τουρκία, θα χρειαστεί εξωτερική βοήθεια. Τουτέστιν εξωτερικό δανεισμό. Το ΔΝΤ δεν μπορεί να προσφέρει ούτε το 1/3 από αυτά που χρειάζεται η Τουρκία. Και η χώρα αυτή τη στιγμή χρειάζεται άμεσα τόνους ρευστότητας που σε βάθος τριετίας αναμένεται να ξεπεράσουν τα 150 δισ δολάρια. Ποιος μπορεί να παρέχει τόσο υψηλά επίπεδα ρευστότητας; Μόνο οι μεγάλες δυτικές τράπεζες ή η Κίνα.

Παρόλα αυτά, δεν θεωρώ τον Ερντογάν καμένο χαρτί. Όποιος κι αν εκλεγεί, όμως, θα χρειαστεί πολύ χρήμα. Οι δυτικές τράπεζες προς το παρόν δεν δείχνουν διάθεση να δανείσουν. Πέραν ενός λογαριασμού αλληλοβοήθειας και χορηγιών που άνοιξε ένας τουρκικός όμιλος επιχειρήσεων, η Τουρκία δεν έχει επίσημα εκδηλώσει ενδιαφέρον για εξωτερικό δανεισμό. Αυτό θα γίνει μετεκλογικά και εντός του 2023.

Το  πραγματικό δίλημμα

Μια επίσημη πρόταση θα προκαλέσει το ενδιαφέρον δυτικών τραπεζών, οι οποίες, βέβαια, θα ζητήσουν την άμεση επαναφορά της τουρκικής οικονομίας στην κανονικότητα, δηλαδή την άμεση παύση της πολιτικής των χαμηλών επιτοκίων. Αυτό φυσικά θα μειώσει την άνοδο του ΑΕΠ που δεν θέλει με τίποτα ο Ερντογάν, ο οποίος ονειρεύεται την μετατροπή της Τουρκίας σε μια μικρή Κίνα στα σύνορα της ΕΕ.

Το σενάριο μιας χρηματοδότησης με δάνεια από BRICS, Ιαπωνία, Άραβες και δυτικές τράπεζες, δεν βλέπω να ενθουσιάζει αυτή την περίοδο τις δυτικές τράπεζες. Και τα BRICS είναι αμφίβολο εάν θέλουν και μπορούν να καλύψουν τις δανειακές ανάγκες της Τουρκίας στο σύνολό τους. Το δίλημμα για όποιον κερδίσει τις εκλογές θα είναι ή να συνεχίσει την πολιτική χαμηλών επιτοκίων για πάση θυσία ανάπτυξη του ΑΕΠ ή να ανεβάσει τα επιτόκια για να εξασφαλίσει δυτικά δάνεια.

Ο σεισμός λοιπόν, δεν κατέστρεψε μόνο τη νοτιοανατολική Τουρκία, αλλά και τον 20ετή σχεδιασμό του Ερντογάν. Συνεπώς, το ζήτημα δεν είναι μόνο ποιος θα εκλεγεί, αλλά ποια στρατηγική θα ακολουθήσει. Ο Κιλιτσντάρογλου ξέρει ότι ο Ερντογάν δημιούργησε ένα μοντέλο διακυβέρνησης που στηρίζεται στην ηγεμονία του Προέδρου, ο οποίος όμως έχει την πλειοψηφία στην Εθνοσυνέλευση. Τί θα συμβεί εάν Κιλιτσντάρογλου εκλεγεί Πρόεδρος τη Βουλή κερδίσει ο Ερντογάν; Κάτι που είναι αρκετά πιθανό. Τότε, η Τουρκία θα υποστεί πολιτικό βραχυκύκλωμα. Ο νέος Πρόεδρος δεν θα μπορεί να λειτουργήσει όπως ο Ερντογάν, αφού θα βρίσκει αντίσταση στην Εθνοσυνέλευση.