Θα φέρει το Brexit τη νέα κρίση στο ευρώ;

Η ευρωζώνη γιόρτασε την Πρωτοχρονιά τα είκοσι χρόνια του κοινού νομίσματος, του ευρώ, τα οποία συνέπεσαν με την έξοδο και της Ελλάδας από τα προγράμματα στήριξης. Η κρίση χρέους η οποία ταλάνισε για μια δεκαετία την ευρωζώνη δείχνει να έχει παρέλθει, κάποιοι ωστόσο  εκτιμούν ότι η έξοδος της Βρετανίας από την ΕΕ μπορεί να την επαναφέρει.

Από το 2009, όταν ξέσπασε η κρίση στην ευρωζώνη, πολλοί ήταν εκείνοι που μίλησαν για το τέλος του κοινού νομίσματος. Το ευρώ ωστόσο είναι εδώ και παραμένει ισχυρό έναντι άλλων διεθνών νομισμάτων και ιδιαίτερα του δολαρίου.

Πολλοί ήταν επίσης εκείνοι που μίλησαν για έξοδο της Ελλάδας από το κοινό νόμισμα, αλλά, όπως επισημαίνει και το Bloomberg στην ανάλυσή του για την Ευρώπη και το μέλλον του ευρώ, «η Ελλάδα εξήλθε από το πρόγραμμα διάσωσης τον Αύγουστο και ακόμη χρησιμοποιεί το ευρώ».

Τι έμαθε η Ευρώπη από την κρίση

Με το ξέσπασμα της κρίσης, το 2009, η κρίση χρέους έπληξε πολλές χώρες της ευρωζώνης και η Ιρλανδία, η Πορτογαλία, η Ισπανία, η  Κύπρος και η Ελλάδα ζήτησαν βοήθεια. Αυτομάτως ο ενιαίος ευρωπαϊκός χώρος διχοτομήθηκε. Στην μία πλευρά βρέθηκαν οι πλούσιες βόρειες χώρες και στην άλλη κυρίως οι φτωχές, και εξαρτημένες από την ευρωπαϊκή βοήθεια, χώρες του νότου.

Τα σενάρια για την κατάρρευση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος πήραν φωτιά και το ευρώ άρχισε να θεωρείται ένα προβληματικό νόμισμα, με αποτέλεσμα οι επενδυτές να στοιχηματίζουν υπέρ της καταστροφής του. Στα σενάρια αυτά προστέθηκε το 2012 και το Grexit, η αποχώρηση δηλαδή της Ελλάδας από την ευρωζώνη.

Η παρέμβαση της ΕΚΤ διέσωσε το ευρώ και έβαλε τέλος στις εικασίες για την καταστροφή του. Η κρίση όμως έδειξε με τον πιο σκληρό τρόπο την διαφορά δυναμικού που υπάρχει ανάμεσα στις οικονομίες του αναπτυγμένου βιομηχανικού βορρά και του φτωχού αγροτικού νότου. Παραλλήλως όμως έδειξε και τις ανισότητες στο εσωτερικό των ανεπτυγμένων χωρών, οι οποίες, σε συνδυασμό και με άλλες παραμέτρους, ενίσχυσαν στο κέντρο και στην περιφέρεια της ΕΕ αποσχιστικές και φυγόκεντρες τάσεις.

Μπροστά σε αυτήν την κατάσταση, η οποία έγινε ιδιαίτερα αισθητή με την άνοδο ευρωσκεπτικιστικών και εθνικιστικών κομμάτων άρχισε να καλλιεργείται στο τρίγωνο Βρυξελλών, Παρισιού και Βερολίνου η πολιτική βούληση για την αντιμετώπιση των αδυναμιών του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Οι ανισότητες ωστόσο παραμένουν.

Η γερμανική ηγεμονία

Αρκετοί αξιωματούχοι της ΕΕ αναγνωρίζουν σήμερα ότι η Ένωση έκανε λάθη στην αντιμετώπιση της κρίσης των χωρών του νότου, ειδικότερα στην περίπτωση της Ελλάδας, ο οπού η λιτότητα που επιβλήθηκε ήταν η πλέον αιματηρή και η μεγαλύτερη σε διάρκεια.

Η σχεδόν εκδικητική πολιτική του Σόιμπλε στιγματίστηκε αρκετές φορές από πολλούς και δύσκολα μπορεί να πειστεί σήμερα κάποιος ψύχραιμος αναλυτής ή αναγνώστης ότι ήταν λάθος και όχι σχέδιο για την περαιτέρω ισχυροποίηση του Βερολίνου και της γερμανικής οικονομίας.

Στα λάθη αυτά αναφέρθηκε πριν λίγες ημέρες και ο οικονομολόγος Πέτερ Μπόφινγκερ, ένας από τους πέντε «σοφούς» συμβούλους της γερμανικής κυβέρνησης. Ο Μπόφινγκερ υποστήριξε ότι ήταν λάθος η επιβολή της λιτότητας στην Ευρωζώνη, όπως και η καθυστερημένη, σε σχέση με άλλες κεντρικές τράπεζες, απόφαση της ΕΚΤ να υιοθετήσει το πρόγραμμα μαζικής αγοράς ομολόγων.

