Τι έκανε η Κίνα που δεν έκανε η Δύση για την επανεκκίνηση της οικονομίας

Σε περιόδους ύφεσης, ακόμη και οι νεοφιλελεύθεροι καταφεύγουν στις συμβουλές του Κέυνς. Αυτές συνοψίζονται στην ανάγκη αύξησης της ζήτησης στην υφεσιακή οικονομία. Η καταλυτική σημασία της ζήτησης αναλύθηκε από τον Κέυνς πριν από 84 χρόνια, αλλά και σήμερα εξακολουθεί να αναγνωρίζεται ως η μοναδική πολιτική αντιμετώπισης των κρίσεων.

Ο Κέυνς, στην προσπάθειά του να εκλαϊκεύσει αυτή την πολιτική, ώστε να γίνει κατανοητή από τις κυβερνήσεις, γράφει στη “Γενική του Θεωρία”: «Αν δεν είναι δυνατόν κάτι προτιμότερο, η κυβέρνηση να προσλάβει εργάτες, οι οποίοι να σκάψουν λάκκους και να θάψουν βαθιά μέσα χρηματικά ποσά. Και στη συνέχεια, άλλοι εργάτες να ανοίξουν τους λάκκους και τα χρήματα που θα βρεθούν εκεί, να μοιραστούν σε μισθούς».

Από τη μία άκρη της υφηλίου στην άλλη οι ηγέτες των επί μέρους οικονομιών προσπαθούν τώρα να εφαρμόσουν, όσο καλύτερα γίνεται, αυτές τις κεϋνσιανές συνταγές. Οι ΗΠΑ έχουν εγκρίνει και άρχισαν να εφαρμόζουν ένα πρόγραμμα ανάκαμψης της οικονομίας τους, αξίας 3-4 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Η Κίνα έθεσε σε εφαρμογή ένα (αρχικό) πακέτο 2 τρισ. με εξειδικευμένες δαπάνες για διάφορες κατηγορίες προβλημάτων και η Ιαπωνία ξεκίνησε με ένα πρόγραμμα διάσωσης 1 τρισ.

Ωστόσο, η ΕΕ για ακόμη μια φορά, αν και φαίνεται ότι προσπάθησε, δεν κατόρθωσε όμως να απαλλαγεί από τις επικίνδυνες ιδεοληψίες της. Έτσι, ο φτωχός ευρωπαϊκός Νότος ουσιαστικά έμεινε χωρίς προστασία από τον κορονοϊό και τις συνέπειές του (και ότι ήθελε προκύψει στη συνέχεια). Θα πρέπει, όμως, να παρατηρηθεί ότι η τρέχουσα ύφεση διαφέρει από τις κλασικές κρίσεις, αυτές δηλαδή που ανήκουν στον οικονομικό κύκλο, έστω και αν σε πρώτη ματιά εμφανίζει τα ίδια περίπου φαινόμενα με αυτές.

Θα πρέπει ακόμη να ληφθεί υπόψη, κατά το σχεδιασμό των κεϋνσιανών μέτρων, ότι η διάρθρωση των σύγχρονων οικονομιών έχει ριζικά μεταβληθεί σε σύγκριση με την αντίστοιχη των οικονομιών της εποχής του Κέυνς. Το γεγονός αυτό ενδέχεται να απαιτεί κάποιες προσαρμογές επικαιροποίησης της κεϋνσιανής θεωρίας κρίσεων, ώστε να είναι και τώρα εξίσου αποτελεσματική. Με βάση τις μέχρι τώρα ενδείξεις η Κίνα, σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, προσπαθεί να ενσωματώσει αυτές τις μεταβολές στα μέτρα που μελετά και που ήδη εφαρμόζει για την αναζωογόνηση της οικονομίας της.

