Πώς έσπασε η διεθνής εφοδιαστική αλυσίδα και γιατί θα αργήσει να φτιαχτεί

Μετρώντας τις επιδράσεις του πρώτου σκληρού lockdown σε Κίνα, Ευρώπη, ΗΠΑ και Ασία, τον Ιούνιο 2020, είχα διαφωνήσει με πολλούς αναλυτές που πίστευαν ότι η οικονομική ανάκαμψη θα είναι γρήγορη. Το άρθρο μου “Αν η κρίση ήταν γράμμα θα ήταν V, U, W ή L;”, δέχθηκε επικρίσεις από οικονομολόγους, οι οποίοι υποστήριζαν τότε ότι η ανάπτυξη θα έχει σχήμα “V, δηλαδή θα είναι γρήγορη.

Είχα υποστηρίξει ότι θα είναι πολύ αργή τύπου “L” και στο άρθρο της 24ης Ιουνίου 2020, κατέληγα: «Συνεπώς, η πρόβλεψη (μου) για τύπου “L” (ανάπτυξη) είναι η ορθότερη διότι η οικονομική συντριβή διήρκησε τρεις εβδομάδες, ενώ η πλήρης ανάκαμψη θα επέλθει σε ένα βάθος δύο ετών σύμφωνα με το καλό (μου) σενάριο και 4-5 ετών σύμφωνα με το κακό (μου) σενάριο»!

Τα γεγονότα μίλησαν, αφού φέτος θα κλείσουμε δυο χρόνια από την εμφάνιση του ιού και η πραγματική οικονομία πάει από το κακό στο χειρότερο. Ένας από τους πέντε λόγους που με είχαν κάνει να πιστεύω ότι η πανδημία ως οικονομικό φαινόμενο θα επιφέρει τεράστιες και μακροχρόνιες ζημιές ήταν τα πρώτα δεδομένα που είχα μετρήσει τον Ιούνιο 2020, μετά την άρση του πρώτου lockdown, σχετικά με την ζημιά στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα (supply chain). Οι ενδείξεις του πρώτου εξαμήνου 2020 έδειχναν πολύ μεγάλη διατάραξη της αλυσίδας.

Οι τρεις κανόνες της αλυσίδας

Τί είναι, όμως, με απλά λόγια η αλυσίδα εφοδιασμού και πόσο σημαντική είναι για τις οικονομίες; Είναι η “αόρατη” πλευρά της παγκόσμιας οικονομίας, που συνδέει τους παραγωγούς αγαθών και υπηρεσιών με τους καταναλωτές. Μπορεί η συνολική αξία της παγκόσμιας εφοδιαστικής αλυσίδας να μοιάζει σχετικά μικρή σε μέγεθος (15,85 δισ. δολάρια), αλλά αποτελεί τον πυρήνα της παγκόσμιας οικονομίας. Η παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού, είναι ένα κεντρικό σύστημα με χιλιάδες υποσυστήματα, με τα οποία ιδιώτες, οργανισμοί και κράτη διακινούν πρώτες ύλες και πόρους για να επιτευχθεί η παραγωγή αγαθών, τα οποία κατόπιν διοχετεύουν στις αγορές με σκοπό την διάθεσή τους στους καταναλωτές.

Η εφοδιαστική αλυσίδα αναπτύσσεται και λειτουργεί με βάση τρεις σταθερές:

• Η πρώτη εκφράζεται με δύο αριθμούς: “24/7“! Οι εφοδιαστικές αλυσίδες λειτουργούν 24 ώρες το 24ωρο, 7 μέρες την εβδομάδα. Δεν υπάρχουν αργίες. Όσοι ασχολούνται με τον παγκόσμιο εφοδιασμό προϊόντων και υπηρεσιών δεν κλείνουν ποτέ, εργάζονται πάντοτε τρεις βάρδιες για να καλύπτουν όλο το 24ωρο.
• Η δεύτερη σταθερά στην λειτουργία της εφοδιαστικής αλυσίδας είναι γνωστή ως “just-in-time”! Δηλαδή, τα προϊόντα, πρέπει να φτάσουν στον προορισμό τους, ακριβώς την ώρα που πρέπει, την στιγμή που τα χρειάζεται ο επιχειρηματίας. Ούτε με καθυστέρηση γιατί η γραμμή παραγωγής θα πάει πίσω αλλά ούτε και πιο πριν από ό,τι τα θέλει, γιατί δεν θα έχει πού να τα αποθηκεύσει.
• Η τρίτη σταθερά είναι “the more vulnerable-the higher the priority”, δηλαδή «όσο πιο ευπαθή, τόσο μεγαλύτερη προτεραιότητα»! Στην εφοδιαστική αλυσίδα, υπάρχει σαφέστατη ταξινόμηση των αγαθών και πρώτα στη λίστα είναι αυτά που έχουν μικρή ημερομηνία λήξης, όπως τα διατροφικά αγαθά, ενώ οι μεταφορές ζώντων ζώων έχουν από τους μεγαλύτερους βαθμούς προτεραιότητας.

Πώς έσπασε η εφοδιαστική αλυσίδα

Προβλήματα στην εφοδιαστική αλυσίδα υπήρχαν πάντα. Οι κρίκοι της αλυσίδας ήταν πάντοτε ευάλωτοι σε γεγονότα όπως οι φυσικές καταστροφές, πυρκαγιές σε εγκαταστάσεις, έντονα καιρικά φαινόμενα, απεργίες κτλ. Όμως, η ανθεκτικότητα της αλυσίδας αντιμετώπιζε σχεδόν πάντα με επιτυχία όλες τις διαταραχές. Οι σπασμένοι κρίκοι επιδιορθώνονταν άμεσα. Μέχρι και το 2019 η εφοδιαστική αλυσίδα έδειχνε να μεγαλώνει και να είναι ο πρωταγωνιστής που οδηγεί την κούρσα της ανάπτυξης του παγκοσμίου ΑΕΠ.

Οι επαΐοντες, όμως, γνωρίζουν καλά ότι η αλυσίδα δεν είχε επιλύσει ένα μεγάλο της πρόβλημα. Ενώ υπήρχαν ταλαντούχοι άνθρωποι που την στελέχωναν ως διαχειριστές, εν τούτοις οι επιχειρήσεις αυτές στηρίζονταν τεχνολογικά στο Excel! Σε “Φύλλα Εργασίας” δηλαδή που καταλάβαιναν μόνο οι διαχειριστές, ενώ οι τελικοί αγοραστές των προϊόντων δεν είχαν ιδέα πού βρίσκεται το προϊόν τους ή γνώριζαν στο περίπου. Η αλυσίδα μπορεί να μεγάλωνε, αλλά δεν επένδυσε στην Πληροφορική και στην ψηφιοποίηση των υπηρεσιών της. Βασίστηκε σε ένα παραδοσιακό μοντέλο.

Τα lockdown ουσιαστικά ερήμωσαν τις επιχειρήσεις εφοδιασμού, αφού ο πρώτος εγκλεισμός, έστειλε σπίτι τους εκατομμύρια εργαζόμενους κι αποδυνάμωσε την παραγωγικότητά της! Το πρόβλημα ξεκίνησε όταν η Κίνα άρχισε να μετατοπίζει την παραγωγή της σε ιατρικό εξοπλισμό, σε στολές και μάσκες. Η πανδημία άλλαξε τις προτεραιότητες στην εφοδιαστική αλυσίδα. Ακόμα και κοντέινερ με ευπαθή προϊόντα, τοποθετούνταν σε απόμακρα μέρη μιας και τα κινεζικά εργοστάσια παρήγαγαν αγαθά για τον ιό που προορίζονταν για την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, οι οποίες είχαν μεγάλη ανάγκη από μάσκες κ.α.

