Πώς το κεντρικό κράτος “κλέβει” τους δήμους

Ορθώς, ο πρόεδρος της ΚΕΔΕ (Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδος) Λάζαρος Κυρίζογλου, στη συνέντευξη που προηγήθηκε των εργασιών της ΚΕΔΕ στο Αγρίνιο, έθεσε άπαντες προ των ευθυνών τους, αναφορικά με την οικονομική κατάσταση που θα αντιμετωπίσουν κάποιοι Δήμοι της χώρας. Αλλά, όταν έλεγε “άπαντες” εννοούσε, δυστυχώς, μόνο αυτό που εννοούσε και ο Αίσωπος για “τας δύο πήρας που φέρει έκαστος των ανθρώπων”. Δηλαδή ότι φταίει μόνο το κράτος, το οποίο, όπως εύστοχα επεσήμανε αποδίδει ετησίως από τους θεσμοθετημένους Κεντρικούς Αυτοτελείς Πόρους των 6,5 δισ. ευρώ μόνο 1,7 δισ. ευρώ.

Κατ’ αρχάς, όπως προκύπτει από τον ανωτέρω πίνακα, που περιέχει επεξεργασμένα στοιχεία των κρατικών προϋπολογισμών, η ετήσια απόδοση στους δήμους την περίοδο 2011-23 κυμαίνεται μεταξύ 3,8 δισ. και 1,9 δισ. από τους θεσμοθετημένους πόρους , που κυμαίνονται μεταξύ 7 δισ. και 4,3 δισ. ευρώ! Στην πραγματικότητα όμως οι πόροι που αποδίδονται στους δήμους είναι υψηλότεροι, καθώς στον πίνακα με τους άμεσους φόρους αναγράφονται μόνο τα ποσά που αντιστοιχούν στα 2/3 του 20,5% των εσόδων αυτών, δηλαδή χωρίς το υπόλοιπο 1/3 που θα έπρεπε να εγγραφεί στο Πρόγραμμα Δημόσιων Επενδύσεων.

Με την προσθήκη και του ποσού 13,4 δισ. (ένα περίπου δισ. ευρώ ετησίως), που έπρεπε να εγγραφόταν στο Πρόγραμμα Δημόσιων Επενδύσεων κατά την παραπάνω περίοδο, οι Δήμοι έπρεπε να είχαν προικοκοδοτηθεί με το ποσό των 40,2 δισ. ευρώ από τα έσοδα της άμεσης φορολογίας ή πάνω από 84 δισ. συνολικά την ίδια περίοδο! Η όπισθεν πήρα που δεν ανέφερε ο κ. Κυρίζογλου είναι ότι κι αυτοί οι λειψοί πόροι που αποδόθηκαν δεν τυγχάνουν χρηστής διαχείρισης, ενώ γραφειοκρατικές αγκυλώσεις, καθυστερήσεις, ευθυνοφοβία και αναξιοκρατία στην ανάδειξη των προϊσταμένων εμφανίζονταν και στην τοπική αυτοδιοίκηση, όπως και στην κεντρική διοίκηση.

Αυτό προκύπτει από εκθέσεις του Ελεγκτικού Συνεδρίου, της Ανεξάρτητης Εθνικής Αρχής Διαφάνειας (τις οποίες θα εξετάσουμε στο επόμενο σημείωμα) κι από την ομιλία με θέμα “Η Τοπική Αυτοδιοίκηση χθες, σήμερα, αύριο” του επίτιμου αντιπροέδρου του Συμβουλίου της Επικρατείας Γεωργίου Σταυρόπουλου στο Πανελλήνιο Συνέδριο που οργάνωσε ο Δήμος Θεσσαλονίκης με θέμα “Οργάνωση, στελέχωση και λειτουργία των πρωτοβάθμιων ΟΤΑ” (7-9 Νοεμβρίου 2021). Επίσης, από μελέτες πολλών διαπρεπών καθηγητών και πορίσματα διάφορων επιτροπών που έχουν συσταθεί για την τοπική αυτοδιοίκηση.

Καθεστώς χρηματοδότησης των Δήμων

Το ισχύον καθεστώς χρηματοδότησης των Δήμων θεσμοθετήθηκε με το άρθρο 259 του νόμου 3852/2010 “Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης – Πρόγραμμα Καλλικράτης – Οικονομικά θέματα. Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι Δήμων και Περιφερειών”, το οποίο αναφέρει τις ακόλουθες πηγές εσόδων για τους δήμους:

1. Από τον Φόρο Εισοδήματος Φυσικών και Νομικών Προσώπων σε ποσοστό 20% των συνολικών ετήσιων εισπράξεων. Τα 2/3 των εσόδων της περίπτωσης αυτής εγγράφονται στον Τακτικό Προϋπολογισμό και κατατίθενται στο Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων, σε λογαριασμό με τίτλο “Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι των Δήμων για κάλυψη λειτουργικών και λοιπών γενικών δαπανών” και το υπόλοιπο 1/3 των εσόδων της ίδιας περίπτωσης εγγράφεται στον Προϋπολογισμό Δημοσίων Επενδύσεων και κατατίθεται στο Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων σε λογαριασμό με τίτλο “Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι των Δήμων για κάλυψη επενδυτικών δαπανών”.
2. Από τον ΦΠΑ σε ποσοστό 12% των συνολικών ετήσιων εισπράξεων.
3. Από τον Φόρο Ακίνητης Περιουσίας σε ποσοστό 50% των συνολικών ετήσιων εισπράξεων.

