Πόσο δίκαιο εμπόριο είναι οι δασμοί του Τραμπ;

Προχωρήσαμε σε αυτήν την αναδρομή με αφορμή την σαρωτική νίκη Τραμπ και με δεδομένη την προεκλογική του δέσμευση του για επιβολή νέων δασμών – 10% ή 20% σε όλα τα εισαγόμενα στις ΗΠΑ προϊόντα, 60% στα προϊόντα από την Κίνα και 100% σε όλα τα εισαγόμενα αυτοκίνητα. Να επισημαίνουμε βεβαίως ότι πίσω από τις έννοιες “δίκαιο“ και “ελεύθερο“ διεθνές εμπόριο κρύβονται εμπορικά συμφέροντα. Πάντως «οι Γερμανοί εξαγωγείς, για τους οποίους οι ΗΠΑ είναι μεγαλύτερη αγορά εκτός ΕΕ, πρέπει να αναμένουν σημαντικές απώλειες αν ο Τραμπ προχωρήσει στις απειλές του για επιβολή δασμών 20% στις αμερικανικές εισαγωγές», αναφέρει το Ifo (Institute for Economic Research) που επισημαίνει την ανάγκη συντονισμού και προετοιμασίας Γερμανίας και ΕΕ για τους διαφαινόμενους δασμούς του Τραμπ.

Θα επιχειρήσουμε μια μικρή ανασκόπηση των δύο θεωρητικών αντιλήψεων και τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούν οι θιασώτες του προστατευτισμού και του ελεύθερου εμπορίου. Αρχικά, η φιλελεύθερη θεωρία του διεθνούς εμπορίου έχει εξελιχθεί σε μορφή και περιεχόμενο. Από τις απλές σκέψεις των κλα­σι­­­κών οικονομο­λό­γων­, Adam Smith και David Ricardo έχουμε το υπόδειγμα Heckscher-Ohlin-Samuelson και άλλες περίπλοκες νεοκλασικές διατυπώσεις.

Σύμφωνα με αυτές, η εξάλειψη των πάσης φύσεως εμποδίων στη ελεύθερη διακίνηση των αγαθών και η συμμετοχή μιας εθ­νικής οικονομίας στο διεθνές εμπόριο επιτρέπει στις χώρες να εξειδικευτούν. Να εξά­γουν εκείνα τα αγαθά, στα οποία έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα, εισάγοντας ταυ­τόχρονα εκείνα στα οποία δεν έχουν. Η οικονομική αυτή εξειδίκευση που επέρχεται μέσω του ελεύθερου εμπορίου μεγιστοποιεί την εθνική και διεθνή ευημερία, δίνει ώθηση στην μεγέθυνση και στην παραγωγική αποδοτικότητα της εγχώριας οικονομίας, ενώ παράλληλα διευκολύνει την αποδοτική χρήση των σπανιζόντων πόρων του κόσμου.

Ταυτόχρονα, η φιλελευθεροποίηση του εμπορίου ενισχύει τον ανταγωνισμό στις εγχώριες αγορές και κατ’ επέκταση ωφελεί τους καταναλωτές, μειώ­νοντας τις τιμές και προσφέροντας τους μια διευρυμένη κλίμακα επιλογών. Επίσης, το ελεύθερο εμπόριο ενθαρρύνει τη διάδοση της τεχνολογίας και της τεχνογνωσίας με ευεργετικά αποτελέσματα για τις αναπτυσσόμενες οικονομίες. Ταυτοχρόνως, διασφαλίζει τις προοπτικές για σταθεροποίηση της παγκόσμιας ειρήνης.

Οι υπέρμαχοι του προστατευτισμού 

Ωστόσο, είναι σημαντικό στο σημείο αυτό να επισημάνουμε ότι η επιχειρηματολογία των φιλελεύθερων δεν επικαλείται λόγους ισότητας και ίσης διανομής των ωφελειών από το ελεύθερο εμπόριο, αλλά αυξημένης αποδοτικότητας και μεγιστοποίησης του εθνικού και παγκόσμιου πλούτου. Στη βάση των διανεμητικών αυτών συνεπειών του ελεύθερου εμπορίου επικεντρώνεται και η σύγκρουση ανάμεσα στη φιλελεύθερη και στην εθνικιστική θεώρηση του εμπορίου.

