Πως το αντι-λιτότητα κίνημα φρενάρει τα σχέδια Μέρκελ-Μακρόν

Τον Μάρτιο του 2017, αναζωπυρώθηκε η συζήτηση για το «μέλλον της Ευρώπης», με αφορμή την επιτάχυνση της οικονομικής μεγέθυνσης στο 2% και θεωρήθηκε ότι ήταν η στιγμή για την εμβάθυνση της ΟΝΕ. Ακολούθησαν οι μεγαλόπνοες δηλώσεις του Μακρόν περί «επανίδρυσης μιας κυρίαρχης Ευρώπης». Μίλησε τότε για Ευρωπαίο υπουργό Οικονομικών και προϋπολογισμό της Ευρωζώνης.

Ο Μακρόν όμως δεσμεύτηκε στην Μέρκελ να προωθήσει μεταρρυθμίσεις στην Γαλλία, προκειμένου να προωθηθεί η μεταξύ τους Συμφωνία του Μέσεμπεργκ για αλλαγές στην Ευρωζώνη. Ομως η εικόνα της Ευρώπης έχει αλλάξει δραματικά, καθώς οι πολιτικές εξελίξεις ανέδειξαν έντονο σκεπτικισμό για την “πολιτική ορθότητα” των σχεδίων αυτών.

Αυξήθηκαν οι κοινωνικές αντιδράσεις στην λιτότητα και την μετανάστευση. Το «σχέδιο Ρέντσι» απορρίφθηκε, οι Βρετανοί κατέληξαν στο Brexit και οι Γάλλοι αμφισβητούν τον Μακρόν. Δεν ευνοούνται πλέον οι θεσμικές μεταρρυθμίσεις του σχεδίου Μακρόν-Μέρκελ. Τις εβδομάδες που προηγήθηκαν, Μακρόν και Μέρκελ σε ομιλίες τους στο Βέλγιο και την Bundestag, είχαν επιλέξει να «ορθώσουν μέτωπο στον εθνικισμό», δίνοντας το σύνθημα για μια «νέα προσπάθεια ευρωπαϊκής εμβάθυνσης».

Λίγο αργότερα, οι ηγέτες των 27 επικύρωσαν μια συμφωνία για το Brexit, ελπίζοντας στην αποδοχή των όρων «συντεταγμένης αποχώρησης». Πιστεύω ότι το βρετανικό κοινοβούλιο, θα επικυρώσει την συμφωνία, δήλωσε ο πρόεδρος Γιούνκερ, ελπίζοντας ότι θα αποφευχθεί μια άτακτη έξοδος. Στο τελευταίο Ευρογκρουπ, παρουσιάστηκε ελαχιστοποιημένη η γαλλογερμανική πρόταση, χωρίς δημοσιονομική ένωση, στοχευμένη ουσιαστικά στην τραπεζική ένωση και μετατροπή του ΕΣΜ. Αιτία οι μεγάλες αντιθέσεις: η δυστοκία για τον πολυετή προϋπολογισμό της Ένωσης, ο ιταλικός προϋπολογισμός, το Brexit και το μεταναστευτικό. Επιπλέον, οι κοινωνικές αντιδράσεις σε πολλές χώρες, δημιουργούν αρνητικό κλίμα για εμβάθυνση.

Εξάλλου, η αναβιωμένη “Χανσεατική Ένωση” δέκα χωρών του Βορρά, με άτυπο ηγέτη την Ολλανδία, έχει αναλάβει τον ρόλο του Βερολίνου, βάζοντας φρένο σε ό,τι θυμίζει «δημοσιονομική ένωση και αμοιβαιοποίηση ρίσκου». Παράλληλα Ιταλία, Ουγγαρία, Τσεχία, Βουλγαρία, Πολωνία και Αυστρία, αποχωρούν από το νέο «Σύμφωνο για τη Μετανάστευση» του ΟΗΕ, ενώ η κυβέρνηση του Βελγίου είναι υπό πίεση. Για το κείμενο το οποίο πρόκειται να υπογραφεί τον Δεκέμβριο στο Μαρόκο, ο Ιταλός πρωθυπουργός είπε «Πρόκειται για ένα κείμενο με πολιτική αξία και αποφασίσαμε ότι είναι σωστό να περάσει πρώτα από το κοινοβούλιο».

