Τα ρομπότ και η “νεκρή” εργασία

Ο ρόλος της εργασίας στη διαδικασία της κεφαλαιακής συσσώρευσης κατέχει σημαντική θέση τους δύο τελευταίους αιώνες στην κλασσική βιβλιογραφία της πολιτικής οικονομίας. Όμως, τις τελευταίες τρεις δεκαετίες η εργασία, ως ρόλος στην παραγωγική διαδικασία, σταδιακά περιορίζεται, με την επέκταση και την ένταση της εισαγωγής των νέων τεχνολογιών του αυτοματισμού, της ρομποτικής, της τεχνητής νοημοσύνης και της νανοτεχνολογίας.

Κι αυτό, ως βασική προϋπόθεση, μεταξύ των άλλων, της βελτίωσης του επιπέδου παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων και των οικονομικών σχηματισμών, στο πλαίσιο των νέων συνθηκών ανάπτυξης του διεθνούς καταμερισμού εργασίας. Ουσιαστικά πρόκειται για μία διαδικασία συρρίκνωσης της «ζωντανής εργασίας» σε όφελος της «νεκρής εργασίας» (τεχνολογία, κανόνες οργάνωσης, λογιστικά συστήματα, κ.λ.π.).

Η “νεκρή εργασία”, μεταξύ των άλλων, επιβάλλει σημαντικές αλλαγές στην οργάνωση της εργασίας, στις εργασιακές σχέσεις και στην δημοκρατία στην παραγωγική διαδικασία. Κι αυτό γιατί με την επέκτασή της αναπτύσσονται τυποποιημένα συστήματα ελέγχου της εργασίας, περιορίζοντας τόσο την αυτόνομη και δημιουργική δραστηριότητα των εργαζομένων, όσο και την δημοκρατική λειτουργία τους στους χώρους παραγωγής και εργασίας.

Όμως, στις συνθήκες αυτές απώλειας της αυτονομίας των εργαζομένων στην παραγωγική διαδικασία και εφαρμογής αυτοματοποιημένων αυταρχικών μεθόδων, αναμένεται να αναπτυχθούν η αλλοτρίωση της εργασίας, η παθητικότητα στην προσαρμογή της νέας τεχνολογίας, με αποτέλεσμα να υπονομεύεται ο κεντρικός στόχος: η βελτίωση του επιπέδου της παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων.

Η αντίφαση στην παραγωγική διαδικασία

Παράλληλα, αναδεικνύεται μία πρόσθετη αντίφαση στον πυρήνα της παραγωγικής διαδικασίας, η οποία συνίσταται στην επιδίωξη περιορισμού της «ζωντανής εργασίας». Ταυτόχρονα, οι όροι και οι ανάγκες της παραγωγής προϋποθέτουν την επέκτασή της. Κι αυτό γιατί η «ζωντανή εργασία» είναι αναγκαία τόσο για την παραγωγή και την κερδοφορία, όσο και για την ζήτηση και την κατανάλωση των παραγόμενων προϊόντων.

Διαφορετικά, σε όρους πολιτικής οικονομίας, θα επέλθει μία σοβαρότερη κρίση στον πυρήνα της πραγματικής οικονομίας από ό,τι η πρόσφατη χρηματοπιστωτική κρίση. Αυτή θα είναι η σύγκρουση των παραγωγικών δυνάμεων και των παραγωγικών σχέσεων στην διεθνή και ευρωπαϊκή οικονομία.

Με άλλα λόγια, το μοντέλο υποταγής της «ζωντανής» στη «νεκρή» εργασία και η μονομερής προσήλωση των επιχειρήσεων, των ασκούμενων μακροοικονομικών επιλογών (δημοσιονομική εξυγίανση, στασιμότητα, ευελιξία) και των αναπτυξιακών και οικονομικών πολιτικών στην τεχνολογική αναδιάρθρωση και στην οργάνωση της εργασίας, ανεξάρτητα από την εργασιακή και κοινωνική υποβάθμιση, συνεπάγεται, εκτός από το εργασιακό κόστος και σημαντικό κοινωνικό-οικονομικό κόστος για την διεθνή και την ευρωπαϊκή οικονομία.

Ευέλικτη ιεραρχία

Κατά συνέπεια επιβάλλεται, οι νέες παραγωγικές και τεχνολογικές συνθήκες του αυτοματισμού, της ρομποτικής, της τεχνητής νοημοσύνης και της νανοτεχνολογίας, να αποτελέσουν την κινητήρια δύναμη μίας εναλλακτικής μακροοικονομικής επιλογής (αγοραστική δύναμη, ανάπτυξη, απασχόληση) και μίας ποιοτικής και αναβαθμισμένης οργάνωσης της εργασίας, συνυφασμένης με την βελτίωση της ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων και υπηρεσιών.

Στην κατεύθυνση αυτή απαιτείται η εγκαθίδρυση στους χώρους παραγωγής και εργασίας μοντέλων που ικανοποιούν τις ανάγκες και τις προσδοκίες των εργαζομένων, με τη συλλογικότητα της εργασίας, τη συλλογικότητα της νοημοσύνης και την οριζόντια συνεργασία.

Με άλλα λόγια, η ισορροπημένη δημοκρατικά κατανομή του συσχετισμού δύναμης στους χώρους παραγωγής και εργασίας μετατρέπει την μηχανιστική και ιεραρχική αντίληψη της οργάνωσης της εργασίας σε ένα εργασιακό όραμα μίας ευέλικτης ιεραρχίας. Μίας ιεραρχίας με ένθετα επίπεδα οργάνωσης, αρθρωμένα με ευέλικτο τρόπο και με αμοιβαίους ελέγχους (από το ανώτερο στο χαμηλότερο επίπεδο και αντίστροφα) (Th. Coutrot, 2018). Έτσι, η «ζωντανή εργασία» θα μεταμορφώνεται από επαγγελματική σε δημιουργική δραστηριότητα και λειτουργία προγραμματισμένων ενεργειών και δράσεων.