Οι υπέρμαχοι του προστατευτισμού, από τους μερκαντιλιστές του 17ου και 18ου αιώνα έως τους σύγχρονους οικονομικούς εθνικιστές, παρά τη διαφορετικότητα του θεωρητικού υπόβαθρου που επικαλούνται για τη θεμελίωση των απόψεων τους, τάσσονται υπέρ μιας παρεμβατικής κυβερνητικής πολιτικής. Αυτή έχει ως στόχο να ελέγξει το εισαγωγικό εμπόριο προς όφελος της εθνικής οικονομίας.

Επίσης, έχει ως στόχο να κρατήσει τις εγχώριες αγορές κλειστές στο διεθνή ανταγωνισμό, μέσω της θέσπισης εισαγωγικών δασμών και άλλων προστατευτικών μέτρων μη δασμολογικού χαρακτήρα. Στην κατηγορία των προστατευτικών μέτρων μη δασμολογικού χαρακτήρα εντάσσονται ενδεικτικά οι ποσοτικοί περιορισμοί, οι εθελοντικοί περιορισμοί εξαγωγών, οι πριμοδοτήσεις, οι φορολογικές ρυθμίσεις και οι διεθνείς εμπορικές συμφωνίες.

Μόνο για τις νηπιακές βιομηχανίες

Οι οπαδοί του προστατευτισμού, χωρίς να απορρίπτουν τελείως το διεθνές εμπόριο, το αντιμετωπίζουν με μια δεδομένη επιφύλαξη. Η συνήθης επιχειρηματολογία τους είναι ότι οι προστατευτικές εμπορικές πολιτικές εξυπηρετούν σκοπούς προστασίας βιομηχανιών που έχουν ζωτική σημασία για την εθνική ασφάλεια, αυξάνουν τις ευκαιρίες απασχόλησης με την ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής και με την προφύλαξη από αθέμιτες πρακτικές ξένων ανταγωνιστών.

Επίσης, υποστηρίζουν ότι οι προστατευτικές πολιτικές αποτελούν αποτελεσματικό μηχανισμό οικονομικής ανάπτυξης με την υιοθέτηση μιας στρατηγικής υποκατάστασης των εισαγωγών και συμβάλλουν στη βελτίωση των όρων του εμπορίου για τη χώρα που τις επιβάλει. Η χώρα αυτή, ωστόσο, αντιμετωπίζει τον κίνδυνο των αντιποίνων από την πλευρά των εμπορικών της εταίρων.

Μολονότι σε αρκετές περιπτώσεις αναγνωρίστηκε η βασιμότητα των ανωτέρω επιχειρημάτων, πολλές φορές ο πραγματικός στόχος που επιδιώκεται μέσω των προστατευτικών πολιτικών είναι η προφύλαξη ορισμένων αναποτελεσματικών βιομηχανικών κλάδων από το διεθνή ανταγωνισμό. Ωστόσο, το πιο ισχυρό επιχείρημα υπέρ του οικονομικού εθνικισμού και των προστατευτικών πολιτικών πρωτοδιατυπώθηκε από τον Alexander Hamilton και στη συνέχεια έγινε αποδεκτό όχι μόνο από τους εθνικιστές.

Ακόμα και οι φιλελεύθεροι αποδέχονται τα προστατευτικά μέτρα ως εξαίρεση στην ανωτερότητα του ελεύθερου εμπορίου και μόνο για την προστασία των νηπιακών βιομηχανιών. Δηλαδή, των βιομηχανιών που αν προστατευτούν προσωρινά θα ενισχυθεί μακροπρόθεσμα η ανταγωνιστικότητά τους και θα γίνουν αρκετά ισχυρές για να επιβιώσουν στις παγκόσμιες αγορές. Ωστόσο, παρά τη βασιμότητα της συγκεκριμένης αιτιολογίας συχνά τα προστατευτικά μέτρα αποκτούν ένα πιο μόνιμο χαρακτήρα, γεγονός που αλλοιώνει τον δικαιολογητικό λόγο της θέσπισης τους.

