Τι διδάσκουν οι οικονομικές πολιτικές σε ΗΠΑ και Ευρώπη
29/01/2023
Η επιτάχυνση και η αναβάθμιση του καθεστώτος της παγκοσμιοποίησης, ιδιαίτερα κατά τις τρείς τελευταίες δεκαετίες, με κινητήρια δύναμη τη σύζευξη της παγκοσμιότητας της αγοράς, των νέων τεχνολογιών και της ανταγωνιστικότητας χαμηλού κόστους, λειτούργησε, όπως προκύπτει εκ του αποτελέσματος, ως εργαλείο της “άνισης ανταλλαγής” και ως εκ τούτου της ανισοκατανομής του πλούτου και των εισοδημάτων. Στις συνθήκες αυτές, οι οικονομικές πολιτικές νεοφιλελεύθερου χαρακτήρα, συνέβαλαν στην διεύρυνση της φτώχειας και των ανισοτήτων σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο.
Έτσι το 2020 το 17% των Aμερικανών πολιτών και το 25% των ευρωπαίων πολιτών (Ελλάδα 28,9%) βρίσκονταν στο όριο της φτώχειας. Ταυτόχρονα το ίδιο έτος σε παγκόσμιο επίπεδο το πλουσιότερο 10% ιδιοποιήθηκε το 52% του εισοδήματος και κατείχε το 76% του πλούτου( ακίνητα, τραπεζικές καταθέσεις, χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία), δηλαδή σημειώθηκε μία αύξηση του εισοδήματος και του πλούτου κατά 3,6 τρισ. δολάρια, ποσό που ισοδυναμεί με τις δαπάνες υγείας όλων των κρατών σε παγκόσμιο επίπεδο, ενώ το φτωχότερο 50% ιδιοποιήθηκε μόνο το 8,5% του εισοδήματος και κατείχε μόνο το 2% του πλούτου ( 2η Έκθεση Εργαστηρίου των παγκόσμιων ανισοτήτων).
Παράλληλα, η μετεγκατάσταση επιχειρήσεων από τις ΗΠΑ και κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Ασία, Αφρική, Κεντρο-Ανατολική Ευρώπη, σύμφωνα με την έρευνα του γαλλικού ερευνητικού κέντρου CEPII, πίεσε σημαντικά ακόμη και ελλειμματικά το εμπορικό ισοζύγιο των χωρών αναχώρησης (J.Delepine, Alternatives Economiques, 28/6/2022). Στο διεθνές και ευρωπαϊκό αυτό περιβάλλον, η δεσπόζουσα λειτουργία ήταν η διαχείριση μίας άφθονης προσφοράς, ενώ κατά τη σημερινή περίοδο η δεσπόζουσα λειτουργία είναι η διαχείριση της κλιματικής αλλαγής, της σπανιότητας ενεργειακών πόρων και πρώτων υλών, η διαχείριση της εφοδιαστικής αλυσίδας και η αντιμετώπιση των πληθωριστικών πιέσεων σε ανεπιθύμητα υψηλό επίπεδο για κάποιο χρονικό (Chr.Lagarde, 2022) όχι όμως μικρό διάστημα.
Έτσι, σ’ αυτή την προοπτική που απειλείται η κοινωνική συνοχή, το κλιματολογικό, ενεργειακό, εφοδιαστικό και επισιτιστικό σύστημα με κατάρρευση, οι συντελούμενες γεωπολιτικές ανακατατάξεις στους παγκόσμιους συσχετισμούς και οι πληθωριστικές, κ.λ.π. παρενέργειες των πολεμικών συγκρούσεων της Ρωσίας στην Ουκρανία, ανατρέπουν σταδιακά και καθοριστικά “την παγκόσμια τάξη πραγμάτων”, σε βαθμό που να είμαστε μάρτυρες της πρόσκρουσης της “άπειρης παγκοσμιοποίησης” με τις νέες προκλήσεις των κλιματικών, αναπτυξιακών, κοινωνικών και υγειονομικών αναγκών, ιδιαίτερα των δυτικών κοινωνικο-οικονομικών σχηματισμών.
Ο αντιπληθωριστικός νόμος
Στο περιβάλλον αυτό οι ΗΠΑ με την ψήφιση (15/8/2022) του νόμου για την μείωση του πληθωρισμού (IRA), oυσιαστικά εγκρίνει την υλοποίηση ενός προγράμματος 369 δις δολαρίων, το οποίο στοχεύοντας στη προώθηση της οικολογικής μετάβασης συμβάλει στην ανάπτυξη τεχνολογιών και μεθόδων χαμηλών εκπομπών άνθρακα (M.Orange, Mediapart, 28/11/2022). Όμως είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι μπροστά σ’ αυτή τη πρόκληση οι ευρωπαίοι ηγέτες διαφωνούν μεταξύ τους για το πώς η Ευρώπη θα αντιμετωπίσει τον κίνδυνο αποβιομηχάνισης της, εξ’ αυτού του προγράμματος, σε όφελος των ανταγωνιστών της.
Για παράδειγμα διαφωνούν στην πρόταση (Th.Breton, Eπίτροπος για την Εσωτερική Αγορά) διαμόρφωσης ενός ευρωπαϊκού μηχανισμού ικανού να προσφέρει τους ίδιους όρους και την εγγύηση του χρέους σε όλα τα κράτη μέλη προκειμένου να προστατεύσουν την βιομηχανία τους, θεωρώντας ότι οι επιδοτήσεις είναι ένας τρόπος δαπανηρός, αναποτελεσματικός και υπονομευτικός στις αρχές του ελεύθερου εμπορίου και του αθέμιτου ανταγωνισμού (M. Orange, 28/11/2022).
Παράλληλα συμφωνούν ότι το πρόγραμμα(IRA) των ΗΠΑ αποτελεί μία ελκτική δύναμη προσέλκυσης βιομηχανικών επιχειρήσεων υψηλής τεχνογνωσίας (μπαταρίες για ηλεκτρικά αυτοκίνητα, κατασκευαστές ημιαγωγών, παραγωγοί υδρογόνου, κατασκευαστές ανεμογεννητριών ή ηλιακών συλλεκτών, τεχνητή νοημοσύνη, κ.λ.π.) προκειμένου να πραγματοποιήσουν κατά προτεραιότητα επενδύσεις στις ΗΠΑ ή να εγκατασταθούν στις Ηνωμένες Πολιτείες αξιοποιώντας τις προβλεπόμενες υψηλές επιδοτήσεις και κάθε είδους υποστήριξη.
Οι ανησυχίες της Ευρώπης
Στις συνθήκες αυτές ο Γάλλος Πρόεδρος ανακοινώνει (Δεκέμβριος 2022) στην Ουάσιγκτον στον Αμερικανό Πρόεδρο τους προαναφερόμενους φόβους της Ευρώπης προτείνοντας την αναβολή της υλοποίησης του, προκειμένου στο πλαίσιο μίας ειδικής ομάδας εμπειρογνωμόνων να αναζητηθεί και να βρεθεί μία αποδεκτή και από τα δύο μέρη λύση. Όμως, η προοπτική που διαγράφεται είναι ότι οι ΗΠΑ δεν θα έχουν αντίρρηση να δεσμευτούν για την διάσωση του κλίματος αλλά με επενδύσεις και δημιουργία θέσεων εργασίας στο αμερικανικό έδαφος (Chr. Chevagneux, Alternatives Economiques, 28/11/2022).
Αυτό σημαίνει ότι οι ΗΠΑ εισάγουν στην αναπτυξιακή τους στρατηγική περισσότερο κράτος, δηλαδή δημόσιες επενδύσεις, δημόσιες επιδοτήσεις, νέες θέσεις εργασίας, καινοτόμες φορολογικές πρακτικές για την αύξηση των δημοσίων εσόδων και ελεγχόμενη αύξηση του δημόσιου χρέους. Αντίθετα η Ευρώπη, εκτός από τις εσωτερικές της διαφωνίες και τις καθυστερήσεις στην λήψη των αποφάσεων, συζητά τον σχεδιασμό μίας ευρωπαϊκής βιομηχανικής πολιτικής εξετάζοντας δημοσιονομικούς κανόνες που δεν παρεκκλίνουν από την δημοσιονομική πειθαρχία, την μείωση των δημοσίων ελλειμμάτων και του δημόσιου χρέους.
Επιπλέον, στις νέες αυτές προκλήσεις του 21ου αιώνα αναδεικνύεται ότι η Ευρώπη δυσκολεύεται να αντιληφθεί ότι η παγκοσμιοποίηση που βρίσκεται σε κρίση δεν θα καταρρεύσει από την μία ημέρα στην άλλη. Παράλληλα, στις νέες συνθήκες από-παγκοσμιοποίησης είτε σε περιφερειακή, είτε σε διπολική εκδοχή δεν θα κυριαρχούν η αγορά και το χαμηλό κόστος, με την έννοια ότι θα αναβαθμιστεί ο ρόλος και η λειτουργία του κράτους και των δημόσιων πολιτικών, με κριτήρια περισσότερο πολιτικά και γεωστρατηγικά (Aude Martin, Alternatives Economiques, 27/8/2022). Στη προοπτική αυτή όσο το «ευρωπαϊκό λογισμικό» δεν αλλάζει η Ευρώπη για μεγάλο χρονικό διάστημα στο μέλλον θα βρίσκεται πίσω από τις πρωτοβουλίες των ανταγωνιστών της με ό,τι αυτό αρνητικά συνεπάγεται για το βιοτικό επίπεδο του ευρωπαϊκού πληθυσμού.
