Ταμείο Ανάκαμψης ή Ταμείο παράκαμψης των μεταρρυθμίσεων;

Δεν εκόμισε γλαύκα εις Αθήνας ο αναπληρωτής γενικός διευθυντής της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ντέκλαν Κοστέλο με όσα “με καρότο και μαστίγιο” είπε για μεταρρυθμίσεις κατά την εκδήλωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην ελληνική πρωτεύουσα, ιδιαίτερα για τους παρευρισκόμενους αναπληρωτή υπουργό Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών Νίκο Παπαθανάση και τον υπουργό Επικρατείας Άκη Σκέρτσο.

Διότι όλα αυτά που είπε για τις ξορκισμένες στο ελληνικό πολιτικό, κομματικό και συνδικαλιστικό λεξιλόγιο «μεταρρυθμίσεις», με διπλωματική γλώσσα ήταν έμπλεω μηνυμάτων, παρατηρήσεων και συστάσεων, τα οποία έχουν ακούσει επί πενήντα χρόνια όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις.

Όμως, όταν το εκκωφαντικό μήνυμα του Ευρωπαίου αξιωματούχου στην εκδήλωση αυτή επικεντρώνεται στο περιβόητο Ταμείο… “Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας”, που έχει γίνει πια ανέκδοτο με ένταξη σ΄ αυτό έργων «δια πάσαν νόσον», ακόμα και…”μαστογραφιών”, θα περίμενε κανείς ότι την επόμενη ημέρα η κυβέρνηση θα ανακοίνωσε πρωτοβουλίες για «θεραπεία ημαρτημένων» που επεσήμανε ο κ. Κοστέλο, όπως:

• Παρατηρούνται ακόμα καθυστερήσεις στην υλοποίηση σημαντικών μεταρρυθμίσεων για την υλοποίηση των επενδύσεων μέσω του παραπάνω Ταμείου!
• Απαιτούνται ακόμη 240 έργα προς υλοποίηση από τα… 471 που προβλέπεται συνολικά στο ελληνικό πρόγραμμα, τα οποία είναι συνδεδεμένα με κονδύλια ύψους 17-18 δισ. ευρώ!
• Δηλαδή, το 2025 και το 2026 πρέπει να υλοποιηθούν τόσα έργα όσα σε…. τέσσερα χρόνια!
• “Κακά τα ψέματα”, καθώς δεν θα υπάρξει παράταση και ότι το 2026 τελειώνει το Ταμείο Ανάκαμψης!

Κι αυτό το μήνυμα συνοδεύτηκε, όπως επί τέσσερα τώρα χρόνια, και με τη σύσταση ότι «οποιαδήποτε αναθεώρηση για την εφαρμογή των προγραμμάτων πρέπει να γίνει έως τον προσεχή Απρίλιο», δηλαδή… αύριο!!.

Δεν είναι ούτε το πρώτο ούτε το τελευταίο μήνυμα!

Και σιγά το μήνυμα! Διότι δεν είναι ούτε το πρώτο ούτε ίσως το τελευταίο για το περιβόητο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και, φυσικά, κι όλα τα προηγούμενα παχυλά κοινοτικά πακέτα, που χαρακτηρίζονται από τα ίδια προβλήματα απορρόφησης, υλοποίησης και, κυρίως, επίτευξης του σκοπού για τον οποίο εγκρίθηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση, δηλαδή επενδύσεις για ανάκαμψη, ανάπτυξη, σύγκλιση, περιφερειακή ανάπτυξη, βελτίωση δημόσιων υποδομών, ανταγωνιστικότητας κλπ. Αμ δε!

Αυτό το «καμπανάκι» του κ. Κοστέλο μού θύμισαν πολλές ακόμα συστάσεις προς την Ελλάδα σε κάθε αντίστοιχη αξιολόγηση της πορείας εφαρμογής του παραπάνω πακέτου και του γνωστών Εθνικών Προγραμμάτων… Μεταρρυθμίσεων ανά εξάμηνο, που αφορούν την οικονομική, κοινωνική, διαρθρωτική και δημοσιονομική πολιτική και την πολιτική απασχόλησης της χώρας από τις 13 Ιουλίου 2021 όταν εγκρίθηκε το Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.

Θυμήθηκα, συγκεκριμένα, τη σύσταση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 19 Ιουνίου 2024 σχετικά με την πρόοδο του παραπάνω Ταμείου και το Εθνικό Πρόγραμμα Μεταρρυθμίσεων που είχε υποβάλει η Ελλάδα στις 30 Απριλίου 2024.

Επειδή το κείμενο είναι πολυσέλιδο, θα παρακάμψω τις διαπιστώσεις, επισημάνσεις και συστάσεις που αφορούν την αντιμετώπιση ευπαθειών και μακροοικονομικών ανισορροπιών, παραθέτοντας μόνο συστάσεις για διαρθρωτικά μέτρα που πρέπει να πάρει η χώρα μας το 2025 για να πιάσουν τόπο τα 16-17 δισ. ευρώ του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, καθώς, όπως διαπιστώνει, σε όλους σχεδόν τους τομείς η Ελλάδα εξακολουθεί να παρουσιάζει σοβαρά προβλήματα.

