Πληθωρισμός, κέρδη και ανισοκατανομή του εισοδήματος

Το διεθνές και το ευρωπαϊκό περιβάλλον, ιδιαίτερα τα τελευταία δύο χρόνια,  χαρακτηρίζονται, μεταξύ άλλων, από ανισοκατανομή του εισοδήματος και από βραχυπρόθεσμες ασυνέχειες και αναταράξεις, από μεσοπρόθεσμες κρίσεις της προσφοράς και από αύξηση του κόστους δανεισμού, οι οποίες υπονομεύουν σοβαρά την ανάπτυξη, διατηρώντας παράλληλα, παρά τη  σημαντική αύξηση των επιτοκίων, σε υψηλό επίπεδο τόσο τις τιμές των ενεργειακών  προϊόντων, των τροφίμων, των μεταφορών, του εφοδιασμού κτλ, όσο και το κόστος παραγωγής. 

Στις συνθήκες αυτές οι Κεντρικές Τράπεζες σε ΗΠΑ και Ευρωπαϊκή Ένωση προέβησαν και  προβαίνουν σε πολιτικές αύξησης των επιτοκίων προκειμένου να επιτύχουν τον Καταστατικό  στόχο της σταθερότητας των τιμών και της επιστροφής, σε σύντομο χρόνο, του επιπέδου του πληθωρισμού στο ουδέτερο επίπεδο του 2%.

Όμως, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) με την διαδοχική επιτοκιακή αύξηση από τον Ιούλιο του 2022 μέχρι τις 27/7/2023 το βασικό επιτόκιο αυξήθηκε στο 4,25%, το επιτόκιο καταθέσεων στο 3,75% και το επιτόκιο αναχρηματοδότησης στο 4,5%, με προοπτική, κατά   τους  αναλυτές, διατήρησης του σε υψηλά επίπεδα  και το  2024. Κι αυτό προκειμένου να  μειωθεί περαιτέρω ο πληθωρισμός στα κράτη-μέλη της  Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο οποίος όμως διατηρείται σε υψηλά επίπεδα, ιδιαίτερα μάλιστα ο πληθωρισμός των τροφίμων ο οποίος διατηρείται πολλαπλάσιος του συνολικού πληθωρισμού.

Αντίθετα, η  πολιτική  αυτή  αύξησης  των επιτοκίων συμβάλλει, όπως προκύπτει εκ του  αποτελέσματος, στην καθίζηση της ευρωπαϊκής οικονομίας, στην μείωση της κατανάλωσης  και των επενδύσεων, στην κρίση του κόστους διαβίωσης και στην επιδείνωση της αγοραστικής δύναμης των νοικοκυριών, στη συρρίκνωση της παραγωγής των επιχειρήσεων  και στη παράταση της λιτότητας.

Στις συνθήκες αυτές, ο πληθωρισμός στην ζώνη του ευρώ το 2023 εκτιμάται ότι θα είναι 5,6% και το 2024 θα είναι 2,5%. Στην Ελλάδα εκτιμάται ότι ο πληθωρισμός το 2023 θα είναι 4,5%  και  το 2024 θα είναι 2,4%. Με άλλα λόγια, αναδεικνύεται με τον πιο εύληπτο τρόπο  ότι η  επιστροφή στα επίπεδα του πληθωρισμού του 2020 τόσο στην ευρωζώνη, όσο  και στην Ελλάδα εκτιμάται ότι δεν θα επιτευχθεί πριν από την δεύτερη πενταετία της τρέχουσας   δεκαετίας του 2020. Παράλληλα, εξειδικεύοντας στον πληθωρισμό και στην ακρίβεια που παρατηρείται στα τρόφιμα στην ευρωζώνη διαπιστώνεται ότι τον Αύγουστο του 2023 ήταν  9,7% και στην Ελλάδα τον Αύγουστο του 2023 ήταν 10,7%, δηλαδή ποσοστό διπλάσιο περίπου από αυτό του μέσου επιπέδου του πληθωρισμού.

Από την άποψη αυτή είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι σύμφωνα με την Eurostat (19/9/2023) ενώ στο πρώτο  τρίμηνο του 2023 οι τιμές παραγωγού στην  Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Ελλάδα αυξήθηκαν κατά 17%, στο δεύτερο τρίμηνο του 2023 οι τιμές παραγωγού αυξήθηκαν  κατά  2% στην Ευρωπαϊκή Ένωση και κατά  21% στην Ελλάδα. Πιο συγκεκριμένα  κατά το δεύτερο  τρίμηνο του 2023 ενώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση η τιμή παραγωγού του ελαιολάδου αυξήθηκε κατά 8% και του γάλακτος μειώθηκε κατά  2%, στην Ελλάδα η τιμή παραγωγού  του ελαιολάδου αυξήθηκε κατά 56% και του γάλακτος αυξήθηκε κατά 32%.