Παράλληλα, δημιουργήθηκε και πρόβλημα στην διαθεσιμότητα εμπορευματοκιβωτίων. Άρχισε, λοιπόν, να διαταράσσεται τόσο ο κανόνας “vulnerable-priority”, όσο και ο κανόνας “just-in-time”. Και ξεκίνησε ένα χάος στις παραδόσεις των υπολοίπων αγαθών. Επιπρόσθετα, διαταράχτηκε για πρώτη φορά η ισορροπία προσφοράς και ζήτησης αγαθών γιατί ένα 14% των παραδόσεων παγκοσμίως καθυστέρησε πάρα πολύ να παραδοθεί ενώ ένα άλλο 25% παρουσίασε μικρότερες χρονικές καθυστερήσεις. Καθώς οι χώρες εξέρχονταν από το πρώτο lockdown, η ζήτηση αυξανόταν, αλλά τα εμπορευματοκιβώτια γίνονταν ακόμη πιο σπάνια με αποτέλεσμα να αρχίσει να παρατηρείται μια ασυνήθιστη έκρηξη στα μεταφορικά κόστη.

Καταλυτικές αλλαγές

Το δεύτερο lockdown ήταν καταλυτικό. Ακόμη κι όταν ανακοινώθηκαν τα πρώτα εμβόλια, τα μεγάλα ΜΜΕ, αντί να δημιουργούν κλίμα ασφάλειας στους πολίτες, σκόρπισαν τον πανικό με τις μεταλλάξεις του ιού. Και τελικά ο φόβος φώλιασε για τα καλά σε όλους, εμβολιασμένους και μη. Η διασπορά πανικού είναι η γενεσιουργός αιτία που σήμερα διαλύεται η εφοδιαστική αλυσίδα.

Ένας δάσκαλος, ή ένα στέλεχος επιχείρησης, μπορεί να εργαστεί από το σπίτι του. Αυτό άλλωστε αποδείχτηκε στην πράξη με την εισαγωγή της τηλεεργασίας και της τηλεεκπαίδευσης στην ζωή μας. Στις αλυσίδες εφοδιασμού, όμως, απαιτείται φυσική παρουσία στον χώρο εργασίας. Μπορεί ένας χειριστής γερανού, ένας εργάτης, ένας αποθηκάριος, να εργαστεί από το σπίτι; Όχι φυσικά! Όπως, επίσης, εκατοντάδες χιλιάδες ναυτικών δεν είναι δυνατόν να κουμαντάρουν τα πλοία από το σπίτι τους!

Όλο αυτό είχε ως αποτέλεσμα, υπερ-εξειδικευμένα στελέχη της εφοδιαστικής αλυσίδας να εγκαταλείψουν σταδιακά τα επαγγέλματά τους, δημιουργώντας μεγάλα κενά. Ο φόβος ότι η έκθεσή τους σε εργασιακούς χώρους αυξάνει τις πιθανότητες να νοσήσουν, ή και να πεθάνουν, οδήγησε σε έξοδο από την εργασία χιλιάδες εργαζόμενους στην εφοδιαστική αλυσίδα. Άλλοι αποχώρησαν με πρόωρη σύνταξη. Άλλοι προτίμησαν να γραφτούν στην ανεργία. Ενώ ένα σημαντικό τμήμα στράφηκε σε άλλα επαγγέλματα και ξεκίνησε νέες καριέρες. Η αποψίλωση από στελέχη και εργαζόμενους κατέστη λοιπόν το νούμερο ένα πρόβλημα που διαλύει την δυναμική και την αποδοτικότητά της εφοδιαστικής αλυσίδας.

Το κόστος των κοντέινερ

Το πρόβλημα πλέον γίνεται πολύ ορατό σε προηγμένες χώρες όπως οι ΗΠΑ όπου ξεκινούν ακόμη και απεργίες. Εδώ και μήνες, σε λιμάνια της Ανατολικής και Δυτικής Ακτής υπάρχει κομφούζιο και ουρές πλοίων στη “ράδα”, πολύ απλά διότι το προσωπικό δεν επαρκεί για να λειτουργήσουν οι βάρδιες με τον κανόνα “24/7”, το δε εναπομείναν προσωπικό εργάζεται υπό καθεστώς αφόρητης πίεσης.

