Tα “Αν” της ανάπτυξης επιβάλουν μικρό καλάθι

Όταν πριν από πενήντα χρόνια ο Μilton Friedman διατύπωνε την φράση «Η πρόβλεψη δεν είναι επιστήμη αλλά τέχνη» σίγουρα δεν αναφερόταν στην ελληνική οικονομία. Ωστόσο, για τις οικονομικές προβλέψεις στην Ελλάδα θα έλεγα πως καλό θα ήταν να επικαλούμαστε περισσότερο την τέχνη παρά την επιστήμη. Η υπερδεκαετής ακολουθία των αποτυχημένων προβλέψεων των μνημονίων για την ανάπτυξη (ημεδαπών και αλλοδαπών φορέων) δεν μας έχουν πείσει για την επιστημονικότητα των οικονομικών προβλέψεων.

Σήμερα η ξαφνική υποτροπή της πανδημίας με την μετάλλαξη Δέλτα δείχνει για μια ακόμη φορά ότι κατά την σκιαγράφηση των εξελίξεων της οικονομίας πρέπει να εξοικειωθούμε με την ιδέα της τοποθέτησης πολλών υποθετικών “αν”. Κι αυτό γιατί η συνέχιση των δυσκολιών που θέτει η πανδημία στην επιστροφή της οικoνομίας στην κανονικότητα, τα δημόσια και ιδιωτικά μέτρα, για την ανάσχεση της έχουν επιπτώσεις στον τουρισμό, στην εστίαση, στην ψυχαγωγία κ.λ.π.

Έτσι προκύπτει το πρώτο “αν” που έχει να κάνει με το διαθέσιμο εισόδημα και κατ’ επέκταση την κατανάλωση. Σημαντικό ρόλο για την προβλεπόμενη αλματώδη αύξηση του ΑΕΠ το προσεχές διάστημα θα διαδραματίσει η κατανάλωση και η επένδυση. Η ιδιωτική κατανάλωση εκτιμάται ότι θα αυξηθεί από 2,6% το 2021 στο 2,9% το 2022 και κατά μέσον όρο 2,5% τα επόμενα έτη.

Η πρόβλεψη αυτή στηρίζεται κατά κύριο λόγο στην αύξηση των καταθέσεων που παρατηρήθηκε τους τελευταίους μήνες κατά 24 δισ. ευρώ. Όμως η εποχή του lockdown έδειξε ότι η αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος είναι πιθανό να μην αυξήσει την κατανάλωση, αλλά την αποταμίευση. Ο φόβος για μελλούμενα λειτουργεί αποτρεπτικά κι αυτή η αιτιολόγηση ενέχει ένα μεγάλο ποσοστό αβεβαιότητας, δεδομένου ότι η παράταση της ανησυχίας για την πανδημία και η ανασφάλεια λειτουργεί αποτρεπτικά για την κατανάλωση.

Ανάπτυξη και πληθωρισμός

Θεωρώ επίσης ιδιαίτερα φιλόδοξες τις προβλέψεις για άνοδο των επενδύσεων και των εξαγωγών τον επόμενο χρόνο. Οι στόχοι που έχουν τεθεί στο νέο Μεσοπρόθεσμο, οι οποίοι είναι ταυτόσημοι με εκείνους του Προγράμματος Σταθερότητας, προβλέπουν εκρηκτική αύξηση 30,3% των επενδύσεων. Αδυνατώ να θυμηθώ αν αυτές οι επιδόσεις έχουν γίνει ποτέ εφικτές από την ελληνική οικονομία. Έτσι τοποθετείται το δεύτερο “αν”.

Στην συνέχεια το τρίτο “αν” συνδέεται με την εμφάνιση του πληθωρισμού. Τι θα γίνει αν ο προς το παρόν υφέρπων πληθωρισμός αυξηθεί και συμπαρασύρει τα επιτόκια; Τι σημαίνει η αύξηση των επιτοκίων για μια χώρα με το μεγαλύτερο δημόσιο και ιδιωτικό χρέος στον πλανήτη; Χρειάζεται να διερευνηθούν οι επιπτώσεις στο χρέος και στις τράπεζες. Οι πανηγυρισμοί σχετικά με το πολύ χαμηλό επιτόκιο δανεισμού ξεχνούν ότι μέχρι και το 2007 το ελληνικό δεκαετές είχε διαφορά λιγότερο από μία εκατοστιαία μονάδα (100 μονάδες βάσης) από το αντίστοιχο γερμανικό και χρειάστηκε η χρεοκοπία μια τράπεζας για να δεκαπλασιαστεί αυτή η διαφορά (1000 μονάδες βάσης),

Ο αντίλογος στα παραπάνω είναι η αναπτυξιακή ώθηση που θα προέλθει από τους πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης. Το ερώτημα που προκύπτει είναι αν αυτοί οι πόροι θα μπορέσουν να αντισταθμίσουν τις συνέπειες των παραπάνω. Κι αυτό γιατί οι συγκεκριμένοι πόροι δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αντικυκλικό μέσο, διότι ο χρόνος και ο τρόπος, με τον οποίο θα χρησιμοποιηθούν δεν εξαρτάται από την φάση της οικονομίας, αλλά από την διαθεσιμότητα των πόρων και από την ωριμότητα των έργων.

Αφηγηματική προσέγγιση

Βέβαια, πρέπει να σημειωθεί ότι οι πρόδρομοι δείκτες οικονομικής συγκυρίας (δείκτης καταναλωτικής εμπιστοσύνης και δείκτης προμηθειών στη μεταποίηση – ΡΜΙ δείκτες βιομηχανικής παραγωγής και του κύκλου εργασιών) προοιωνίζονται αύξηση της κατανάλωσης και της παραγωγής και κατά συνέπεια πιθανώς και του ΑΕΠ. Όλα τα παραπάνω “αν”, θετικά και αρνητικά, κάνουν επισφαλή την οποιαδήποτε πρόβλεψη για την περιγραφή της μετά Covid εποχής.

Ο λόγος είναι ότι πολλές απ’ αυτές τις υποθέσεις δεν μπορούν να ποσοτικοποιηθούν και να ενσωματωθούν στις αναλύσεις. Ωστόσο, ορισμένα χρήσιμα συμπεράσματα για τις οικονομικές εξελίξεις μπορούν να εξαχθούν από την διερεύνηση των τάσεων και την άθροιση των προβλέψεων, όπως αποτυπώνεται στα αφηγήματα, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στις αναζητήσεις στο Google και στο Google trend και στις εκτιμήσεις των οικονομικών μονάδων.

Αξιολογώντας αυτά τα ευρήματα, τα στοιχεία της αφηγηματικής προσέγγισης, βλέπουμε ότι το αφήγημα της ισχυρής ανάπτυξης δεν έχει πείσει. Αντίθετα, αξιολογώντας τα στοιχεία και τις προσδοκίες μπορούμε να φθάσουμε στο συμπέρασμα της οριακής ανάπτυξης. Η ασθενής ανάπτυξη είναι αυτή που αποτυπώνεται για το 2021 και για το 2022, η οποία συνοδεύεται από μεγάλη αβεβαιότητα και ανησυχία για την απασχόληση και το βιοτικό επίπεδο.