Να σημειωθεί πως η ΕΕ στα χνάρια του Μπάιντεν (παρά την αντίδραση της Γερμανίας) επέβαλε πρόσθετούς δασμούς στα ηλεκτρικά οχήματα που εισάγονται από την Κίνα προκειμένου να εξασφαλιστούν ισότιμοι όροι ανταγωνισμού με τις κινεζικές κατασκευάστριες, που οι Βρυξέλλες κατηγορούν πως επωφελούνται από μαζικές δημόσιες επιδοτήσεις.

Μορφή ιμπεριαλισμού

Στο πλαίσιο της κριτικής που ασκείται κατά της φιλελευθεροποίησης του εμπορίου, οι υπέρμαχοι του οικονομικού εθνικισμού θεωρούν την πολιτική του ελεύθερου εμπορίου ως μια πολιτική εξυπηρέτησης των συμφερόντων του ισχυρού. Όπως αποδεικνύεται από την ιστορία, οι κυβερνήσεις υιοθετούν τη στρατηγική του ελεύθερου εμπορίου μόνον μετά την εκβιομηχάνιση των οικονομιών τους, η οποία επιτυγχάνεται υπό καθεστώς προστασίας και κρατικού ελέγχου της εμπορικής δραστηριότητας.

Η βάση της κριτικής τους αυτής στηρίζεται στο κόστος του διεθνούς εμπορίου για τα λιγότερο ανεπτυγμένα κράτη. Το κόστος κυμαίνεται από την απώλεια της εθνικής κυριαρχίας ως την αυξημένη τρωτότητα της εθνικής ευημερίας απέναντι στις αρνητικές επιπτώσεις των διεθνών εξελίξεων. Συγκεκριμένα, οι οπαδοί του εμπορικού προστατευτισμού στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες ισχυρίζονται ότι το ελεύθερο εμπόριο με τις πιο αναπτυγμένες χώρες συνιστά μια μορφή ιμπεριαλισμού, ο οποίος επιφέρει την εξάρτηση των υπανάπτυκτων από τις αναπτυγμένες χώρες. Παράλληλα, ισχυρίζονται ότι η οικονομική τους ανάπτυξη θα επέλθει μόνο μέσω μιας εμπορικής πολιτικής που στηρίζεται στον οικονομικό εθνικισμό και όχι μέσω των ελεύθερων αγορών.

Στις πιο αναπτυγμένες χώρες, η κριτική των υπέρμαχων του προστατευτισμού για το ελεύθερο εμπόριο εν μέρει τροφοδοτείται από παρανοήσεις:

• Πρώτον από το ότι το ελεύθερο εμπόριο υποθάλπει δόλιες και αθέμιτες πρακτικές από την πλευρά των εμπορικών εταίρων, οι οποίες (κατά την άποψη των πολέμιων του ελεύθερου εμπορίου) επηρεάζουν αρνητικά το εμπορικό ισοζύγιο της δεδομένης χώρας.
• Δεύτερον από το ότι το ελεύθερο εμπόριο, ως μια ειδικότερη έκφανση της παγκοσμιοποίησης, ευθύνεται για την αυξανόμενη ανισότητα στους μισθούς, συνιστά απειλή για τις θέσεις εργασίας, για τα ημερομίσθια, για την κοινωνική πρόνοια, καθώς και για την προστασία του περιβάλλοντος.

Για να επιστρέψουμε στον Τραμπ, η διευθύντρια του Ιfo, κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου, προειδοποίησε πως «πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι στο ενδεχόμενο οι ΗΠΑ να αποστασιοποιηθούν περαιτέρω από την ανοιχτή, παγκόσμια συνεργασία». Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Ινστιτούτου, αν ο Τραμπ εφαρμόσει το προεκλογικό του πρόγραμμα για τους δασμούς, η Γερμανία θα υποστεί ζημιά της τάξης των 33 δισ. ευρώ, με ό,τι και αν αυτό σημαίνει για την παραπαίουσα πλέον οικονομία της…