Αναποτελεσματικά κεϋνσιανά μέτρα στις ΗΠΑ

Τα μέτρα διάσωσης της αμερικανικής οικονομίας (που ακολουθούνται με μικρές διαφοροποιήσεις και από τις οικονομίες της Δύσης) είναι πολυάριθμα και στοχεύουν ταυτόχρονα στην ενίσχυση της ζήτησης. Για την ενθάρρυνση της ζήτησης συζητιέται σοβαρά η μεθόδευση της «ρίψης χρημάτων από ελικόπτερο» (όπως αποκλήθηκε, προφανώς ειρωνικά, από τον νεοφιλελεύθερο Μίλτον Φρίντμαν). Εφόσον η μέθοδος αυτή εφαρμοστεί, προβλέπεται ότι θα χαρίσει σε κάθε πολίτη (εκτός των πλουσίων) 1000 δολάρια.

Εξάλλου, χορηγείται ήδη στον καθένα που απολύεται επίδομα 600 δολαρίων την εβδομάδα, που προστίθεται στο επίδομα ανεργίας (που συχνά υπερβαίνει το ύψος του μισθού του). Από την άλλη πλευρά, η στήριξη γενικώς των επιχειρήσεων αποβλέπει πρωτίστως στη μη απόλυση των εργαζομένων τους, όπως και στη Γαλλία. Η δανειοδότηση μικρών επιχειρήσεων, που ανέρχεται στο ποσό των 349 δισ., αποβλέπει στην αποφυγή της, ούτως ή άλλως, πολύ πιθανής χρεοκοπίας τους. Εγκαινιάζεται, επίσης και πρόγραμμα στήριξης από την Ομοσπονδιακή Κεντρική Τράπεζα για επιχειρήσεις που δεν έχουν βοήθεια από άλλη πηγή.

Παρά τη λήψη των παραπάνω μέτρων και των ποσών που διατίθενται και κρίνονται αρκετά εντυπωσιακά, ιδίως αν συγκριθούν με τα αντίστοιχα πενιχρά της ΕΕ, τα μέχρι τώρα αποτελέσματα δεν θεωρούνται επιτυχή. Εκτιμάται ότι περισσότερο από το 40% των μικρών επιχειρήσεων έχουν κλείσει. Επιπλέον, 20 εκατομμύρια εργαζόμενοι είναι ήδη άνεργοι, ενώ ο αριθμός τους απειλείται να ανέλθει σε 45 εκατομμύρια.

Τα μέτρα που λαμβάνονται δεν βοηθούν τα εστιατόρια, που διατηρούν ελάχιστους μόνο από τους πρώην απασχολουμένους τους ή και καθόλου, ενώ πολλά από αυτά κινδυνεύουν να κλείσουν και να μην ξανανοίξουν ποτέ. Η ζήτηση πέφτει δραματικά σε ΗΠΑ και Ευρώπη, εξαιτίας της ανερχόμενης ανεργίας. Εξάλλου, η εξασφάλιση εύκολης δανειοδότησης δεν φαίνεται αρκετά αποτελεσματική, διότι προσκρούει συχνά στην απροθυμία δανεισμού των επιχειρηματιών, που φοβούνται την αβεβαιότητα στην εξέλιξη της επιχείρησής τους.

Αίτια αποτυχίας των μέτρων στην Αμερική

Μία από τις πιθανές ερμηνείες της μη ικανοποιητικής αποτελεσματικότητας, τουλάχιστον ως τώρα, των μέτρων ανόρθωσης της αμερικανικής οικονομίας, είναι η αβεβαιότητα που περιβάλλει οτιδήποτε σχετίζεται με τον κορονοϊό. Δεν είναι γνωστή η διάρκεια του και η μετέπειτα πορεία του, αλλά δεν αποκλείεται και ο κίνδυνος επανεμφάνισης του τον ερχόμενο χειμώνα. Όπως είναι γνωστό, σε ανώμαλες περιόδους, οι ψυχολογικοί παράγοντες αποκτούν ιδιαίτερη σημασία στη λήψη αποφάσεων καταναλωτών και επενδυτών.