Η λιτότητα αιτία ευρωσκεπτικισμού

Τα εκλογικά αποτελέσματα σε πολλές χώρες, με την δραματική συρρίκνωση της επιρροής σοσιαλδημοκρατών και χριστιανοδημοκρατών, έδειξαν την δυσφορία των Ευρωπαίων πολιτών για τον τρόπο που λαμβάνονται οι αποφάσεις στις Βρυξέλλες και για τον κορσέ της λιτότητας. Η εμφανής αλλαγή του πολιτικού κλίματος, εξώθησε τον πρόεδρο Γιούνκερ να κάνει την ανάγκη φιλοτιμία και να προεξοφλήσει, πως «οι πολίτες δεν αναμένουν νέες Συνθήκες και νέα θεσμικά όργανα, αλλά έχουν προσδοκίες για περισσότερη ανταγωνιστικότητα, δουλειές, ασφάλεια».

Ωστόσο, παρά τις διακηρύξεις για την «κοινωνική Ευρώπη», η πολιτική λιτότητας εξακολουθεί να υπονομεύει το ευρωπαϊκό κοινωνικό κράτος. Η Κομισιόν προωθεί την νομισματική (τραπεζική) ένωση και την αναμόρφωση του ESM, ενώ στον κοινωνικό τομέα, τα εθνικά συστήματα πρόνοιας, «θα εξακολουθήσουν να είναι διαφορετικά και διακριτά για πολλά χρόνια ακόμη» και η «πανευρωπαϊκή ασφάλιση ανεργίας», παραπέμπεται στις καλένδες.

Όπως επισημαίνει μεγάλη έρευνα, την οποία δημοσίευσε πρόσφατα η βρετανική εφημερίδα Guardian, είναι χαρακτηριστική η στροφή των πολιτών στα ευρωσκεπτικιστικά κόμματα, Η μεταστροφή αυτή, τουλάχιστον τριπλασιάστηκε τα τελευταία 15 χρόνια. Ευρωσκεπτικιστές η/και αντιευρωπαιστές, ανέλαβαν κυβερνητικές θέσεις σε 11 χώρες. Η Ιταλία έχει κυβέρνηση ευρωσκεπτικιστών, στην Αυστρία κυβερνά το αντιευρωπαϊκό κόμμα FPÖ, ενώ στην Γερμανία η θέση της κ. Μέρκελ, με την άνοδο του αντιευρωπαικού AfD αποσταθεροποιήθηκε. Παράλληλα, η Ένωση έγινε πεδίο έντονης διαμάχης σχετικά με τη μετανάστευση, τον πολυετή προϋπολογισμό και την εθνική κυριαρχία.

Πειθαρχία και διάσωση τραπεζών

Από καιρό λοιπόν, δεν θα έπρεπε να διατηρούμε μεγάλες προσδοκίες για τις προτάσεις Μακρόν για το “Μέλλον της Ευρώπης”. Ακόμη περισσότερο σήμερα, ενόψει των ευρωεκλογών του Μαΐου 2019. Η συζήτηση περιορίζεται στην ενίσχυση της τραπεζικής ένωσης με την μεταρρύθμιση του ESM. Όμως, τα θέματα αυτά δεν είναι καθόλου τεχνικά.

Οι ενστάσεις της Γερμανίας, Ολλανδίας και Φινλανδίας για την ευρωπαϊκή εγγύηση των καταθέσεων, κρατούν ημιτελή την τραπεζική ένωση. Το Βερολίνο απαιτεί δραστική μείωση των κόκκινων δανείων, πριν γίνει κάτι τέτοιο. Χώρες όπως η Ελλάδα, η Κύπρος, η Ιταλία και η Ισπανία, απέχουν πολύ από τις γερμανικές απαιτήσεις. Η ΕΚΤ και ο ενιαίος μηχανισμός εποπτείας SSM, πιέζουν για περαιτέρω βήματα. Στην χώρα μας το σενάριο εκτυλίσσεται με το σχέδιο της Τράπεζας Ελλάδος.

