Τι είναι και πώς αναπτύσσονται τα οικοσυστήματα καινοτομίας

Η κινητήρια δύναμη των συγχρόνων οικονομιών, είναι η καινοτομία δηλαδή η αξιοποίηση των γνώσεων για την παραγωγή νέων προϊόντων και υπηρεσιών. Το φαινόμενο είναι σχετικά πρόσφατο. Το μοντέλο έρευνας και τεχνολογίας που επικράτησε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο άλλαξε ριζικά κατά την δεκαετία του 1990 για δυο κυρίως λόγους:

• Πρώτον, τα σύνορα μεταξύ βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας κατέρρευσαν και έχουμε μια επιτάχυνση του κύκλου της καινοτομίας, ιδιαίτερα κάτω από την πίεση του ανταγωνισμού και της αγοράς.

• Δεύτερον, η ανάπτυξη βασικής έρευνας έγινε μια πολυτέλεια που είναι εφικτή σε μόνο παρά πολύ μεγάλες εταιρείες. Οι επιχειρήσεις είναι λιγότερο κάθετα ολοκληρωμένες. Με στόχο την ελαχιστοποίηση του κόστους και του ρίσκου, σε συνεργασία με ερευνητικά ιδρύματα, αναπτύσσουν έρευνα και τεχνολογία κοινού ενδιαφέροντος, την οποία εν συνεχεία εξειδικεύουν στις δικές τους ανάγκες. Σε αυτή την συνεργασία το επιχειρηματικό κεφάλαιο παίζει σημαντικό ρόλο στην αξιοποίηση αποτελεσμάτων έρευνας με την δημιουργία νεοφυών επιχειρήσεων.

Η συνεργασία επιχειρήσεων και πανεπιστημιακών ιδρυμάτων άλλαξε ριζικά τις δομές της έρευνας στα πανεπιστήμια και τα κριτήρια αξιολόγησης των ερευνητών. Περάσαμε από τις μικρές ερευνητικές θεωρητικές ομάδες στα μεγάλα εργαστήρια, όπου εκατοντάδες ερευνητές συνεργάζονται γύρω από φιλόδοξα ερευνητικά προγράμματα. Όταν ήμουν παιδί είχα την εικόνα του ερευνητή με την άσπρη μπλούζα και τα χοντρά γυαλιά που σκυμμένος στο εργαστήριο του δούλευε νυχθημερόν για να βρει ένα μαγικό τύπο. Σήμερα είμαστε πολύ μακριά από αυτό το μοντέλο παραγωγής γνώσεων.

Χρειαζόμαστε σημαντικά οικονομικά μέσα και υποδομές, καθώς και κρίσιμη μάζα και αριστεία. Κρίσιμη μάζα διότι η έρευνα συνδέεται στενά με την τεχνολογία και συνεπώς πρέπει να υπάρχει συνεργασία μεταξύ βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας. Επίσης, διότι η έρευνα σε ένα θέμα είναι διεπιστημονική και πρέπει να καλύψουμε όλες τις σχετικές περιοχές γνώσης.

Η δημιουργία οικοσυστημάτων καινοτομίας είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας τριών παραγόντων: Πρώτον, ερευνητικών οργανισμών, δεύτερον, βιομηχανικών επιχειρήσεων και τρίτον, νεοφυών εταιρειών. Τα πιο λαμπρά παραδείγματα οικοσυστημάτων τα βρίσκουμε γύρω από μεγάλα τεχνολογικά πανεπιστήμια των ΗΠΑ, όπως Stanford, Berkeley, MIT, CMU. Στο ιδιο πρότυπο αναπτύσσονται οικοσυστήματα καινοτομίας και στην Ευρώπη στο Καίμπριτζ, στην Ζυρίχη και στο Παρίσι, καθώς και στην Ασία σε Χάιφα, Μπάνγκαλορ, Σιγκαπούρη, Ταιβάν, Σεντζέν.

Ένα οικοσύστημα καινοτομίας συγκεντρώνει ένα σημαντικό ανθρώπινο δυναμικό από επιστήμονες, μηχανικούς και διευθυντικά στελέχη. Χαρακτηρίζεται από μια κουλτούρα δημιουργικότητας. Είναι ελκυστικό, λόγω της καλλιέργειας ενός ειδικού τρόπου ζωής: νεαρό επιστημονικό δυναμικό, δημιουργικό και ανοιχτό στις νέες ιδέες.

Όχι μόνο προνόμιο υπερδυνάμεων

Το κράτος παρεμβαίνει, βάζοντας τα κίνητρα και τον προγραμματισμό, εξασφαλίζοντας πρόσβαση σε ξένες τεχνολογίες, ειδικό φορολογικό καθεστώς και προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας. Οι χρηματοδοτικοί οργανισμοί βάζουν τα επιχειρηματικά κεφάλαια, επενδύοντας σε νεοφυείς επιχειρήσεις. Και φυσικά ο στόχος όλων αυτών των παραγόντων είναι να αναπτύξουν καινοτόμα προϊόντα και υπηρεσίες.

Πρέπει να τονιστεί η θαυμαστή συμπληρωματικότητα των ρόλων στην συνεργασία μεταξύ των τριών συντελεστών ενός οικοσυστήματος καινοτομίας. Τα ερευνητικά ιδρύματα κάνουν την βασική έρευνα και συνεργάζονται με τις βιομηχανικές επιχειρήσεις για την εφαρμογή της. Έχουν κατ’ αυτό τον τρόπο ερευνητικά κονδύλια από τους βιομηχανικούς εταίρους, καθώς και επαφή με τα νέα προβλήματα που βάζει η τεχνολογική εξέλιξη. Οι νεοφυείς επιχειρήσεις ιδρύονται συχνά από ερευνητές και εφευρέτες. Παρουσιάζουν το πλεονέκτημα της ευελιξίας και της αποτελεσματικότητας ως προς τις μεγάλες βιομηχανικές επιχειρήσεις.

Η καινοτομία δεν είναι το προνόμιο υπερδυνάμεων και μεγάλων χωρών, όπως οι ΗΠΑ και η Γερμανία. Μικρές χώρες, όπως το Ισραήλ, η Ελβετία, η Ταϊβάν και οι σκανδιναβικές χώρες, διεκδικούν διεθνώς τα πρωτεία σε ορισμένους τομείς. Έχουν καθεμία αναπτύξει οικοσυστήματα καινοτομίας και ισχυρές ερευνητικές δομές, στηριζόμενοι σε πλεονεκτήματα και θέσεις που κατέκτησαν τις τελευταίες δεκαετίες. Σίγουρα, η πλέον εντυπωσιακή περίπτωση είναι αυτή του Ισραήλ που είναι μια τεχνολογική υπερδύναμη, άλλα και της Ελβετίας που έχει μια πολύ επιθετική πολιτική για την απόκτηση πατεντών και πνευματικών δικαιωμάτων.

Τα επιτεύγματα μικρών χωρών δείχνουν ότι ένα ελληνικό όραμα για την καινοτομία δεν είναι καταρχήν ανέφικτο. Πρέπει φυσικά να γίνουν οι απαραίτητες αλλαγές. Τόσο στα πανεπιστημιακά και ερευνητικά ιδρύματα για να μπορέσουν να συνδέσουν την έρευνα με την πραγματική οικονομία. Όσο και σε θεσμικό και νομικό πλαίσιο για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας και την προσέλκυση επενδύσεων.