Πιο ασθενείς οι ασθενέστεροι

Στις πληθωριστικές αυτές συνθήκες, η υπο-τιμαριθμοποίηση της αύξησης των μισθών στα κράτη-μέλη της ευρωζώνης και ιδιαίτερα στην Ελλάδα διευρύνει τις απώλειες της αγοραστικής  δύναμης των καταναλωτών και ταυτόχρονα επιδεινώνει, διαμέσου της  αύξησης  του  κόστους  διαβίωσης, το βιοτικό επίπεδο των νοικοκυριών. Ως εκ τούτου οι μισθοί δεν συνέβαλαν στην  αλματώδη αύξηση των τιμών γενικά και των τιμών των τροφίμων ειδικότερα. Κι’ αυτό επειδή οι συντελούμενες πληθωριστικές πιέσεις των πρώτων τριμήνων του 2022 οφείλονται, κατά βάση, στο  ενεργειακό κόστος και από το  τελευταίο  τρίμηνο  του  2022 οφείλονται και στον πληθωρισμό  κερδών των επιχειρήσεων (P. Briancon, o.t.gr-8/4/2023).

Aυτό  σημαίνει ότι ο πληθωρισμός σε μακρο-επίπεδο βρίσκεται, μεταξύ άλλων, στο  επίκεντρο  μίας πραγματικής διανεμητικής  σύγκρουσης τόσο σε διεθνές επίπεδο μεταξύ  των χωρών, όσο και μεταξύ των παραγωγικών δυνάμεων κεφαλαίου (κέρδος)-εργασίας (μισθός). Παράλληλα, σε μικρο-επίπεδο ο πληθωρισμός αφορά τρείς συνιστώσες: το κόστος  εργασίας, το κόστος εισροών και το ποσοστό κέρδους των επιχειρήσεων. Έτσι, στην  ανάλυση αυτή των τριών  συνιστωσών ο πληθωρισμός και η ακρίβεια δεν δημιουργείται από το σπιράλ  μισθού-τιμής  αλλά από το σπιράλ  κέρδους τιμής (A.Martin, Alternatives Economiques, 22/8/2022).

Mε  άλλα λόγια σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο η έλλειψη ανταγωνισμού και η  ύπαρξη ολιγοπωλιακών ή μονοπωλιακών συνθηκών, για παράδειγμα στις επιχειρήσεις  της  αγροτοδιατροφικής αλυσίδας ωθούν τις εταιρείες στην μεγαλύτερη αύξηση των τιμών των προϊόντων από την αύξηση του κόστους τους. Στις συνθήκες αυτές αγοράς, οι επιχειρήσεις  της  αγροτοδιατροφικής αλυσίδας μετακυλίουν ολόκληρη την αύξηση του κόστους παραγωγής (ενέργεια, πρώτες ύλες, ενδιάμεσες εισροές) και επιπλέον τουλάχιστον 10% (J.Delepine, Alternatives Economiques,18/9/2023).

Αύξηση των ανισοτήτων

Οι εξελίξεις αυτές οδηγούν στην ανησυχητική αύξηση των ανισοτήτων και στην επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου των νοικοκυριών, δεδομένου ότι συντελείται, μέσω του πληθωρισμού  και της ακρίβειας των τροφίμων, μία σημαντική μεταφορά πλούτου (ανισοκατανομή του εισοδήματος) σε διεθνές και σε ευρωπαϊκό επίπεδο καθώς και στην χώρα μας  προς  τις  επιχειρήσεις της αγροτοδιατροφικής αλυσίδας. Έτσι, τα νοικοκυριά προσανατολίζονται  περισσότερο προς την αγορά προϊόντων ιδιωτικής ετικέτας, με αποτέλεσμα η κάθε  επιχείρηση πώλησης προϊόντων διατροφής να επιτυγχάνει αφενός υψηλότερα περιθώρια κέρδους για τα δικά της προϊόντα και αφετέρου αυξημένη διαπραγματευτική δύναμη με τους παραγωγούς.

Παράλληλα, όσο περισσότερο αυξάνεται στο καλάθι του νοικοκυριού η αναλογία των  προϊόντων ιδιωτικής ετικέτας, τόσο θα διαφοροποείται σε πληθωριστικές συνθήκες, ποσοτικά  και ποιοτικά, η καταναλωτική συμπεριφορά των νοικοκυριών, με την έννοια ότι θα  καταναλώνουν, όπως προκύπτει από την διεθνή, την ευρωπαϊκή και την ελληνική  πραγματικότητα, λιγότερα και φθηνότερα προϊόντα διατροφής.