Τα δύσκολα είναι ακόμα μπροστά για την ελληνική οικονομία

Η εκλογή της νέας κυβέρνησης, όπως ήταν αναμενόμενο, έχει δημιουργήσει υψηλές θετικές προσδοκίες για τις μελλοντικές εξελίξεις στην ελληνική οικονομία. Σύμφωνα με το ΙΟΒΕ (Αποτελέσματα Οικονομικής Συγκυρίας, Ιούλιος 2019): «Ο Δείκτης Οικονομικού Κλίματος κινείται έντονα ανοδικά τον Ιούλιο, στις 105,3 μονάδες από 101,0 μονάδες τον Ιούνιο, επίδοση που είναι η υψηλότερη από τον Μάρτιο του 2008.

»Σημειώνεται βελτίωση των προσδοκιών σε όλους τους επιχειρηματικούς τομείς, ανεξαιρέτως, Βιομηχανία, Λιανικό Εμπόριο, Υπηρεσίες και Κατασκευές. Ταυτόχρονα, η καταναλωτική εμπιστοσύνη φθάνει στο υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων 12 ετών περίπου. Καθώς πρόκειται για την πρώτη μετεκλογική έρευνα είναι φανερό ότι η αρχική επίδραση του αποτελέσματος στις προσδοκίες πολιτών και επιχειρήσεων είναι θετική.

»Αυτό συμβαίνει βέβαια συστηματικά σχεδόν σε όλες τις εκλογικές διαδικασίες των τελευταίων ετών. Ήδη, έχουν καταγραφεί σε προγραμματικό επίπεδο και οι πρώτες ενέργειες της νέας κυβέρνησης που αναμένεται να οριοθετήσουν το πλαίσιο πολιτικής στο οποίο θα κινηθεί μεσοπρόθεσμα και θα διαμορφώσουν τις προσδοκίες στο επόμενο διάστημα.

»Βέβαια, η έρευνα καταγράφει μεν προσδοκίες από την πλευρά των πολιτών, αλλά και περισσότερο από τούς ποσοτικούς δείκτες ζήτησης από την πλευρά των επιχειρήσεων, οι οποίοι είναι σχετικά λιγότερο εξαρτημένοι από την πολιτική συγκυρία. Σε κάθε περίπτωση, καταγράφεται ισχυρή ενίσχυση της αισιοδοξίας στους πολίτες για βελτίωση των οικονομικών του νοικοκυριού τους αλλά και της χώρας, όπως και στις επιχειρήσεις, σε ηπιότερο βαθμό».

Η άμεση μετεκλογική περίοδος, σχεδόν πάντοτε, επιτρέπει στους καταναλωτές και στις επιχειρήσεις τη δημιουργία θετικών προσδοκιών για τις μελλοντικές οικονομικές εξελίξεις. Τις περισσότερες φορές αυτές οι θετικές προσδοκίες εκφράζουν τις ιδιωτικές επιθυμίες του καθενός, οι οποίες διογκώνονται τεχνιέντως από τις συνήθεις ρητορείες των πολιτικών κομμάτων. Οι τελευταίες κατά κανόνα απέχουν από την πραγματικότητα της οικονομίας και τους συγκεκριμένους περιορισμούς που αυτή επιβάλλει, καθορίζοντας με αυτό τον τρόπο και τα όρια των δυνατοτήτων για δράση.

Υψηλές πλην επικίνδυνες προσδοκίες

Σήμερα, η εντύπωση, που προκύπτει από το πρόγραμμα της νέας κυβέρνησης, αλλά και τα πρώτα μέτρα (μείωση φορολογίας κτλ.) τροφοδοτεί τις θετικές προσδοκίες και αποτελεί την αιτία της αποτυπωμένης ευφορίας στους δείκτες οικονομικού κλίματος. Η δημιουργία και η διόγκωση των προσδοκιών, όμως, που απέχουν από την πραγματικότητα και ως εκ τούτου δεν υπάρχουν υψηλές πιθανότητες επίτευξής τους στο άμεσο μέλλον, πολλές φορές λειτουργεί αρνητικά και θέτει την οικονομία σε κίνδυνο.

Όμως, αυτές οι καλλιεργούμενες προσδοκίες κάποια στιγμή θα βρεθούν αντιμέτωπες με την αδήριτη πραγματικότητα της ελληνικής οικονομίας και τα βασικά προβλήματα που την διέπουν. Και δεν είναι λίγα. Η αλήθεια πάντα φθάνει με κάποια καθυστέρηση, αλλά πάντα φθάνει.

Το διάβασμα και η κατανόηση της πραγματικότητας αποτελεί ως εκ τούτου, την αφετηρία εκδήλωσης όποιων ενεργειών αποβλέπουν με υψηλή πιθανότητα στην επίτευξη των επιλεγμένων στόχων. Το πως είναι πραγματικά ο κόσμος είναι μια πολύ δύσκολη προσπάθεια απείρως πιο δύσκολη από αντίστοιχες προσπάθειες δεοντολογικού χαρακτήρα. Αυτές εύκολα αναφέρονται στο πώς θα έπρεπε να είναι ο κόσμος, αδιαφορώντας να αναφερθούν στο πως πραγματικά είναι.

Ο κόσμος είναι γιομάτος από «νοητικές κατασκευές πλείστων όσων “θεωρητικών” και “αναλυτών πάσης φύσεως και παντός καιρού”, τις οποίες μπορεί να παραλλάζει, ή και να ανατρέπει κανείς επ’ άπειρον, χωρίς να μεταβάλλει τίποτε παραπάνω εκτός από τις μόδες που επικρατούν εναλλάξ σε τέτοιους αιθεροβάμονες και λεξιλάγνους κύκλους» (Π. Κονδύλης, Θεωρία του Πολέμου, εκδόσεις Θεμέλιο 1997, σ.382).

Τέτοιου είδους απόψεις σηματοδοτούν τις περισσότερες φορές τον θρίαμβο της ελπίδας επί της λογικής. Της επιθυμίας επί των πραγματικών δυνατοτήτων. «Εάν κάνεις λάθη και ζεις μέσα στη πλάνη, θα αποτύχεις σε ό,τι κι αν αναλάβεις να φέρεις εις πέρας, γιατί η παρανοημένη πραγματικότητα –ή ακόμα χειρότερα η αγνοημένη ή περιφρονημένη πραγματικότητα– πάντα θα σε νικά στο τέλος» (I. Berlin, Κόντρα στο ρεύμα, εκδόσεις Scripta 2003, σ. 138).

Παραγωγικότητα σε φθίνουσα πορεία

Προκειμένου να αποφύγουμε τα πολλά λόγια θα επιχειρήσουμε να δείξουμε την πραγματική κατάσταση της ελληνικής οικονομίας στον τομέα των επενδύσεων, αλλά και στην αγορά εργασίας. Η μακροχρόνια διατήρηση της επενδυτικής δαπάνης στα έτη εφαρμογής του μνημονιακού προγράμματος σε επίπεδο χαμηλότερο από το ύψος των αποσβέσεων, εξασθένισε το απόθεμα του παραγωγικού κεφαλαίου της χώρας.

Το εξασθένισε τόσο σε όρους αξίας, όσο και σε όρους μη ενσωμάτωσης των νέων τεχνολογικών καινοτομιών που έλαβαν πρόσφατα χώρα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η παραγωγικότητα της εργασίας είτε να φθίνει είτε να παραμένει υποτονική. Παρά την αύξηση του Ακαθάριστου Σχηματισμού Πάγιου Κεφαλαίου το 2017, δεν παρατηρείται μία δυναμική ανάσχεσης των τάσεων αποεπένδυσης. Η ελληνική οικονομία στο νέο έτος βρίσκεται αντιμέτωπη με αυτή τη σημαντική πρόκληση. Από το 2011 ο Καθαρός Σχηματισμός Παγίου Κεφαλαίου έχει περάσει σε αρνητικές τιμές (Γράφημα 1), ως συνέπεια της δραστικής μείωσής του από το 2010. Διατηρείται σε αρνητικές τιμές μέχρι και σήμερα.

Στο ξέσπασμα της κρίσης (2008), οι επενδύσεις (Ακαθάριστος Σχηματισμός Παγίου Κεφαλαίου) ανέρχονταν σε 23% του ΑΕΠ, εκ των οποίων 7,5 % του ΑΕΠ σε κατοικίες, 5,6% σε δημόσιες επενδύσεις και 9,9% σε ιδιωτικές επιχειρηματικές επενδύσεις (Γράφημα 2). Αντιστοίχως το 2017, το σύνολο των επενδύσεων είναι 12,9% του ΑΕΠ, εκ των οποίων 0,5% είναι σε κατοικίες, 4,4% δημόσιες επενδύσεις και 8% του ΑΕΠ σε ιδιωτικές επιχειρηματικές επενδύσεις.

Οι ιδιωτικές επιχειρηματικές επενδύσεις είναι σήμερα χαμηλότερες από το επίπεδο πριν το ξέσπασμα της κρίσης. Οι επενδύσεις σε κατοικίες έχουν κυριολεκτικά καταρρεύσει και η συνεισφορά τους στη μείωση του Ακαθάριστου Σχηματισμού Παγίου Κεφαλαίου είναι σημαντικότατη. Προσοχή, ο Ακαθάριστος Σχηματισμός Παγίου Κεφαλαίου στις κατοικίες προσέφερε ετησίως πάνω από 20 δισ ευρώ στις συνολικές επενδύσεις. Προκύπτει, επομένως, η ανάγκη επιπλέον επενδύσεων ύψους 20 δισ ευρώ ετησίως. Αυτή είναι η αδήριτη πραγματικότητα.

Το καυτό ερώτημα

Το καυτό ερώτημα είναι με ποιον τρόπο θα υποκατασταθούν αυτές οι επενδύσεις, προκειμένου το ποσοστό του Ακαθάριστου Σχηματισμού Παγίου Κεφαλαίου να βρεθεί πάλι πλησίον του μέσου όρου των χωρών της ΕΕ. Το ότι τουλάχιστον ένα μέρος από αυτό θα πρέπει να καλυφθεί από την αύξηση των επενδύσεων σε κατοικίες, θα πρέπει να θεωρείται αυτονόητο. Όμως, η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί στην αγορά κατοικιών, στο τραπεζικό σύστημα, αλλά και στο διαθέσιμο εισόδημα των Ελλήνων δεν συνηγορεί ότι κάτι τέτοιο θα προκύψει μεσοπροθέσμως.

Οι δημόσιες επενδύσεις, επίσης, έχουν συμπιεσθεί σε ανεπίτρεπτα χαμηλό επίπεδο, με πολλές δημόσιες υποδομές να βρίσκονται σε μεγάλη ανάγκη αναβάθμισης. Όμως και εδώ υπάρχουν αντικειμενικοί περιορισμοί (έλλειψη πόρων), αλλά και υποκειμενικοί (δημιουργία υπερπλεονασμάτων) εις βάρος των δημοσίων επενδύσεων.

Η κάλυψη του προαναφερθέντος επενδυτικού κενού χρειάζεται πρωταρχικά την αρωγή της δημοσιονομικής πολιτικής. Απαιτείται η διαμόρφωση ενός φιλικότερου προς την ανάπτυξη μίγματος πολιτικής εντός του στενού πλαισίου που θέτει ο στόχος για την επίτευξη υψηλού δημοσιονομικού πρωτογενούς πλεονάσματος.

Τούτο σημαίνει ότι χρειάζεται αφενός η πλήρης υλοποίηση του προγράμματος δημοσίων επενδύσεων, αφετέρου η μείωση των φορολογικών συντελεστών στο κεφάλαιο και στην εργασία. Από την άλλη πλευρά, η δημοσιονομική πολιτική θα πρέπει να κινηθεί με τρόπο ώστε να μην τεθεί εκ νέου σε αμφισβήτηση από τις διεθνείς αγορές το αξιόχρεο του ελληνικού κράτους.

Επαναφορά της αγοράς εργασίας

Οι επιχειρηματικές επενδύσεις παραμένουν σε πολύ χαμηλά επίπεδα και η τόνωσή τους αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση για την ελληνική οικονομία. Σημαντική για την ενίσχυση των επιχειρηματικών επενδύσεων είναι η αύξηση των δημόσιων επενδύσεων. Η αύξηση των δημόσιων επενδύσεων αναμένεται να επηρεάσει ευνοϊκά τη συνολική ζήτηση και την παραγωγικότητα του ιδιωτικού τομέα και να δημιουργήσει κίνητρα για την ανάληψη επενδυτικών πρωτοβουλιών.

Παράλληλα, μια αύξηση της τραπεζικής χρηματοδότησης προς τις μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις, με τραπεζικά κεφάλαια που μπορούν να προέλθουν μεταξύ άλλων από την αποτελεσματική διαχείριση των μη εξυπηρετούμενων δανείων, θα συμβάλει θετικά στην ανάληψη επενδυτικών σχεδίων.

Μια ακόμη πρόκληση για την ελληνική οικονομία για το 2019 αλλά και τα προσεχή έτη είναι η επαναφορά της αγοράς εργασίας σε ένα ρυθμισμένο σχέδιο ανάλογο με αυτό που επιβάλλει η κανονικότητα και το ευρωπαϊκό κεκτημένο. Η επαναφορά των συλλογικών συμβάσεων, η αύξηση του κατώτατου μισθού στο πλαίσιο των δυνατοτήτων της οικονομίας, η πάταξη της ανασφάλιστης και αδήλωτης εργασίας και γενικά η εφαρμογή ενός ρυθμιστικού σχεδίου προστασίας της εργασίας αποτελεί τη βάση για την αύξηση της ευημερίας του ελληνικού λαού.

Κάτι κινείται στον κατώτατο μισθό

Σχετικά με την αύξηση του κατώτατου μισθού, στην χώρα μας, θα πρέπει να υπογραμμισθούν τα εξής: Την τελευταία περίοδο κάτι φαίνεται να κινείται σε ορισμένες χώρες της ΕΕ σε σχέση με τις κατώτατες αμοιβές εργασίας. Εκτός από την Πορτογαλία, η οποία ακολουθεί με ακρίβεια τον σχεδιασμό αύξησης του κατώτατου μισθού εδώ και τέσσερα χρόνια, η Ισπανία, η Ελλάδα, η Γαλλία και η Τσεχία προγραμματίζουν αντίστοιχες κινήσεις.

Παρότι οι αυξήσεις αυτές αφορούν σχετικά σε μικρό τμήμα του εργατικού δυναμικού (κάτω από το 10%), εντούτοις συμβάλλουν στη μείωση της ανισοκατανομής του εισοδήματος, στη σταθεροποίηση της κοινωνικής συνοχής και σαφέστατα στην οικονομική μεγέθυνση, υπό την προϋπόθεση ότι δεν προκαλούν ανυπέρβλητες χρηματοοικονομικές επιβαρύνσεις στις επιχειρήσεις.

Μάλιστα σε πολλές χώρες η συμβολή τους (π.χ. στη Γερμανία) στη μεγέθυνση του ΑΕΠ κρίνεται απολύτως θετική, όπως δείχνει η πρόσφατη πολύ ενδιαφέρουσα έρευνα του Ινστιτούτου Μακροϊκονομικής Πολιτικής. Σε πολλές χώρες της ΕΕ ο κατώτατος μισθός είναι πολύ χαμηλότερος από το αποδεκτό όριο, με αποτέλεσμα οι εργαζόμενοι να έχουν πρόβλημα επιβίωσης. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, ο κατώτατος μισθός θα πρέπει να βρίσκεται στα δύο τρίτα του εθνικού ενδιάμεσου μισθού, προκειμένου να επιτρέπει σε όσους τον λαμβάνουν να ζουν με στοιχειώδη επάρκεια.