Υπενθυμίζεται ότι οι Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι Δήμων θεσμοθετήθηκαν το 1986 και αποδόθηκαν στους δήμους και για πρώτη φορά τον Ιανουάριο 1989 ως εξής: το 20% του φόρου εισοδήματος φυσικών και νομικών προσώπων, το 50% των τελών κυκλοφορίας των αυτοκινήτων, καθώς και το 20% του φόρου ακίνητης περιουσίας.

Προβλήματα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης

Από την ομιλία του επιτίμου αντιπροέδρου του Συμβουλίου της Επικρατείας Γεωργίου Σταυροπούλου παραθέτω σκέψεις του σε σχέση με τα σοβαρότερα προβλήματα των ΟΤΑ και κάποιες λύσεις για τη θεραπεία τους: «Το μονίμως προβαλλόμενο και μηδέποτε επιλυόμενο πρόβλημα της ανεπάρκειας των πόρων της τοπικής αυτοδιοίκησης είναι δυστυχώς πάντοτε υπαρκτό και δυναμιτίζει διαχρονικά την εύρυθμη λειτουργία των ΟΤΑ. Η παραδοσιακή εικόνα του δημάρχου που σπεύδει στην Αθήνα για να εκλιπαρήσει από τον υπουργό Εσωτερικών ή από αλλού τη διάθεση κάποιων χρημάτων για την αντιμετώπιση των τοπικών αναγκών προσβάλλει την κεντρική διοίκηση, όπως και τους αιρετούς, το ίδιο το πολιτικό σύστημα και τη Δημοκρατία.

»Η ικανοποίηση των τοπικών αναγκών δεν έχει συνήθως ιδεολογικό περίβλημα και δεν μπορεί να εξαρτάται από τη γενναιοδωρία της κεντρικής εξουσίας ή από τη σύμπτωση ή όχι των κομματικών προτιμήσεων των δημάρχων και των περιφερειαρχών με τους εκάστοτε υπουργούς. Η συνταγματική επιταγή για την οικονομική αυτοτέλεια των ΟΤΑ θα πρέπει να τηρείται αυστηρά χωρίς αστερίσκους, δεύτερες σκέψεις ή πολιτικούς υπολογισμούς. Χρειάζεται η απονομή περισσότερων πόρων στους ΟΤΑ με νομοθετική πρόβλεψη.

»Η κατάσταση στους δευτεροβάθμιους ΟΤΑ φαίνεται ότι έχει βελτιωθεί με τη μέθοδο της απορρόφησης κυρίως κοινοτικών κονδυλίων. Οι Δήμοι όμως έχουν ανάγκη του άμεσου κρατικού ενδιαφέροντος. Από τη δυσλειτουργία, άλλωστε, της τοπικής αυτοδιοίκησης οι πρώτοι που θίγονται είναι οι πολίτες που είναι και οι κύριοι χρήστες των υπηρεσιών της. Παράπονα υπάρχουν συχνά ως προς την ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχει η τοπική αυτοδιοίκηση. Η αιτία θα πρέπει να αναζητηθεί, μεταξύ των άλλων, στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας της που δεν είναι διαφορετικός από εκείνο που παραδοσιακά ισχύει για την εν γένει δημόσια διοίκηση.

»Καθώς η οργάνωση των ΟΤΑ ακολούθησε το κεντρικό κρατικό πρότυπο αναπαρήγαγε τις παθογένειές του. Η οργάνωση και λειτουργία τους ακολούθησε το κλασικό βαρύ σχήμα της κρατικής οργάνωσης που συνήθως στερείται ευελιξίας και αποδοτικότητας. Πολλοί αιρετοί, κινούμενοι με διάθεση προσφοράς στον πολίτη, αγωνίζονται καθημερινά να ξεπεράσουν εμπόδια της γραφειοκρατίας που ενώ προβλέφθηκε για να εξυπηρετήσει την αρχή της νομιμότητας συχνά μεταμορφώνεται σε δυνάστη διοικούντων και διοικουμένων…

Έλεγχος νομιμότητας

»Μολονότι ο έλεγχος νομιμότητας προϋποθέτει προσωπικές ικανότητες αμεροληψίας εκείνου που τον ασκεί, το σχετικό νομοθετικό πλαίσιο θα πρέπει πάντοτε να θωρακίζει ιδιαίτερα τους ελέγχοντες έναντι των ελεγχόμενων, πολύ περισσότερο που κάποτε οι τελευταίοι διαθέτουν σημαντική πολιτική δύναμη και επιρροή… Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στη σχέση αιρετών και υπαλλήλων στους ΟΤΑ. Οι αιρετοί άρχοντες προΐστανται των υπαλλήλων, αφού αυτοί διαθέτουν τη λαϊκή νομιμοποίηση και εύλογα θέλουν να εφαρμόσουν το πρόγραμμά τους που έγινε αποδεκτό από το εκλογικό σώμα που τους εξέλεξε.

