Τα εργασιακά στον βωμό της απορρύθμισης

Ο ελληνικός ετεροχρονισμός στο ζήτημα της ρύθμισης των εργασιακών σχέσεων, θα αποτυπωθεί πολύ έντονα στην αλλαγή του κοινωνικού και πολιτικού συσχετισμού δυνάμεων, εγγραφόμενος στο κοινωνικό συμβόλαιο της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας την περίοδο 1974-1989. Αρχικά με την καθιέρωση του 45ωρου και τη δυνατότητα πενθημέρου, κυρίως στο βιομηχανικό κλάδο της οικονομίας με την Εθνική Γενική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας, στις 26-2-1975 (κυβέρνηση Καραμανλή) και ακολούθως με την καθιέρωση του πενθημέρου στο Δημόσιο (ευρύτερο Δημόσιο Τομέα, Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης) με την Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου της 29-12-1980, η οποία κυρώθηκε με το ν. 1157/1981 (κυβέρνηση Ράλλη).

Το νόμιμο εβδομαδιαίο ωράριο των 40ωρών, χωρίς μείωση αποδοχών, θα καθιερωθεί και θα επεκταθεί σταδιακά σε διάφορους κλάδους της οικονομίας με Διαιτητικές Αποφάσεις (ουσιαστικά υπουργικές-κρατικές, σύμφωνα με το τότε ισχύον σύστημα συλλογικών ρυθμίσεων) την περίοδο 1981-1984 και τελικά στο σύνολο των τομέων της ελληνικής οικονομίας με το άρθρο 6 της Εθνικής Γενικής Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας, στις 14-2-1984.

Το πενθήμερο-οκτάωρο-40ωρο, η επέκταση των τεσσάρων εβδομάδων άδειας μετ’ αποδοχών (ν. 1346/1983), η εισοδηματική πολιτική (Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή), η επέκταση της κοινωνικής ασφάλισης με στοιχεία καθολικότητας, το ΕΣΥ, καθώς και ο νόμος 1264/82 για τον εκδημοκρατισμό και τη λειτουργία του συνδικαλιστικού κινήματος, αποτέλεσαν εμβληματικές στιγμές της κοινωνικής-εργατικής πολιτικής των κυβερνήσεων του Ανδρέα Παπανδρέου, την δεκαετία του ’80.

Η δυνατότητα διευθέτησης του χρόνου εργασίας για πρώτη φορά προβλέφθηκε με το ν. 1892/1990 (κυβέρνηση Μητσοτάκη) και στη συνέχεια με το ν. 2874/2000 (κυβέρνηση Σημίτη), όπου ορίστηκε επίσης αύξηση του κόστους της υπερωριακής εργασίας. Παράλληλα ο χρόνος εργασίας ρυθμίστηκε σε κοινοτικό επίπεδο με την Οδηγία 93/104/ΕΚ, η οποία ενσωματώθηκε στην ελληνική έννομη τάξη με το Προεδρικό Διάταγμα 88/1999. Το νόμιμο ωράριο των 40 ωρών εβδομαδιαίως προβλέπεται στο ν. 3385/2005 (κυβέρνηση Καραμανλή), ενώ το κόστος των υπερωριών θα μειωθεί στο πλαίσιο των μνημονιακών πολιτικών με το άρθρο 74 ν. 3863/2010 (κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου), επαναλαμβάνοντας το νόμιμο ωράριο εργασίας των 40 ωρών εβδομαδιαίως.

Η σύγκλιση με την διεθνή τάση

Οι εργασιακές σχέσεις την περίοδο 1996-2009, χαρακτηρίζονται από γενικευμένες και θεσμοθετημένες πρακτικές ευέλικτων μορφών απασχόλησης (δανεισμός εργαζομένων με τον ν. 2956/2001, εργολαβικοί εργαζόμενοι, πρακτικές outsourcing “εξωτερικής ανάθεσης”°. Πρακτικές που παγίως υποκρύπτουν δανεισμό, ιδίως σε φορείς ισχυρών κεφαλαιοκρατικών συσσωρεύσεων κ.α.), οι οποίες αποδυναμώνουν την οργανωμένη εργασία σε επίπεδο συσχετισμού δυνάμεων, δικαιωμάτων, υλικών πρακτικών και θεσμίσεων. Η μνημονιακή περίοδος που ακολουθεί, έχει ειδικότερα χαρακτηριστικά, όπως και το έκτακτο εργασιακό καθεστώς της περιόδου της πανδημίας (που εκφεύγουν του παρόντος κειμένου) χωρίς πάντως να τροποποιείται το 40ωρο, ως νόμιμο ωράριο εβδομαδιαίου εργάσιμου χρόνου.

Σε γενικότερο ευρωπαϊκό επίπεδο, αναφορικά με το ζήτημα το χρόνου εργασίας, οι πολιτικές δυνάμεις της νέας σοσιαλδημοκρατίας στα τέλη της δεκαετίας του ’90, όταν βρίσκονταν στις κυβερνήσεις των 12 κρατών-μελών της ΕΕ των 15, στάθηκαν απορριπτικές και αντίθετες (κυρίως οι Μπλερ και Σρέντερ) σε μια προτεινόμενη τότε (σε κυβερνητικό επίπεδο από τους Γάλλους Σοσιαλιστές) μείζονα μεταρρύθμιση για την καθιέρωση του 35ωρου, ως νόμιμου εβδομαδιαίου εργάσιμου χρόνου σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.