Κομφούζιο επικρατεί πλέον σε όλα τα μεγάλα λιμάνια της Βρετανίας, της Ασίας, της Αυστραλίας κτλ, με αποτέλεσμα να πηγαίνουν τα πλοία σε μικρότερα λιμάνια όπου και εκεί πλέον δημιουργήθηκε το αδιαχώρητο. Το πρόβλημα της υποστελέχωσης καλύπτει πλέον όλο το φάσμα της εφοδιαστικής αλυσίδας και χτύπησε ακόμα και την αγορά του υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) ειδικά σε Αυστραλία και Περσικό!

Προ κορωνοιού, το κόστος ενός τυπικού κοντέινερ από Κίνα για Πειραιά ήταν στα 800 δολάρια, ενώ το κόστος από Κίνα προς Λος Άντζελες ήταν περίπου 2.000 δολάρια. Το 2021 το κόστος για Πειραιά έχει ξεπεράσει τα 13.000, ενώ για Λος Άντζελες ξεπερνά τα 25.000 δολάρια. Φυσικά σε όλο αυτό προστίθενται διαρκώς και άλλοι αρνητικοί παράγοντες όπως π.χ. η προσάραξη του “EverGiven” που έκλεισε την διώρυγα του Σουέζ, διάφοροι τυφώνες κτλ. Με αποτέλεσμα να εκτοξεύονται οι τιμές των αγαθών, να αυξάνεται ο πληθωρισμός, ενώ αρχίζουν να σημειώνονται και οι πρώτες ελλείψεις στα σούπερ μάρκετ.

Θα αργήσει να λυθεί το πρόβλημα 

Όσοι λένε ότι το πρόβλημα στην εφοδιαστική αλυσίδα είναι πρόσκαιρο που θα επιδιορθωθεί ως το τέλος του έτους, τρέφουν φρούδες ελπίδες. Η ζημιά είναι δομική και γι’ αυτό όχι γρήγορα αναστρέψιμη. Η αποστελέχωση της εφοδιαστικής αλυσίδας από πολύπειρα στελέχη πρώτου και δεύτερου βαθμού, δεν καλύπτεται άμεσα γιατί πρόκειται για υπερ-εξειδικευμένες θέσεις εργασίας που για να αναπληρωθούν χρειάζονται στελέχη με εμπειρία.

Ο μόνος τρόπος να ανακάμψει η εφοδιαστική αλυσίδα είναι η μετάλλαξή της σε μια πλήρως ψηφιοποιημένη αγορά με εισαγωγή νέων τεχνολογιών. Η αλυσίδα χρειάζεται εδώ και τώρα ένα παγκόσμιο ενιαίο πληροφοριακό σύστημα. Χρειάζεται εξελιγμένο software διαχείρισης και όχι εξελάκια. Χρειάζεται εισαγωγή της ρομποτικής στους μεγάλους τερματικούς σταθμούς. Και κυρίως χρειάζεται την εισαγωγή της Τεχνητής Νοημοσύνης (AI) σε όλα τα επίπεδά της. Αν όλα αυτά ξεκινήσουν σήμερα, τότε θα χρειαστούν 2-3 χρόνια να ανακάμψει πλήρως και να λειτουργήσει και πάλι απρόσκοπτα.

Εάν οι G-20 δεν συνενώσουν τις δυνάμεις τους με σκοπό να προβούν σε μεγάλες επενδύσεις σε ένα πρόγραμμα ολικής ανασυγκρότησης της παγκόσμιας εφοδιαστικής αλυσίδας, δεν θα επιλυθεί το πρόβλημα. Η δε αλυσίδα θα είναι επιρρεπής ακόμα και σε μικρές κρίσεις στο μέλλον. Ο πλανήτης τελεί υπό καθεστώς “total transition” (ολικής μετάβασης). Αν σήμερα η εφοδιαστική αλυσίδα ακολουθήσει κι αυτή το δικό της καθεστώς μετάβασης και προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα, με ενέργειες όπως αυτές που αναφέρθηκαν, τότε προς το τέλος του 2023 θα έχει αποκατασταθεί πλήρως το πρόβλημα. Εάν δεν γίνουν αυτές οι κινήσεις, τότε αυτά που συμβαίνουν σήμερα, θα συνεχίζουμε να τα συζητάμε ως και το τέλος της δεκαετίας!