Στην περίπτωση αυτή, οι πολίτες ενεργούν σε μεγάλο βαθμό, με βάση το κίνητρο προφύλαξης. Δηλαδή, διατηρούν σημαντικό τμήμα του εισοδήματός τους σε ρευστή κατάσταση (δεν το καταναλίσκουν και δεν το επενδύουν), ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τις δύσκολες καταστάσεις, που απειλούνται στο μέλλον. Έτσι, είναι πολύ πιθανό, ένα σημαντικό τμήμα των «χρημάτων από ελικόπτερο» να μη δαπανάται.

Οπότε, η έλλειψη προσπάθειας για την προσαρμογή των μέτρων στις ιδιαιτερότητες της αμερικανικής οικονομίας (που ωστόσο επιχειρείται στην Κίνα), ενδέχεται να βρίσκεται στη βάση της αμερικανικής αποτυχίας. Οι ερμηνείες που δίνονται στην Αμερική για την ανεπαρκή αποτελεσματικότητα των μέτρων είναι:

Πρώτον, ότι τα ποσά που διατέθηκαν δεν είναι αρκετά (και στο σημείο αυτό η σύγκριση με τα αντίστοιχα ποσά της ΕΕ, δημιουργεί τρόμο για το τι θα συμβεί σε εμάς).

Δεύτερον, ότι αποφασίστηκαν και εφαρμόστηκαν με καθυστέρηση (και στο σημείο αυτό η σύγκριση με την ΕΕ είναι πολύ απογοητευτική, αφού όλες οι σπουδαίες αποφάσεις απλώς αναβλήθηκαν).

Τρίτον, τα μέτρα δεν κατευθύνθηκαν εκεί που έπρεπε (εννοώντας ότι δεν δόθηκε αρκετή προσοχή στις μικρές επιχειρήσεις, ή ότι τα χρήματα δεν δόθηκαν σε όσους τα είχαν πραγματική ανάγκη).

Το επικαιροποιημένο κεϋνσιανό μοντέλο της Κίνας

Και έρχομαι τώρα, στα μέτρα ανόρθωσης της κινέζικης οικονομίας, που παρότι πολλά από αυτά βρίσκονται σε δοκιμαστικό στάδιο, όλες οι μέχρι τώρα ενδείξεις δείχνουν ότι είναι αρκετά αποτελεσματικά. Η πρώτη παρατήρηση αφορά στον προϋπολογισμό που έχει ήδη ανακοινωθεί και που είναι σαφέστατα ανεπαρκής, σε σύγκριση με το μέγεθος του πληθυσμού της Κίνας.

Ο βασικός στόχος των κινέζικων μέτρων παραμένει ο κεντρικός του Κέυνς, που είναι η εξασφάλιση άνετης ρευστότητας. Παρότι η Κίνα είναι υπερχρεωμένη, δεν φαίνεται να φοβάται τις συνέπειες από μία περαιτέρω αύξησης του χρέους της. Με τα καινοτόμα μέτρα που ρίχνει στη μάχη η Κίνα προσπαθεί:

1. Να εξασφαλίσει χωρίς καθυστέρηση, την άμεση διοχέτευση της αυξημένης ρευστότητας στην κατανάλωση.
2. Να εξουδετερώσει το γενικώς περιορισμένο ενδιαφέρον για διενέργεια μεγάλων έργων υποδομής που οφείλεται, αφενός στο γεγονός ότι αυτά υλοποιήθηκαν ήδη σε σημαντικό βαθμό μετά την κρίση του 2007-8 και αφετέρου στο ήδη υψηλό ποσοστό μορφωμένων νέων στην Κίνα, που είναι ακατάλληλο για χειρωνακτική εργασία.
3. Να υποκαταστήσει τη μείωση των εξαγωγών της με αυξημένη εσωτερική ζήτηση.