Η απορριπτική αυτή θέση, μαζί με άλλες διεθνοπολιτικού χαρακτήρα επιλογές της εποχής εκείνης, αφενός κατέδειξε την οργανική ενσωμάτωση της νέας σοσιαλδημοκρατίας στη φιλελεύθερη ηγεμονική εκδοχή της παγκοσμιοποίησης, αφετέρου οδήγησε σταδιακά σε κρίση την παραδοσιακή της σχέση εκπροσώπησης με τις κυριαρχούμενες κοινωνικές τάξεις και την σταδιακή πολιτική της αποδυνάμωση-υποχώρηση.

Η κοινή εμπειρία της κρίσης παγκόσμιας υγείας, κυοφορεί μεγάλες αλλαγές και στο εργασιακό πεδίο. Αλλαγές, που έχουν αντικειμενική βάση. Η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση, ο ψηφιακός μετασχηματισμός, έννοιες και όροι που επαναλαμβάνονται πληθωρικά στο δημόσιο λόγο, καταγράφοντας την πραγματικότητα της συντελούμενης εκρηκτικής ανόδου της παραγωγικότητας των τελευταίων δεκαετιών, δηλαδή των υλικών όρων για νέα σχέση εισοδήματος/παραγωγής, ελεύθερου χρόνου-δημιουργίας. Οι δηλώσεις Μπάιντεν και στα ζητήματα αυτά είναι ενδεικτικές.

Στο προσκήνιο το 32ωρο-4ημερο

Τα προγράμματα οικονομικών ενισχύσεων (Ταμείο Ανάκαμψης) σε επίπεδο ΕΕ, η ενδεχόμενη πολιτική αλλαγή στη Γερμανία, αποτελούν εκδοχές των δυναμικών της νέας περιόδου. Ο χώρος της εργασίας, οι πολιτικές δυνάμεις που προσδοκούν να τον εκφράσουν σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο πρέπει να θέσουν ως κεντρικό ζήτημα τη μείωση του νόμιμου ωραρίου της εργάσιμης εβδομάδας στις 35 ή 32 ή και 30 ώρες, χωρίς μείωση αποδοχών. Το ισπανικό Más País (Περισσότερη Χώρα) που πλειοψήφησε στο χώρο της Αριστεράς στις πρόσφατες περιφερειακές εκλογές στην περιοχή της Μαδρίτης, αναδεικνύει το 32ωρο-4ημερο ως ένα από τα κεντρικά θέματα της φυσιογνωμίας του.

Ήδη η σοσιαλιστική κυβέρνηση της Ισπανίας εξετάζει την πιλοτική εφαρμογή του από το φθινόπωρο 2021. Εφόσον αυτό γίνεται πράξη, δηλαδή η μείωση του νόμιμου ωραρίου εργάσιμης εβδομάδας χωρίς μείωση των αποδοχών, δεν αλλάξει το ισχύον δίκαιο της καταγγελίας. Σε ότι αφορά την ελληνική περίπτωση, όταν τεθεί σε λειτουργία και αποτελεσματικά η ψηφιακή κάρτα εργασίας και η αποσύνδεση, όπως και ο ελεγκτικός μηχανισμός της Επιθεώρησης Εργασίας, τότε μπορεί να γίνει σε επόμενο χρόνο λόγος για διευθέτηση του χρόνου εργασίας.

Στις δυναμικές συνθήκες, στη σύγχρονη εποχή που η πολιτική δεν είναι μόνο κρατοκεντρική ή θεσμικά διακυβερνητική, αλλά πολυκεντρική, οι πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις (αλλά και χώρες-συστήματα) είτε εισάγουν θέματα στην ημερήσια διάταξη και συνδιαμορφώνουν εξελίξεις ή τα υφίστανται με άγριες εκμεταλλευτικές και ιμπεριαλιστικές μορφές. Αυτό ισχύει τόσο στο οικονομικο-κοινωνικό πεδίο, όσο και στο εθνικο-γεωπολιτικό.

Οι πολιτικές δυνάμεις αντί να σκιαμαχούν για την πατρότητα της ιδέας για την απελευθέρωση της πατέντας των εμβολίων, να θέσουν το ζήτημα της μείωσης του εβδομαδιαίου χρόνου εργασίας, χωρίς μείωση των αποδοχών, σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Να γίνουν ουσιαστικές και παραγωγικές, όχι επικοινωνιακές. Το Ταμείο Ανάκαμψης στο σκέλος των μεταρρυθμίσεων προβλέπει πόρους που μπορούν να κατευθυνθούν ανάλογα. Οι διεθνείς συνθήκες είναι ώριμες, οι υλικοί όροι για την ενίσχυση της αυτονομίας υπάρχουν. Χρειάζεται πολιτική τέχνη, κοινωνιολογική φαντασία και μια άλλη αντίληψη για τη σχέση τοπικού-παγκόσμιου, Της ιδιομορφίας και όχι της ομοιομορφίας.