Θα γίνει η Ευρώπη Βραζιλία;

Η εκλογική νίκη με μεγάλη πλειοψηφία του ακραίου νεοφιλελεύθερου φασίστα και μισογύνη Ζαΐρ Μπολσονάρου στη Βραζιλία της φαβέλας, των συμμοριών με τους δωδεκάχρονους ένοπλους, των βαρόνων των ναρκωτικών και του εγκλήματος, της οργανωμένης πολιτικής διαφθοράς και των μεγάλων κοινωνικών ανισορροπιών, ουσιαστικά συνέπεσε με εδραίωση πλέον, μετά τις εκλογές στην Έσση, της ευθείας πολιτικής αμφισβήτησης του Μεγάλου Συνασπισμού (CDU-SPD), που κυβερνά επί 13 χρόνια τη Γερμανία και την ραγδαία άνοδο των ακροδεξιών και ακραίων νεοφιλελεύθερων κομμάτων.

Το ερώτημα εάν η Γερμανία θα γίνει Βραζιλία μπορεί να μοιάζει άκαιρο, αν και στην ουσία του είναι εύλογο. Πιο επίκαιρο, λόγω των ευρωεκλογών τον Μάιο του 2019, μοιάζει το ερώτημα εάν η Ευρώπη θα γίνει Βραζιλία. Το ερώτημα θα απαντηθεί εν μέρει στις ευρωκάλπες, αλλά η πραγματική απάντηση δίνεται στις εκάστοτε εθνικές εκλογές των χωρών-μελών της Ένωσης.

Ήδη στην Πολωνία, στην Αυστρία, στην Ολλανδία, στην Ιταλία οι ακροδεξιές και εθνικιστικές πολιτικές δυνάμεις καθορίζουν και εφαρμόζουν πολιτικές που αποκλίνουν από το κοινοτικό κεκτημένο, ενώ σε πολλές άλλες χώρες στα συντηρητικά κόμματα αναδεικνύονται ηγεσίες που υιοθετούν την ακροδεξιά ατζέντα (Ισπανία, Ελλάδα, Γερμανία κ.ά.).

Δεδομένων των πολιτικών εξελίξεων στις ΗΠΑ, στη Βρετανία, στη Βραζιλία, είναι πια οφθαλμοφανές ότι ο νεοφιλελευθερισμός εγκαταλείπει την λεοντή των δικαιωμάτων, του πολιτικού καθωσπρεπισμού και τα φληναφήματα για κοινωνική ισορροπία. Αποκαλύπτει την ωμότητα του αυταρχισμού του και την ταύτισή του με τα συμφέροντα των τραπεζών και των εργοδοτών. Η μετεξέλιξη του νεοφιλελευθερισμού σε μια απροκάλυπτα αυταρχική ακροδεξιά πρακτική, ενίοτε ρατσιστική και μισογυνική, εδράζεται σε τρία αλληλένδετα πολιτικά φαινόμενα:

Η φασιστοποίηση του νεοφιλελευθερισμού

Πρώτον, στη συντηρητικοποίηση των κοινωνικών στρωμάτων (τμήματα της εργατικής τάξης, μικροεπιχειρηματίες, μικρομεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις και όμιλοι) που ευνοήθηκαν την εποχή της «αναπτυξιακής φούσκας» στις ΗΠΑ, στην Ευρώπη, στη Βραζιλία, στη Ρωσία. Ενδεικτική ήταν η επιλογή της νεοφιλελεύθερης Χίλαρι Κλίντον από το Δημοκρατικό Κόμμα, η συνεργασία του ΠΑΣΟΚ με τη ΝΔ στην Ελλάδα και η ανατρεπτική ανάδυση του Εμμανουέλ Μακρόν. Δηλαδή, έχουμε ένα ρεύμα προς τα δεξιά από τους πρώην προοδευτικούς και σοσιαλίζοντες.

Δεύτερον, στην κυβερνητική συνεργασία της σοσιαλδημοκρατίας με συντηρητικά κόμματα και στην ταύτισή της με τις δεξιές πολιτικές, που οδήγησε στην πλήρη απαξίωση των κοινωνικών αξιών που πρέσβευε. Έτσι, η σοσιαλδημοκρατία από όταν έγινε δεκανίκι του χρηματιστικού κεφαλαίου, έπαψε να είναι πολιτικά αναγκαία στο εκλογικό σώμα, διότι δεν είχε δική της προγραμματική πρόταση ή οι προτάσεις της δεν ήταν επαρκείς. Οι αναδυόμενες νεοκεντρώες δυνάμεις (Μακρόν, Πράσινοι κ.ά.) δεν φαίνεται να έχουν πειστικές προτάσεις που θα μπορούσαν να επαναφέρουν μια κάποια κοινωνική ισορροπία.

Τρίτον, στην απογοήτευση των μαζών που συνειδητοποιούν την απαξίωση της δημοκρατίας και την υποκρισία του συστήματος. Έτσι, είτε φασιστοποιούνται, επιλέγοντας ακροδεξιά κόμματα (AfD, FDP, Λέγκα κ.ά.), ή ριζοσπαστικοποιούνται (ΣΥΡΙΖΑ, Πέντε Αστέρια, Ποδέμος, Εργατικό Κόμμα με Κόρμπιν στη Βρετανία κ.ά.).

Διαφαίνεται λοιπόν, παρά τις επίσημες κραυγές και τις εκκλήσεις, ότι αργά και σταθερά το σύστημα μέσα από αναδιατάξεις στα παλιά κόμματα (η Μέρκελ εγκαταλείπει την προεδρία του CDU, ίσως για μια θέση στην ΕΕ), αλλά και με την συγκρότηση νέων σχημάτων, διολισθαίνει στον αυταρχισμό, στην ξενοφοβία, στη μισαλλοδοξία και κυρίως στον εθνικισμό. Το διάστημα για μια θεσμική διόρθωση του συστήματος στην Ευρωζώνη και για μια ουσιαστική στήριξη του κοινωνικού κράτους και της απασχόλησης είναι πολύ μικρό μέχρι τις ευρωεκλογές, με αποτέλεσμα να αναμένονται δυσάρεστες εξελίξεις.

Ο φόβος του Μακρόν

Οι ευθύνες της Γερμανίας για την τροπή των πραγμάτων στην Ευρώπη είναι μεγάλες και ίσως αποδειχθούν ιστορικές. Η κατασκευή του ευρώ τελικά λειτούργησε υπέρ των συμφερόντων της και η πολιτική λιτότητας γέννησε ανεργία και κοινωνική ένταση στον ευρωπαϊκό νότο και όχι μόνο. Η διαφαινόμενη επικυριαρχία της Γερμανίας στην Ευρώπη ήταν άλλωστε ένας από τους υποδόριους λόγους που οδήγησαν στο Brexit. Ένδειξη ενίσχυσης των φυγόκεντρων δυνάμεων είναι και η αδυναμία των 27 να συμφωνήσουν γύρω από το Μεταναστευτικό.

Ο δήθεν σκεπτικισμός της Γερμανίας γύρω από τις εξαιρετικές προτάσεις Μακρόν για την ανασυγκρότηση της Ευρωζώνης και της ΕΕ είναι ενδεικτικός των ανομολόγητων προθέσεων του Βερολίνου για τον πλήρη οικονομικό και πολιτικό έλεγχο της Ευρώπης. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που ο Γάλλος πρόεδρος, σε συνέντευξή του στην Ouest-France, μίλησε για ομοιότητες με την περίοδο του Μεσοπολέμου. Τότε που η Ευρώπη, διαιρεμένη από την ανεργία, τους φόβους και την εθνικιστική αναδίπλωση, άρχισε να αποσυντίθεται.

Εξέφρασε τον φόβο πως “σήμερα η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με έναν κίνδυνο, τον κίνδυνο του διαμελισμού από την εθνικιστική λέπρα και την αποσταθεροποίηση από εξωτερικές δυνάμεις, και κατά συνέπεια, την απώλεια της κυριαρχίας της… Δηλαδή, εξαρτώντας την ασφάλειά της από τις αμερικανικές επιλογές και τις μεταβολές τους, έχοντας μια Κίνα όλο και περισσότερο παρούσα στις ουσιαστικές υποδομές της, μια Ρωσία που κάποτε τείνει προς την χειραγώγηση, τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα και τις αγορές που κάποτε ξεπερνούν το εκτόπισμα που μπορούν να έχουν τα κράτη».

Σε όξυνση ο ενδοκαπιταλιστικός ανταγωνισμός

Είναι σαφές ότι η μεγάλη διόρθωση της παγκοσμιοποίησης που επιχειρούν οι ΗΠΑ με την διοίκηση Τραμπ, τόσο στο επίπεδο των εμπορικών συμφωνιών, όσο και των προστατευτικών δασμών, αλλά και των κυρώσεων κατά της Ρωσίας και του Ιράν, έχει ανοίξει ένα νέο γύρο ενδοκαπιταλιστικών ανταγωνισμών που μαίνεται πλέον τόσο στο γεωοικονομικό, όσο και στο γεωπολιτικό πεδίο.

Το ultra μονεταριστικό σύστημα που κυριάρχησε τις πέντε τελευταίες δεκαετίες, έχει καταργήσει τους ουσιαστικούς νόμους του κλασικού καπιταλιστικού ανταγωνισμού. Ο ανταγωνισμός γίνεται με πολιτικούς όρους ισχύος, με μυστικές υπηρεσίες και οίκους αξιολόγησης, με εκκαθαρίσεις προσώπων. Ο τρόπος αυτός οδήγησε στην υποχώρηση της πολιτικής έναντι των αγορών και του τραπεζικού κεφαλαίου, προκαλώντας τα προαναφερθέντα κοινωνικοπολιτικά φαινόμενα.

Φαίνεται, επίσης, ότι το σύστημα έχει φθάσει στα όρια του και οι επιμέρους χρηματο-οικονομικές κρίσεις δεν επαρκούν για την εξαέρωση της τεράστιας «φούσκας». Η «οικονομία του χρέους» οδηγεί πλέον σε πολιτικά γεγονότα και στην αύξηση της εντροπίας του παγκόσμιου συστήματος.

Οι παράγοντες που αυξάνουν την εντροπία

Πέρα από αυτά τρεις ακόμη κρίσιμοι παράγοντες αυξάνουν την εντροπία:

• Οι νέοι ενεργειακοί πόροι στην λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου, οι νέοι δρόμοι των αγωγών μεταφοράς τους, αλλά και οι νέοι εμπορικοί δρόμου (Βαλκάνια, One road, one belt, Βόρειος Πόλος κ.ά.) αποτελούν πεδία έντονου ανταγωνισμού.
• Οι κίνδυνοι ενός παγκόσμιου χρηματιστηριακού κραχ και της παγκόσμιας ύφεσης εντείνονται, όπως κατέδειξε η οικονομική κρίση στην Τουρκία, στην Αργεντινή και στην Ιταλία. Ο ΟΟΣΑ, το ΔΝΤ και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα μείωσαν πρόσφατα αισθητά τις προβλέψεις του και για την οικονομία της Ευρωζώνης, όπως και για τις περισσότερες οικονομίες του G20, αλλά και της Αφρικής.
• Η ρομποτοποίηση της εργασίας με την βοήθεια της πληροφορικής επιταχύνει την 4η Βιομηχανική Επανάσταση. Η «Έκθεση για το μέλλον των επαγγελμάτων» του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (WEF) για την πενταετία 2018-2022, που δημοσίευσε ο «Ριζοσπάτης» (30.9.2018), καταλήγει σε ενδιαφέροντα συμπεράσματα.

Το ευρυζωνικό ίντερνετ σε κινητές ηλεκτρονικές συσκευές, η τεχνητή νοημοσύνη, η ανάλυση μεγάλου όγκου δεδομένων και η τεχνολογία νέφους θα είναι στην αιχμή της υιοθέτησης νέων τεχνολογιών από τις επιχειρήσεις. Τα στατικά κλασικά βιομηχανικά ρομπότ θα είναι εκείνα που θα υιοθετηθούν σε μεγαλύτερη κλίμακα στην παραγωγή. Η υιοθέτηση των ανθρωποειδών ρομπότ έως το 2022 θα έχει φτάσει στο 23% των εταιρειών, των στατικών ρομπότ στο 37%, των εναέριων (drones) και των υποβρύχιων ρομπότ στο 19% και των μη ανθρωποειδών ρομπότ ξηράς στο 33%.

Εκατομμύρια θέσεις εκτοπίζονται

Υπολογίζεται ότι 75 εκατομμύρια θέσεις για σημερινά επαγγέλματα «θα εκτοπιστούν στο πλαίσιο της μεταβολής της κατανομής εργασίας ανάμεσα στους ανθρώπους, τις μηχανές και τους αλγορίθμους». Ωστόσο, το WEF εκτιμά ότι παράλληλα θα προκύψουν 133 εκατομμύρια θέσεις για νέα επαγγέλματα. Συνεπώς, τα 58 εκατομμύρια νέων θέσεων εργασίας θα καλυφθούν από ειδικούς της πληροφορικής και της τεχνητής νοημοσύνης, της οργανωτικής ανάπτυξης των επιχειρήσεων, επαγγελματίες μάρκετινγκ και της καινοτομίας!

Η έκθεση του WEF εκτιμά πως είναι σε εξέλιξη μια ραγδαία μεταβολή στην κατανομή εργασίας μεταξύ ανθρώπων, μηχανών και αλγορίθμων. Σήμερα, το 71% των συνολικών ωρών εργασίας στις βιομηχανίες πραγματοποιείται από ανθρώπους και το 29% από μηχανές ή αλγορίθμους. Το 2022 η αντιστοιχία θα γίνει 58% για τους ανθρώπους και 42% για τις μηχανές.

Έως το 2022 οι εργαζόμενοι θα πρέπει να αποκτήσουν σε μέσο ποσοστό 42% νέες δεξιότητες, ώστε να ανταποκριθούν στις νέες τεχνολογικές απαιτήσεις. Για έναν υπάλληλο γραφείου, που η επιχείρηση σκοπεύει να κρατήσει, θα χρειαστούν 101 μέρες επανεκπαίδευσης, ενώ για κάποιον που θα απολύσει σημαίνει 2 ή και περισσότερα χρόνια επανεκπαίδευσης! Επιπλέον, οι εργαζόμενοι θα πρέπει να το πάρουν απόφαση ότι θα πρέπει να επανεκπαιδεύονται τακτικά εφ’ όρου ζωής. Το 50% των εταιρειών, όμως, δήλωσε ότι σκοπεύει να επανεκπαιδεύσει μόνο όσους εργαζόμενους βρίσκονται σε θέσεις-κλειδιά.

Οι παραπάνω τάσεις έχουν εισέλθει σε κρίσιμη φάση ιδιαίτερα στην Ευρώπη. Η πολιτική κρίση που έχει ξεσπάσει στην Γερμανία θα μεταφερθεί στο ευρωπαϊκό επίπεδο και εδώ υπάρχει η ευκαιρία για τον Μακρόν. Αυτός είναι ο μόνος που φαίνεται να μπορεί να διασώσει την Ευρώπη από την διολίσθησή της σε καταστάσεις τύπου Βραζιλίας. Αν δεν μπορέσει αυτός, τότε, θα αναλάβουν οι ανεξέλεγκτοι παράγοντες της ιστορίας.