»Δεν πρέπει όμως να λησμονούν ότι η λαϊκή εντολή που πήραν περιλαμβάνει την τήρηση όχι μόνο της αρχής της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας κατά την διοικητική τους δράση, αλλά κυρίως την αρχή της νομιμότητας που πηγάζει από το ίδιο το Σύνταγμα. Εξάλλου η λαϊκή εντολή αφορά περιορισμένη χρονικά θητεία. Από την άλλη πλευρά, οι υπάλληλοι οφείλουν να υπακούουν καταρχήν στις εντολές των προϊσταμένων τους αιρετών, αφού και έτσι λειτουργεί στην πράξη η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας στο τοπικό επίπεδο, οι ενέργειές τους όμως πρέπει να καλύπτονται πάντα από τις αρχές της νομιμότητας, οι οποίες τους προστατεύουν από κάθε τυχόν κατάχρηση εξουσίας εκ μέρους του οποιουδήποτε.

»Η μονιμότητα που συνήθως οι υπάλληλοι απολαμβάνουν ενισχύει την αίσθηση ανεξαρτησίας τους, αρκεί να μη λειτουργεί ως άλλοθι για την αδράνεια ή ανεπάρκεια ορισμένων από αυτούς. Οι σχέσεις αιρετών και υπαλλήλων οφείλουν, σε κάθε περίπτωση, να διατηρούνται ομαλές προς όφελος της εύρυθμης λειτουργίας της του ΟΤΑ την οποία όλοι υπηρετούν. Προς την κατεύθυνση αυτή θα μπορούσε πολύ να βοηθήσει ο θεσμός της επιμόρφωσης για αμφότερους, τους υπαλλήλους αλλά και τους αιρετούς. Η ανάγκη, άλλωστε, για διαρκή επιμόρφωση όλων μας είναι στις μέρες μας καταφανής…

Άρση του αξιόποινου αιρετών και υπαλλήλων το 2020!

»Αφήσαμε τελευταία, γιατί είναι η σημαντικότερη, την ηθική διάσταση στην άσκηση του έργου των διοικούντων τους ΟΤΑ, αλλά και των υπαλλήλων των Δήμων και των Περιφερειών. Σε μια χώρα που έχει διακριθεί σε υποθέσεις διαφθοράς, η τοπική διαπλοκή δεν θα εξέπληττε. Δυστυχώς όμως παρά την ύπαρξη πολλών έντιμων αιρετών και υπαλλήλων, οι στατιστικές κατατάσσουν υψηλά τη διαφθορά στην τοπική αυτοδιοίκηση.

»Το φαινόμενο πρέπει επιτέλους να εξαλειφθεί ή έστω να περιορισθεί σημαντικά. Το ίδιο το κύρος του θεσμού της τοπικής αυτοδιοίκησης θίγεται καίρια από την ύπαρξη φαινομένων διαφθοράς, αλλά και η κεντρική πολιτική εξουσία ηθικά απονομιμοποιείται, όταν καλύπτει εκ των προτέρων ή δυστυχώς και εκ των υστέρων τις αμαρτίες κάποιων αιρετών αλλά και υπαλλήλων. Χαρακτηριστική, αλλά όχι δυστυχώς πρωτοφανής η περίπτωση του άρθρου 67 του ν. 4735/2020, το οποίο ψηφίσθηκε με τις ψήφους ΝΔ, ΣΥΡΙΖΑ και ΚΚΕ, με την οποία αίρεται το αξιόποινο των πράξεων αιρετών και υπαλλήλων των ΟΤΑ, οι οποίες αφορούσαν πληρωμές ενταλμάτων που έλαβαν χώρα μέχρι την 31.7.2019, παρά την ακολουθήσασα ερμηνευτική διάταξη του άρθρου 93 του ν. 4745/2020.

»Στο πλαίσιο της εκ των υστέρων νομιμοποίησης παράνομων πράξεων των αιρετών βλέπε το άρθρο 39 του προγενέστερου ν. 4325/2015, αλλά και πολλές άλλες παλαιότερες “διευθετήσεις”. Αλλά και οι πολλοί έντιμοι αυτοδιοικητικοί δεν πρέπει να χαρίζονται στους επίορκους υπαλλήλους. Η διαλεύκανση κάθε καταγγελίας όχι μόνο ικανοποιεί το λαϊκό αίσθημα, αλλά και συμβάλλει στην διαμόρφωση μιας εικόνας τοπικών μονάδων απαλλαγμένων από υποψίες διαφθοράς, μεγάλης ή μικρής»…

---

 

Στο επόμενο άρθρο θα αναλύσουμε τις εκθέσεις που αποκαλύπτουν τις παθογένειες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης