“156 Σεπτεμβρίου”: Ευλογία για την ενέργεια, κατάρα για τα τρόφιμα

Κάθε νόμισμα έχει δύο όψεις. Μια θεατή και μία αθέατη. Αυτό ισχύει και για τον καιρό. Τη θεατή ήταν εύκολο να την διακρίνουμε, αφού η παρατεταμένη καλοκαιρία επιδρούσε πτωτικά στις τιμές του φυσικού αερίου. Πόσοι, όμως, γνωρίζουν ότι η παρατεταμένη καλοκαιρία είναι κατάρα για τους αγρότες; Μπορεί να φέρει αυξήσεις στις τιμές αγροτικών προϊόντων και πώς;

Η αναφορά στον τίτλο σε “156 Σεπτεμβρίου” είναι μια χιουμοριστική, ίσως και ειρωνική παράφραση που συναντάμε στα social media, όταν αναφερόμαστε σε υψηλές θερμοκρασίες τον Σεπτέμβριο. Είναι συνηθισμένο να βρίσκουμε αναρτήσεις στις 30 Σεπτεμβρίου ανθρώπων που κολυμπούν με την φράση “60 Αυγούστου”. Παρατηρώντας λοιπόν τις μέσες θερμοκρασίες της εποχής, τολμώ να πω ότι πριν χτυπήσει η “Barbara”, στην Ελλάδα δεν είχαμε 4 Φεβρουαρίου, αλλά 156 Σεπτεμβρίου!

Αν μετρήσει κανείς τις μέρες από την 1η Σεπτεμβρίου ήταν συνολικά 156 μέρες ή 22 εβδομάδες παρατεταμένης φθινοπωρινής καλοκαιρίας. Σε αντίθεση με το 2022 που όλοι θυμόμαστε τα τραγικά γεγονότα στην Αττική Οδό στις 24 Ιανουαρίου, όταν είχαν αποκλειστεί εκατοντάδες αυτοκίνητα λόγω έντονης χιονόπτωσης. Αλλά και πιο πριν ο καιρός είχε ήδη δείξει τα δόντια του.

Η παρατεταμένη καλοκαιρία φέτος, δεν είναι ένα τοπικό φαινόμενο. Καλύπτει ολάκερη την Ευρώπη. Η θετική του επίδραση ήταν προφανής στις τσέπες όσων καταναλώνουν φυσικό αέριο. Η ζήτηση για φυσικό αέριο είχε σημειώσει κάθετη πτώση με αποτέλεσμα τόσο η χρήση του για ηλεκτροπαραγωγή όσο και (κυρίως) για θέρμανση να έχει πέσει στο ναδίρ. Αυτό φαίνεται όταν συγκρίνουμε δύο δείκτες την εποχή που ξεκινά ο χειμώνας.

Μέχρι την Παρασκευή 3 Φεβρουαρίου, ο δείκτης πληρότητας στις αποθήκες φυσικού αερίου στην Ευρώπη ήταν 73%. Πρόκειται για ποσοστό κάλυψης-ρεκόρ, αν σκεφτεί κανείς ότι την πρώτη εβδομάδα του Φεβρουαρίου, ο μέσος όρος πλήρωσης των δεξαμενών της δεκαετίας είναι μόλις 55% στην Ευρώπη. Αυτό επετεύχθη κυρίως, διότι από την 1η Σεπτεμβρίου που αρχίζουν οι προμήθειες αερίου, ζήτημα να υπήρξαν 6-7 ημέρες ψύχους στην ΕΕ. Κι αυτές σε περιορισμένο γεωγραφικά χώρο. Η συνολική ζήτηση σε χώρες όπως η Ελλάδα έπεσε πάνω από 12% μεσοσταθμικά. Ενώ σε κάποιες εβδομάδες η πτώση ξεπέρασε ακόμα και το 30%.