Η ΕΚΤ που θεωρεί δικό της πεδίο την νομισματική πολιτική, απέκλεισε ένα ευρωπαϊκό ΔΝΤ, ενώ η Κομισιόν συμβιβάζεται με συναρμοδιότητα του ΕΣΜ στην εποπτεία των προϋπολογισμών. Το μεγάλο ζητούμενο είναι βεβαίως τα κεφάλαια που θα διαθέτει. Το Eurogroup συζήτησε τη νέα μορφή του ESM και διαβιβάζει μια έκθεση με προτάσεις στη Σύνοδο της 14ης Δεκεμβρίου. Η συμφωνία, όμως, δεν είναι σίγουρη, αφού η ενίσχυση του μη θεσμικού ESM με δυνατότητες εποπτείας των προϋπολογισμών των κρατών-μελών επιδιώκει μάλλον την δημοσιονομική πειθαρχία και την εξασφάλιση των τραπεζών σε περίπτωση κρατικής χρεωκοπίας.

Κύριος στόχος είναι, προς το παρόν, να χρησιμοποιηθεί ο ESM για εξυγίανση των τραπεζών. Δηλαδή για τη χρηματοδότηση του «Ταμείου εξυγίανσης και εκκαθάρισης των τραπεζών», με ποσό που μπορεί να φτάσει τα 55 δισ. ευρώ. Προτείνεται τα χρήματα αυτά να επιστραφούν τα επόμενα χρόνια από τις ευρωπαϊκές τράπεζες, οι οποίες θα αναλάβουν την προικοδότηση του ταμείου μέσω συνεισφορών, που θα είναι ανάλογες με τους επενδυτικούς κινδύνους που αναλαμβάνουν.

Η πρόταση για προϋπολογισμό

Η κοινή γαλλογερμανική πρόταση για προϋπολογισμό της Ευρωζώνης προβλέπει ότι τα κράτη-μέλη θα έχουν το δικαίωμα να προτείνουν προγράμματα προς χρηματοδότηση, στο πλαίσιο των «στρατηγικών προδιαγραφών» του Eurogroup. Χρήματα, όμως, θα δικαιούνται μόνο τα κράτη, τα οποία θα τηρούν τα κριτήρια του Συμφώνου Σταθερότητας. Χώρες που δεν τα τηρούν (πχ η Ελλάδα), θα αποκλείονται. Η Ιταλία, αλλά και άλλες χώρες, δεν είναι πλέον αδιάφορες σε τέτοιες προτάσεις, τις οποίες θεωρούν νέες δεσμεύσεις για λιτότητα.

Δεν περιμένει κανείς δημοσιονομικές μεταβιβάσεις, αφού οι Γερμανοί ξεκαθαρίζουν ότι δεν θα αναλάβουν οι φορολογούμενοι του Βορρά να «ξελασπώσουν» το Νότο. Όμως, η πρόταση αποτελεί νέα δέσμευση για λιτότητα και όλοι έχουν αντιληφθεί, πως η κοινή πρόταση Μέρκελ-Μακρόν προσπαθεί να επαναφέρει στο προσκήνιο τη συζήτηση για το «μέλλον της Ευρώπης» ώστε να μην μονοπωλήσει την πορεία προς τις ευρωεκλογές, η ατζέντα των ευρωσκεπτικιστών.

Ωστόσο, η αμφισβήτηση της “πολιτικής ορθότητας” των Βρυξελλών εντείνεται κυρίως στις χώρες της πρώην Ανατολικής Ευρώπης. Πολλαπλασιάζονται οι αντιδράσεις για την πολιτική της λιτότητας και στις χώρες του «πυρήνα». Ένα δείγμα των κοινωνικών εντάσεων αποτελούν οι άγριες συγκρούσεις που ξέσπασαν στο Παρίσι, αλλά και τις Βρυξέλλες.

Στους δρόμους της γαλλικής πρωτεύουσας, αλλά και σε άλλες μεγάλες γαλλικές πόλεις, βρέθηκαν χιλιάδες διαδηλωτές, εναντίον της αύξησης των τιμών των καυσίμων και των προγραμματισμένων νέων φόρων στο πλαίσιο της λιτότητας. Εξάλλου, η διαμάχη για τον προϋπολογισμό της Ιταλίας αφορά ευθέως την αμφισβήτηση της λιτότητας. Όλα αυτά, πέντε μόλις μήνες πριν τις ευρωεκλογές, που αναμένεται να δημιουργήσουν νέο σκηνικό στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.