Κινεζικά καταναλωτικά κουπόνια

Η Κίνα σοφίστηκε την προσθήκη ενός απλοϊκού, σε πρώτη ματιά, μέτρου που όμως ενδέχεται να αποδειχθεί το κλειδί για την αποτελεσματικότητα των βασικών στόχων της στην παρούσα ύφεση. Πρόκειται για την εισαγωγή, στον αγώνα εναντίον της ύφεσης που προκαλεί ο ιός, καταναλωτικών κουπονιών. Αυτά τα κουπόνια, μικρής αξίας προς το παρόν το καθένα και ισχύος μόνον μιας εβδομάδας, αποτελούν την πρωτοπορία της Κίνας, στην προσπάθεια της να επιτύχει τόσο αύξηση της ρευστότητας στην οικονομία της, όσο και άμεση μεταβολή της σε ζήτηση.

Προς το παρόν, σε δοκιμαστική βάση, τα κουπόνια αυτά εκδίδονται κυρίως (αλλά όχι αποκλειστικά) από τον κινέζικο ηλεκτρονικό γίγαντα Alibaba. Αυτά τα κουπόνια εξοφλούνται από την τοπική διοίκηση, εξαργυρώνονται από τις επιχειρήσεις που δηλώνουν ότι δέχονται αυτού του είδους τη συναλλαγή και γίνονται ανάρπαστα από το κοινό μέσα σε ελάχιστη ώρα από τη θέση τους σε κυκλοφορία.

Ανήκουν στην ευρεία κατηγορία του «χρήματος από ελικόπτερο» και θέτουν σε άμεση λειτουργία ή επαναλειτουργία, εστιατόρια (κατηγορία που θίγεται παντού ιδιαίτερα από την ύφεση), καταστήματα τροφίμων, ειδών ένδυσης κ.ο.κ. Σε πειραματικό ακόμη στάδιο, υπάρχει η σκέψη να γενικευτούν και να αυξηθεί η, αναγραφόμενη επάνω τους, αξία.

Η Κίνα “καθάρισε” από τον ιό

Η Κίνα είναι η πρώτη από τις ισχυρές οικονομίες της υφηλίου που “καθάρισε” από τον μολυσματικό ιό. Έχει ήδη κατορθώσει να επαναλειτουργήσει την παραγωγική της βάση κατά 40-80% (ανάλογα με την περιοχή της τεράστιας αυτής χώρας). Η ταχύτατη αυτή επανεκκίνηση σημαντικού τμήματος της οικονομικής δραστηριότητας της Κίνας οφείλεται στις ηπιότερες επιπτώσεις που είχε ο ιός στην οικονομία της, συγκριτικά με αυτές στις ΗΠΑ.

Αλλά οφείλεται επίσης, σε αποφασιστικό βαθμό, στο πολίτευμα που εφαρμόζει η Κίνα, που είναι διαφορετικό από το αντίστοιχο της Δύσης. Ακριβώς αυτό το πολίτευμά της ανελεύθερης δημοκρατίας (όπως αποκαλείται), για το οποίο κατηγορείται συνεχώς από τη Δύση, της εξασφαλίζει (ειδικά σε αυτή την περίοδο) σοβαρά πλεονεκτήματα: τη δυνατότητα λήψης γρήγορων αποφάσεων από το κέντρο, την πιστή εφαρμογή των μέτρων από όλους, τη δυνατότητα χρησιμοποίησης των νέων τεχνολογιών σε ευρεία κλίμακα για τη μάχη κατά της ύφεσης, και την παρακολούθηση των πάντων (χάρη στην οποία γίνονται αμέσως γνωστά τα αποτελέσματα των εκάστοτε μέτρων).

Να σημειωθεί, ακόμη ότι η Κίνα έχει διατηρήσει στις μεγάλες επιχειρήσεις το 80% της απασχόλησης τους! Η αποτελεσματικότερη (όπως όλα δείχνουν) αντιμετώπιση της πανδημίας, καθώς και των οικονομικών της συνεπειών, από την Κίνα σε σύγκριση με την Αμερική, είναι πιθανόν να εξασφαλίσει τη νίκη στην Κίνα, στον πολύπλευρο πόλεμο για παγκόσμια επικράτηση των δύο υπερδυνάμεων.