Η πρόβλεψη για Gazmageddon

Η απροσδόκητη αυτή κατάσταση επιβεβαιώνει τον κανόνα, που είχαν αναφέρει πριν τρία χρόνια στο άρθρο “Όταν οι αγορές κάνουν σχέδια, ο θεός γελά”! Τότε (καλοκαίρι 2020) περιέγραφα τον Αρμαγεδδώνα που έβλεπα ότι ερχόταν στο φυσικό αέριο, μιας και οι συνθήκες ήταν εντελώς αντίθετες από τις σημερινές. Εκτός του πρόωρου ψύχους, υπήρχε μειωμένη ηλιοφάνεια και μειωμένη ένταση των ανέμων, με αποτέλεσμα να αστοχήσουν σε απόδοση και οι ΑΠΕ. Φέτος αντίθετα, οι ΑΠΕ έχουν σημειώσει αποδόσεις-ρεκόρ, λόγω της μεγάλης ηλιοφάνειας και των ενισχυμένων ανέμων.

Στο παρακάτω σχεδιάγραμμα, όλα αυτά που περιγράφουμε, αποτυπώνονται στην τελική τιμή του δείκτη TTF, που είναι ο ευρωπαϊκό δείκτης του φυσικού αερίου:

Στο παραπάνω σχεδιάγραμμα αποτυπώνεται η ιστορικά υψηλή τιμή του περσινού Αυγούστου (350€/MWh) η οποία ήταν αναμενόμενο να πέσει μετά την κάμψη της ζήτησης τον Σεπτέμβριο. Το 10ετές πρότυπο, όμως, ανεβάζει τις τιμές με τα πρώτα κρύα του χειμώνα. Φέτος, όμως, ο χειμώνας μόλις τώρα αρχίζει, με αποτέλεσμα, εκτός της μειωμένης ζήτησης, να γεμίζουν και οι δεξαμενές σε επίπεδα που έφτασαν ακόμα και στο 99% πληρότητας τον Ιανουάριο.

Η σημερινή τιμή των 57€/ΜWh, μπορεί να είναι πεσμένη κατά 83% σε σχέση με το peak του Αυγούστου 2022, αλλά δεν είναι χαμηλή τιμή, όπως εσφαλμένα πιστεύουν κάποιοι. Την περίοδο 2015-19, όπως φαίνεται στο παρακάτω σχεδιάγραμμα, η τιμή του φυσικού αερίου στην Ευρώπη (TTF) δεν ξεπέρασε ποτέ τα 30€/MWh. Ανεξάρτητα της έντασης στην ζήτηση, κινούνταν από τα χαμηλά των 10€ ως και τα υψηλά των 29€. Συνεπώς, τα σημερινά επίπεδα των 55-60€ είναι από διπλάσια έως και πενταπλάσια.

Στο πρώτο έτος της πανδημίας αρκετοί παρασύρθηκαν όταν η τιμή του αερίου καταποντίστηκε σε ιστορικά χαμηλά (μονοψήφια νούμερα). Στο παρακάτω σχεδιάγραμμα θα δείτε ότι η τιμή του πέφτει ακόμα και κάτω από τα 5€/MWh, γεγονός που οδήγησε αρκετές κυβερνήσεις και εταιρίες σε λανθασμένα συμπεράσματα. Όπως είχαμε γράψει στο SLpress.gr το καλοκαίρι του 2020, (28/6/2020) η αγορά θα ζήσει περίοδο Gazmageddon. Κι αυτό συνέβη.

Κάνουν πάρτι οι Ευρωπαίοι!

Οι δεξαμενές αποθήκευσης φυσικού αερίου στην Ευρώπη είναι άνισα κατανεμημένες και άναρχα τοποθετημένες. Ενώ για το LNG, υπήρχαν μεγάλες χώρες, όπως η Γερμανία, που δεν είχε ούτε ένα τερματικό σταθμό LNG στο έδαφός τους. Οι επενδύσεις σε υποδομές αποθήκευσης εξακολουθούν να είναι πολύ μακριά από αυτό που πραγματικά χρειάζονται. Η εξόρυξη φυσικού αερίου παραμένει μηδενική στην Ευρώπη, η οποία εξαρτάται από τους μεγάλους παίκτες της αγοράς.

Όσο για τις κυρώσεις στο ρωσικό φυσικό αέριο, αυτές μάλλον ήταν κυρώσεις μόνο στους αγωγούς Nord Stream 1 & 2. Ίσως και στον Yamal-Europe (Ρωσία-Πολωνία). Οι εξαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου, από τον υπεραγωγό που διασχίζει την Ουκρανία, έχουν διπλασιαστεί από τότε που καταστράφηκαν οι Nord Stream, ενώ ουδέποτε τέθηκε θέμα κυρώσεων στο ρωσικό LNG. Δεν υπάρχει κύρωση κατά ρωσικών εταιριών ή προσώπων που εργάζονται σε ρωσικές εταιρίες LNG όπως η Novatek, ή στο πεδίο Σαχαλίν.

Η πτώση της τιμής του αερίου, πάντως, ανακούφισε τις αγορές και έφερε σ’ όλη σχεδόν την Ευρώπη πτώση των τιμολογίων για ηλεκτρικό και θέρμανση. Και λέω σχεδόν, γιατί στην Ελλάδα ακόμα δεν ευτυχήσαμε να την δούμε – για μια σειρά από λόγους που θα τους εξετάσουμε στο εγγύς μέλλον. Στο κλίμα της ευφορίας, λόγω της παρατεταμένης καλοκαιρίας, οι χώρες ειδικά στην Κεντρική Ευρώπη κάνουν πάρτι, αφού το φθινόπωρο κατέστρωναν σχέδια αποφυγής blackout, κάνοντας ασκήσεις σε δημόσια κτίρια και σχολεία. Βέβαια, έχουμε δρόμο ακόμα για το τέλος του χειμώνα. Ο συναγερμός, λοιπόν, δεν έχει λήξει ακόμη.

Παράπλευρη απώλεια από την καλοκαιρία

Ας στρέψουμε, όμως, την προσοχή μας σε μια παράπλευρη απώλεια που προκαλεί η παρατεταμένη καλοκαιρία. Ο ζεστός χειμώνας κινδυνεύει να περιορίσει τις αποδόσεις των καλλιεργειών σε μια εποχή που οι Ευρωπαίοι αγρότες ήδη παλεύουν με τις ελλείψεις λιπασμάτων, ενώ αρκετές κατηγορίες λιπασμάτων εξακολουθούν να είναι πανάκριβες. Οι Γερμανοί έχουν μια παροιμία: «Aν ο χειμώνας είναι ζεστός, ο αγρότης θα είναι φτωχός»! Και δεν έχουν άδικο, μιας και οι θερμοκρασίες-ρεκόρ μπορεί να βοηθούν στην αποφυγή ενεργειακής κρίσης, αλλά προμηνύουν δεινά για τις τιμές των τροφίμων.

Χωρίς χιόνι η ύπαιθρος υποφέρει. Ένας ζεστός χειμώνας περιορίζει τις αποδόσεις των καλλιεργειών, οι οποίες δεν έχουν ανακάμψει ακόμη από την ξηρασία του περασμένου καλοκαιριού, η οποία έθεσε εκτός λειτουργίας και μεγάλα πυρηνικά εργοστάσια στην Γαλλία. Η καλοκαιρία ασκεί πίεση στις ήδη αυξημένες τιμές των τροφίμων, οι οποίες παρέμειναν σε υψηλά επίπεδα ακόμη κι όταν ο μετρούμενος πληθωρισμός έχει υποχωρήσει.