Ένα άλλο καίριο σημείο, που έθιξε ο Γερμανός οικονομολόγος είναι ότι η Γερμανία συγκράτησε τους μισθούς σε βάρος των άλλων χωρών της ευρωζώνης. Σύμφωνα με τον Μπόφιγκερ η διαφορά ανταγωνιστικότητας μεταξύ των χωρών θα έπρεπε να απεικονίζεται με ανάλογη διαφορά στους μισθούς, για να είναι πιο εύκολη η συνύπαρξη χωρών με διαφορετική ανταγωνιστικότητα μέσα στην νομισματική ένωση.

Το Βερολίνο όμως δεν καθήλωσε απλώς τους μισθούς των Γερμανών, αλλά άνοιξε και τα σύνορα στους μετανάστες για να έχει ακόμη μεγαλύτερη πρόσβαση η γερμανική οικονομία σε φτηνό εργατικό δυναμικό. Και αυτό λειτούργησε σε βάρος της σύγκλισης, απομακρύνοντας ακόμη περισσότερο την ευρωπαϊκή περιφέρεια από το κέντρο και αυξάνοντας τις ανισότητες.

Κίνδυνοι από το Brexit

Το ευρώ, η ευρωζώνη και η Ελλάδα επέζησαν τελικά, όμως οι εκτιμήσεις είναι ότι η ευημερία των πολιτών δεν έχει διασφαλιστεί, καθώς το 2019 αναμένεται να είναι μια δύσκολη χρονιά. Η επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας, εξαιτίας του εμπορικού πολέμου ΗΠΑ-Κίνας και των κυρώσεων που επιβάλλονται γενικώς, θεωρείται δεδομένη. Η Ευρώπη όμως έχει να αντιμετωπίσει και ένα πρόσθετο πρόβλημα: Το Brexit.

Στην ανάλυσή του, το Bllomberg αναφέρει ότι οι κινδυνολόγοι διαψεύστηκαν σε ότι είχε να κάνει με το ευρώ και την Ευρωζώνη, σημειώνει ωστόσο οι απαισιόδοξοι επανέρχονται εξαιτίας της επικείμενης αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ και μιας σειράς άλλων πολιτικών προβλημάτων των ευρωπαϊκών κρατών. Σημειώνει ωστόσο ότι αυτά δεν δείχνουν να επηρεάζουν την ευρωπαϊκή συνοχή και το μέλλον του ευρώ.

Ήδη όμως στην Βρετανία, όπως έγραψαν οι Financial Times, οι περισσότεροι οικονομολόγοι περιμένουν ότι το 2019 θα είναι άλλη μια χρονιά αβεβαιότητας. Προβλέπουν μάλιστα μικρότερη οικονομική ανάπτυξη, ακόμη και αν το Λονδίνο και οι Βρυξέλλες καταφέρουν να οριστικοποιήσουν μια συμφωνία, πριν η Βρετανία αποχωρήσει από την ΕΕ τον Μάρτιο.

Διαφορετικές είναι ωστόσο οι εκτιμήσεις του Γερμανού υπουργού Οικονομίας Πέτερ Αλτμάιερ. Αν και παραδέχεται ότι η  επικείμενη αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ εγείρει πολλούς κινδύνους, ο Αλτμάιερ εκτιμά ότι η εγχώρια ζήτηση θα συνεχίσει να τονώνει την ανάπτυξη στην Γερμανία για δέκατη συνεχή χρονιά.

Πριν έναν μήνα ωστόσο το Βερολίνο αναθεώρησε προς τα κάτω την πρόβλεψή του για την οικονομική ανάπτυξη της Γερμανίας το 2018, υπολογίζοντας την στο 1,5 εως 1,6% (από 1,8%) του ΑΕΠ. Όση δηλαδή προβλέπουν και για την Βρετανία οι οικονομολόγοι που ρωτήθηκαν από τους Financial Times. Η γερμανική οικονομία ρίχνει και αυτή την ταχύτητα ενόψει του Brexit και των διεθνών συγκρούσεων, παρά τις δηλώσεις του Αλτμάιερ ότι τα «βιβλία παραγγελιών» των μεγάλων γερμανικών εταιριών είναι γεμάτα.

Ο εσωτερικός κίνδυνος

Το 2019 είναι όμως και χρονιά ευρωεκλογών. Η αλλαγή στην Ιταλία, η κρίση των Κίτρινων Γιλέκων στην Γαλλία, η άνοδος της ακροδεξιάς πανευρωπαϊκά και οι ευρωσκεπτικιστικές και αποσχιστικές τάσεις θα εκφραστούν σε αυτές τις εκλογές και κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει μια διαφορετική σύνθεση του ευρωκοινοβουλίου.

Το ενδεχόμενο μετά τον Μάιο να υπάρξει ένα ευρωκοινοβούλιο, μεγάλο μέρος των μελών του οποίου θα έρχεται σε ρήξη με το διορισμένο από τις εθνικές κυβερνήσεις Κολέγιο των Επιτρόπων, δηλαδή την Κομισιόν, είναι πλέον πολύ ορατό. Ανατροπή δεν προβλέπεται να υπάρξει, όμως αν αυτό το ποσοστό των αντισυστημικών είναι μεγάλο, μεγάλη θα είναι και η ρήξη, η οποία πιθανότατα θα προκαλέσει πολιτικά και ίσως και οικονομικά προβλήματα. Αν σε όλα αυτά προστεθεί και το γεγονός ότι η Μέρκελ δεν διαθέτει πλέον την παντοδυναμία να τους κρατήσει όλους στο «μαντρί», τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη δυσκολότερα.