Συγκεκριμένα, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, επιγραμματικά συνιστά, μεταξύ άλλων, τα εξής:

• Να συνεχίσει να βελτιώνει τον φιλικό προς τις επενδύσεις χαρακτήρα του φορολογικού συστήματος ενισχύοντας την ασφάλεια δικαίου.
• Να διασφαλίσει την αποδοτικότητα της δημόσιας διοίκησης, εξασφαλίζοντας παράλληλα τη δυνατότητά της να προσελκύει τις κατάλληλες δεξιότητες.
• Να προωθεί την ισόρροπη ανάπτυξη και να στηρίζει παραγωγικές εγχώριες επενδύσεις.
• Να ενισχύσει τη διοικητική ικανότητα διαχείρισης των κονδυλίων της ΕΕ, να επιταχύνει τις επενδύσεις.
• Να αντιμετωπίσει τις καθυστερήσεις που προκύπτουν, ώστε να καταστεί δυνατή η αδιάλειπτη, ταχεία και αποτελεσματική υλοποίηση του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, την ολοκλήρωση των μεταρρυθμίσεων και των επενδύσεων έως τον Αύγουστο του 2026.
• Να τονώσει την ανταγωνιστικότητα με την αντιμετώπιση των ανεπαρκών επιδόσεων σε βασικές δεξιότητες.
• Να επιταχυνθεί η εφαρμογή των προγραμμάτων της πολιτικής συνοχής σε συνδυασμό με την ενίσχυση της διοικητικής ικανότητας σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, καθώς η Ελλάδα εξακολουθεί να καταγράφει βραδεία ανάπτυξη στις πιο απομακρυσμένες περιοχές και σημαντικές ανισότητες μεταξύ αστικών και μη αστικών περιοχών.

Καταπέλτης και το Ελεγκτικό Συνέδριο!

Αλλά, πέρα από τις παραπάνω συστάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και του κ. Κοστέλο η υπ΄ αριθμόν 2 Έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου που παρουσιάστηκε μάλιστα στη Βουλή το 2024 με τον τίτλο “Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας: Οι διαδικασίες παρακολούθησης των έργων διασφαλίζουν τον έγκαιρο εντοπισμό και την αντιμετώπιση τυχόν καθυστερήσεων κατά την υλοποίησή τους;” είναι καταπέλτης.

Ο έλεγχος του Ελεγκτικού Συνεδρίου εντοπίστηκε στον κίνδυνο των καθυστερήσεων κατά την υλοποίηση των έργων, καθώς, όπως τονίζει, «η επέλευσή του μπορεί να επιφέρει είτε «συσσώρευση» υλοποιούμενων έργων στο τέλος της περιόδου εφαρμογής του, με κίνδυνο μη αποδοτικής χρήσης των αντίστοιχων κονδυλίων και εμφάνισης παρατυπιών, είτε απώλεια ενωσιακής χρηματοδότησης». Τα πορίσματα του διενεργηθέντος ελέγχου είναι τα ακόλουθα:

1. Στις διαδικασίες παρακολούθησης της υλοποίησης των έργων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ), διαπιστώθηκαν ελλείψεις στο θεσμικό πλαίσιο του Συστήματος Διαχείρισης και Ελέγχου (ΣΔΕ) που πλήττουν την αποτελεσματικότητά του στην πρόληψη και τον έγκαιρο εντοπισμό τυχόν καθυστερήσεων. Συγκεκριμένα:

(α) δεν προβλέπεται, πέρα από τα συμφωνηθέντα με την ΕΕ ορόσημα, η υποχρεωτική σύνταξη και καταχώριση επιμέρους αναλυτικού χρονοδιαγράμματος υλοποίησης (με ενδιάμεσες κρίσιμες ημερομηνίες προόδου) των ελεγχόμενων έργων εντός του Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος Ταμείου Ανάκαμψης (ΟΠΣ ΤΑ) και

(β) δεν υφίστανται διαδικασίες για την πρόληψη της εμφάνισης κινδύνου καθυστερήσεων (ορισμός και κριτήρια του τι συνιστά ουσιώδη καθυστέρηση, ανάλυση κινδύνων και αυτοματοποιημένες ειδοποιήσεις εντός ΟΠΣ ΤΑ).

2. Αν και το ΣΔΕ διαθέτει διαδικασίες παρακολούθησης της ωρίμανσης και της υλοποίησης των έργων, που δύνανται να συμβάλλουν στην καταγραφή και αντιμετώπιση τυχόν καθυστερήσεων, αυτές εφαρμόστηκαν πλημμελώς από τους εμπλεκόμενους φορείς, με αποτέλεσμα ακόμα και καθυστερήσεις στην επίτευξη οροσήμων να μην έχουν καταγραφεί στο ΟΠΣ ΤΑ.

3. Στην πλειονότητα των ελεγχόμενων έργων διαπιστώθηκε υποστελέχωση των Φορέων Υλοποίησης. Για την ενίσχυση των διαδικασιών διαχείρισης και παρακολούθησης των έργων του ΤΑΑ, οι εμπλεκόμενοι φορείς προσέφυγαν σε συμβάσεις με ιδιώτες αναδόχους (τεχνικούς συμβούλους), ο υποστηρικτικός ρόλος των οποίων δεν απέτρεψε την πλημμελή εφαρμογή των διαδικασιών παρακολούθησης των έργων εντός ΟΠΣ ΤΑ.

Οι υπηρεσίες Εσωτερικού Ελέγχου των εμπλεκόμενων φορέων ουδόλως έχουν συνδράμει στον έλεγχο της ορθής εφαρμογής των διαδικασιών υλοποίησης των έργων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και στην αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς τους.