Ο φόβος των αγροτών είναι ότι η αστάθεια στις θερμοκρασίες θα “ξεγελάσει τις καλλιέργειες” του χειμερινού σιταριού και κριθαριού, με αποτέλεσμα να βλαστήσουν νωρίτερα. Η κατάσταση θα χειροτερέψει με την κακοκαιρία και την επιστροφή αργότερα σε υψηλές θερμοκρασίες. Μία τέτοια μεγάλη διακύμανση π.χ. οι αγρότες που καλλιεργούν σιτηρά στη Γερμανία μπορεί να χάσουν έως και το 70% των χειμερινών αποδόσεων.

Οι καλλιέργειες οπωροκηπευτικών (ειδικά τα μήλα, αχλάδια, δαμάσκηνα, βερίκοκα, κεράσια και σταφύλια) είναι ιδιαίτερα ευάλωτες. Ο θερμότερος και πιο απρόβλεπτος καιρός φέρνει νέα παράσιτα και περισσότερους κύκλους των ίδιων παρασίτων, όπως με διαβεβαιώνουν γεωπόνοι. Το μεγαλύτερο πρόβλημα, ωστόσο, είναι ότι τμήματα της ευρωπαϊκής γεωργικής γης βασίζονται σε πηγές νερού που γεμίζουν από το λιώσιμο του χιονιού. Το χιόνι είναι πολύ καλό για την άρδευση του εδάφους, επειδή καλύπτει το έδαφος και λιώνει σιγά-σιγά. Έτσι το νερό απορροφάται αργά για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Τί προκαλεί η έλλειψη χιονιού

Η έλλειψη χιονιού τον περασμένο χειμώνα έκανε τον ποταμό Πάδο, τον μεγαλύτερο της Ιταλίας που διασχίζει την αγροτική καρδιά της, να ξεραθεί. Το τραχύ καλοκαίρι που ακολούθησε επιδείνωσε το πρόβλημα, καθώς η Αδριατική Θάλασσα έρεε πίσω στην κάτω όχθη του Πάδου, γεμίζοντας τα κανάλια άρδευσης με αλμυρό νερό που βλάπτει τις καλλιέργειες και τα εδάφη.

Σε όλη την Ευρώπη, το 2022 ήταν η δεύτερη πιο καυτή χρονιά που έχει καταγραφεί. Η Ιταλία είχε 30% λιγότερες βροχές και χιονοπτώσεις από τον ιστορικό μέσο όρο από το 1991. Η βροχή τους τελευταίους μήνες του 2022 έδωσε κάποια ελπίδα. Ωστόσο, οι υψηλές θερμοκρασίες του χειμώνα μπορούν να προκαλέσουν οπισθοδρόμηση, καθώς η απουσία χιονιού κινδυνεύει να περιορίσει την παροχή νερού την επόμενη σεζόν. Το μόνο σίγουρο είναι, ότι ο συνδυασμός της πτώσης των αποδόσεων και της αύξησης του κόστους στα αγροκτήματα συνεπάγεται υψηλότερες τιμές για τους καταναλωτές.

Συνεπώς, αυτό που εξελίσσεται μπροστά στα μάτια μας, φαίνεται να διαφεύγει από τις κυβερνήσεις. Κυρίως διαφεύγει ο κίνδυνος για τις καλλιέργειες σε θερμοκήπια, οι οποίες πλέον χρειάζονται περισσότερη ενέργεια, προκειμένου να δημιουργήσουν τις συνθήκες (θερμοκρασία και υγρασία) που χρειάζονται τα φυτά κι όχι αυτές που υπάρχουν έξω στην φύση με την παρατεταμένη καλοκαιρία. Γιατί, λοιπόν, δεν διεξάγεται σχετική συζήτηση; Μήπως, επειδή όταν θα προκύψει το πρόβλημα, οι κυβερνήσεις σαν “μοιρολογίστρες” θα αρχίσουν να θρηνούν, μιλώντας για το αναπάντεχο;